Morgunblaðið - 25.10.1953, Blaðsíða 8

8
MORGUNBLAÐIÐ
Sunnudagur 25. okt. 1953
ittiMðMfr
Útg.: H.f. Árvakur, Reykjavfk.
Framkv.stj.: Sigíús Jónsson.
Ritstjóri: Valtýr Stefónsson (ábyr*8arm.)
Stjórnmálaritstjóri: SigurCur Bjarnