Morgunblaðið - 21.02.1952, Blaðsíða 6
6
MORGUNBLAÐIÐ
Fimmtudagur 21. febr. 1952
Útg.: H.f. Árvakur, Reykjavík.
Framkv.stj.: Sigfús Jónsson.
Ritstjórl: Valtýr Stefánsson (ábyrgðarm.)
Lesbók: Ámi Óla, sími 3045.
Auglýsingar: Ámi Garðar Kristinsson.
Ritstjóm, auglýsingar og afgreiðsla:
Austurstræti 8. — Sími 1600.
Áskriftargjald kr. 18,00 á mánuði, innanlands.
í lausasölu 1 krónu eintakið. Kr. 1,25 með Lesbók.
Tvenns konar viðhorf
gagnvart listum
í „ELDHÚSDAGSUMRÆÐUM“
Stúdentafélags Reykjavíkur um
menningarmál komu á mjög at-
hyglisverðan hátt fram tvenns-
konar viðhorf til lista og menn-
dngarmála yfirleitt.
„Menningin getur aðeins þrif-
ist þar, sem listin er fullkomlega
frjáls“, sagði Kristmann Guð-
mundsson, rithöfundur.
Jóhannes skáld úr Kötlum
komst hinsvegar þannig að orði,
að í kommúnísku þjóðfélagi
hefði listamaðurinn fyrst og
f-remst ábyrgð gagnvart •flokkn-
um og hagsmunum hans, er hann
yrði að túlka.
I áframhaldi af þeirri yfirlýs-
ingu taldi skáldið ekkert athuga-
vert-við það, þó pólitískir vald-
hafar Rússlands hefðu atyrt tón-
skáld sín fyrir óflokksleg tón-
verk. Hið sanna frelsi listamann-
anna væri í því fólgið að þjóna
kommúnistaflokknum, sem bezt
og dyggilegast.
I þessum tveimur stefnuyfir-
lýsingum Kristmanns Guðmunds
sonar og Jóhannesar úr Kötlum
koma á mjög greinilegan hátt
frarn viðhorf lýðræðisskipulags-
ins annars vegar og einræðisins
hins vegar til allrar menningar-
starfsemi.
Lýðræðissinnaðir menn
telja frelsið frumskilyrði þess,
að Iistin geti þroskazt og heil-
brigt menningarlíf dafnað
meðal þjóðanna.
Þeir vilja að listamennir/iir
hafi frjálsræði til þess að fara
þær götur á hinum ýmsu svið-
um listarinnar, sem þeim sjálf
um sýnist. Þeir eigi ekki að
þurfa að hugsa fyrst og fremst
um það, hvernig verk þeirra
kunni að falla einhverjum
valdamönnum eða pólitískum
flokkum í geð. «
Viðhovf kommúnista er gjör
ólíkt. Frumskylda listamanns-
ins er að þeirra hyggju, að
þjóna kommúnistaflokknum
sem dyggilegast. Allt mat
þeirra á listum byggist þess
vegna á áróðursgildi þeirra.
Listaverk, hvort sem það er á
sviði tónlistar, bókmennta eða
myntllistar, hefur þess vegna
ekkert Iistrænt gildi í augum
kommúnista, ef það túlkar
ekki kommúníska Iífsskoðun
og hefur ekki það takmark að
þjóna flokkshagsmunum
þeirra. í landi, þar sem sovét
skipulag ríkir, er því litið á list
ina sem alger% ambátt í eld-
húsi pólitískra grautargerðar-
manna. Þar er ekkert til, sem
heitir „listin fyrir listina“. —
Hún á þar .ekkert takmark
annað en það eitt, að reka á-
róður fyrir ákveðið þjóðskipu
Iag, sem rænir einstaklinga og
þjóðarheild peryónulegu frelsi
og mannréttindum. Kjörorð
sovétskipulagsins gagnvart
henni er því í raun og veru
þetta: Listin í þágu einhliða
áróðurs kommúnistaflokksins.
Þetta er hinn skelfilegi sann-
leikur um það svartnætti, sem
kommúnisminn boðar þjóðunum
í menningarmálum.
í raun og veru er það sorglegt
þegar sæmilega vitibornir menn
og góðir listamenn í lýðfrjálsu
þjóðskipulagi eru slegnir þeirri
blindu, að telja þetta viðhorf til
lista og menningarmála líklegt til
gæfu og þroska fyrir þjóð sína. •
Af cðru athyglisverðu, sem
kom fram á umræddum fundi
menr.tamanna, ber að minnast
hvatningarorða Tómasar Guð-
mundssonar um aukna rækt við
íslenzka tungu. Ummæli hans í
því sambandi um skólana etu
e.t.v. nokkuð hörð. En hitt er
áreiðanlega rétt, að hvorki heim-
ili né skóli rækja fyllilega skyldu
sína gagnvart þjóðtungunni. ■—
Margt bendir til þess, að hið
menningarlega uppafdi íslenzkr-
ar æsku um þessar mundir snúi
af mikið út á við, en of lítið að
því, sem inn á við snýr, að tungu
þjóðarinnar, fornri menningar-
arfleifð og ræktun lifandi áhuga
á þessum dýrmætustu verðmæt-
um allra kynslóða í þessu landi.
En þennan hátt hins menning-
arlega uppeldis megum við ekki
vanrækja til lengdar, ef við vilj-
um ekki glata sál okkar og and-
legu sjálfstæði.
Varnaðarorð Tómasar Guð-
mundssonar eru því fyllilega
tímabær.
Okkur íslendingum hættir
stundum til þess hin síðari ár,
þrátt fyrir allan áhuga okkar
fyrir aukinni menntun, að slá
slöku við á sviði mann-
ræktar og menningar. Hugur
okkar hefur tíðum allu.v verið
undir asklokinu í Vifrildi
brauðbaráttunnar. En áhuginn
fyrir henni er ekki einhlýtur
til þess að tryggja framtíðina.
Maðurinn lifir ekki á einu
saman brauði. Þau sannindi
verða ekki frekar sniðgengin
á öld kjarnorkunnar en á liðn-
um tíma, meðan mannkynið
stritaði án vélaafls og tækni.
Fundurinn
í Lissabon.
I GÆR hófst í Lissabon fundur í
ráði Atlantshafsbandalagsins.
Sækja hann utanríkisráðherrar
allra þátttökuríkjanna og ýmsir
aðrir ráðherrar og fulltrúar
þeirra.
Á þessum fundi ráðsins mun
m. a. verða rætt um sambandið
milli Evrópuhersins og varnar-
ráðstafana bandalagsþjóðanna.
Veltur á miklu að allar varnir
þeirra séu sem bezt samræmdar.
Ennfremur má gera ráð fyrir
að efnahagsmál beri þar töluvert
á góma. Hinn mikli varnarundir-
búningur vestrænna þjóða hefur
lagt á þær þungar byrðar í efna-
hagsmálum. Vígbúnaðurinn og
óvissuástandið í alþjóðamálum
hefur þar að auki átt ríkan þátt
í vaxandi verðbólgu og dýrtíð.
Allt hefir þetta leitt til þess, að
lífskjör þjóðanna hafa þrengst og
margvísleg vandamál skapast.
Mörgum mun nú finnast að
alþjóðl. ráðstafanir og fund
ir séu um þessar mundir all-
tíðir. Verður því engan veginn
neitað. En kjarni málsins er
sá. að hin víðtæka samvinna
þjóðanna krefst vaxandi sam-
ráðs þeirra í milli um meðferð
þýðingarmikilla mála, sem
varða hagsmuni beirra og
framtíðaröryggi. Fjöldi funda
þeirra skiptir því litlu máli.
Aðalatriðið er, að þeim takist
að trevsta samvinnu sína og
ná þeim árangri með henni,
sem að er stefnt. Það skiptir
meginmáli. Sú staðreynd dylst
okkur íslendingum ekki frek-
ar en öðrum þeim lýðræðis-
þjóðum, sem eru þátttakendur
í Áílanísliafcbandalaginu,
Kristmasin Guðtnu^dsssn:
Mimt Hamsun mt óviðjafnunleguí
snillingur stíis og múis
UM heim allan hefur sú fregn
flogið, að norska stórskáld-
ið Knut Hamsun sé látinn. Með
honum er fallinn í valinn víðfræg-
asti rithöfundur Norðmanna, fyrr
og síðar. — Norska þjóðin kveður
sjálfsagt þennan óviðjafnanlega
snilling stíls og máls með nokkuð
blendnum tilfinningum. Har.n hef-
ur þó átt um margra áratuga skeið
stærra rúm í hugum og bókaskáj'-
um Norðmanna en flest ónnur
skáld þeirra. Hann var mikill
meistari — og mikill sérvitringur.
Líklega hefur ekkert norskt skáld
lifað jafn einangruðu lífi og hann.
ur, rór í fasi og lágmæltur. Hlé-
drægur var hann allajafna, en átti
^ til að skemmta sér þanmg, -° ð
mörgum varð minnisstætt. Kven-
hollur nokkuð þótti hann á yngri
| árum, — enda bera sögui hans
það með sér, að hann unr.i lífinu
og kunni vel að meta beztu gæði
þess.
Bezt kunni hann við sig í nátt-
úrunni, meðal gróðurs og grænna
skóga, enda var hann búhöldur
góður. Búgarður hans, Nörholm,
bar þess l.jóst vitni, þar var fyr-
irmyndarbú.
I
EKKI TÍÐUR GESTUR í ÓSLÓ
i 1 Osló var hann ekki daglegur
gestur, oft mun hafa liðið svo
árið, að hann kæmi þangað alls
ekki. En þar sá ég hann þó í
síðasta sinn, vorið 1935. Hann
gekk hægt eftir Storgaten, en þar
um slóðir gerist skáldsaga hans:
„Sultur“. Mannmargt var í Stor-
gaten þennan eftirmiðdag, ys og
þys og umferð mikil. En Hamsun
gekk rólegum skrefum og bros lék
um varir hans, bros draums og'
minninga, það var auðséð á fasi
hans, að hann sá ekkert, af því,
sem þá gerðist í kringum hann.
Hann var í heimsólcn í Kristjaníu,
borginni horfnu, þar sem „Sultur“
gerðist! — Augu okkar mættust
sem snöggvast, hann kinkaði kolli
og brosti eins og barn sem er nið-
ursokkið í leik sinn.
Knut Hamsun var orðinn 92
ára gamall og sjálfsagt saddur líf-
daga. Lát hans ber því ekki að
harma, en frekar að. samgleðjast
þreyttum listamanni, er lagzt hef-
ur til hvíldar. Hann hefur gefið
mannkyninu mikla fegurð og gleði.
Þess verður minnst um ókomnar
aldir, en öðru gleymt sem' u;n
stund hryggði vini hans.
Kristniann Guðmundssou.
j WASHINGTON, 20. febr. — Tru-
jman forseti skipaði í dag James
C. Dunn, sendiherra Bandaríkj-
anna í Frakklandi. .Tames Dunn
var áður sendiherra Bandaríkj-
anna á Ítalíu. Tekur hann við
hinni nýju stöðu af David Bruce,
sem flyzt til Bandaríkjanna.
Knut Hamsun.
Sem maður var hann aldrei vin-
sæll af almenningi, — en skáldið
elskaði og dáði allur hinn mennt-
aði heimur, líka landar hans. Við
vitum hvað því olli, að vináttu-
slit urðu með honum og norsku
þjóðinni, en væntanlega munu
dauði og tími jafna þær sakir að
síðustu. Hvað sem í hefur skorist,
finnst mér að svo hljóti að fara,
að verk Hamsuns verði í íram-
tíðinni jafn órjúfanlega tengd
norskri þjóð og þau hafa áður ver-
ið í bókmenntasögu heimsins.
DÁÐUR AF BÓKMENNTA-
VINUM HÉR
Hér á landi * er andlátsfregn
Knut Hamsuns mikil tíðindi. Það
er ekki einungis vegna þess að
ýms helstu verk hans hafa verið
snilldarlega þýdd á tungu okkar,
heldur miklu fremur af þeim sök-
um, að þetta norska stórskáld hef-
ur haft stórvæg áhrif á íslenzkar
nútímabókmenntir, — miklu rneiri
en menn almennt gera sér grein
fyrir. — Auk þessa hefur hann
verið elskaður og dáður af bók-
menntavinum hérlendis um hálfr-
ar aldar skeið.
ÓKRÝNDUR KONUNGUR
NORSKRA BÓKMENNTA
Er ég minnist þessa látna af-
burðamanns, kemur mér margt í
hug. Þegar ég kom til Noregs, var
hann fyrir löngu sveipaður þjóð-
sagnakenndum lióma. öll ungu
skáldin litu upp til hans sem hins
ókrýnda konungs norskra bók-
mennta. Raunar voru þar í landi
margir og miklir skáldjöfrár:
Bojer, Duun, Wildenway, Olaf
Bull, Falkberget, Överland, -— að
ógleymdum meykonungnum sjálf-
um: Sigríði Undset! — Vafalaust
voru sumir þessara höfunda meiri
andar en Knut Hamsun, en eng-
inn stóð honum á sporði í norsku
máli og stíl. Hann var einnig sá
norskur höfundur, er þýddur var
á flestar þjóðtungur. Talið er að
bækur hans hafi verið þýddar á
allt að þrjátíu málum.
HÖFÐINGLEGUR MAÐUR
Knut Hamsun var gerfilegur
maður og höfðinglegur. Hann var
méð hæstu mönnum, herðibreið-
Velvakandi skrifai:
ÚB DAGLSGA LÍSSMU
Fólk, sem allir leita til |
AÐDÁUN okkar er óskipt hjá
stjarnspekingum, Rúðuford-
um, korgspákonum og lófalesur-
um að ógleymdum þeim, sem
leggja spil og geta í þeim séð und-|
arlega hluti, bæði orðna og ó-
orðna.
Merkilegt, að þetta fólk skuli
ekki enn hafa stofnað stéttarsam-
band ásamt* viðeigandi sérsam-
böndum. Líklega þá helzt af því,
að vinnuveitendurnir, ég og þú,
ganga viðstöðulaust og í blindni
að öllum kröfum þess.
Spámaðurinn Barbanera
kveður sér hljóðs
AF EINSKÆRRI hollustu við|
stéttina, því að stétt er þetta
engu að síður, hefi ég tekið mér
fyrir hendur ákaflega merkilegt
rannsóknarstarf, nefnilega hvort
spádómar hinna snjöllustu stand-
ist.
.. lijá lófalesaranum
í grein, sem nýlega birtist í
Morgunblaðinu um spár fyrir ár-
ið 1952, kennir margra grasa. —
Einn spámaðurinn gengur þó feti
framar en hinir, sem þar er getið.
ítalinn Barbanera segir upp á
dag fyrir um, hve nær stórvið-
burðir ársins gerist.
Átjándi íebrúar
ÍÚTVARPINU mánudaginn 18.
febrúar var æ ofan í æ sagt
frá fyrstu kjarnorkusprengjutil-
raunum Breta, mundu þær gerð-
ar í ÁstraMu einhvern tíma á ár-
inu. Jafnframt var sagt frá því,
að Bandaríkjamenn mundu
sprengja kjarnorkusprengju á
Bikiniev, Blöðin greindu og ræki
lega frá þessum fréttum í fyrra-
dag.
Og viti menn. I skrá Barban-
eras hins ítalska um viðburði árs-
ins stendur þetta efst á blaði: „18.
febrúar, tilkynning um nýjar
kjarnorkutilraunir“.
Nú bíð ég með eftirvæntingu,
að næsta spá hans rætist og frek-
ari sönnur 'fáist um óskeikulleik
hans.
Mæðgurnar og
líkamsvöxturinn
BÝSNAALGENG sjón er það á
götum höfuðborgarinnar að
sjá mæðgur leiðast, enda eðlilegt
og sjálfsagt, þó að ekki væri til
annars en dóttirin veitti roskinni
móður stuðning sinn.
En það er athyglisvert við þess
ar mæðgur, að dóttirin er oftast
nær hávaxnari, meira að segja
miklu hærri.
Þetta er enn ein sönnun þess,
að Islendingar eru að hækka.
Þegar Guðmundur Hannesson,
prófessor, gerði líkamsmælingar
á fslendingum fyrir einum 30 ár-
um, var meðalhæð kvenna talin
um 162 sm, en karla um 172 sm.
Skyldi engin rannsókn hafa
verið gerð í þessum efnum síðan?
Góðar myndir fara fyrir
ofan garð og neðan
GÓÐI VELVAKANDI. Ég sé í
blöðunum í dag, að Krafta-
verk klukknanna, se'm sýnd var
fyrst í Gamla-bíói á laugardag
fyrir hálfu húsi, hefir ekki geng-
ið nema í tvo daga..Myndin var
þó í senn góð og sérkennileg.
Þetta minnir mig á mynd,
Citizen Kain hét hún víst, sem
var sýnd hér fyrir hálffullu húsi
í 2 daga fyrir einum 7—8 árum.
Myndin sú var sérstaklega vel
tekin og vakti miklar deilur úti
um heim. Voru þar farnar ótroðn-
ar slóðir og eins og þá vill oft
verða töldu sumir hana lélega,
en aðrir töldu hana og telja enn
einhverja beztu mynd, sem tckin
hefir verið.
En menn áttuðu sig ekki á á-
gæti hennar fyrr en hún var sigld
úr landi, þeir, sem áttuðu sig þá
á annað borð.
Kvikmyndahúsgestur".
Já, svona fer þetta stundum,
að silfurkerin sökkva í sæ, en.
soðbollarnir fljóta.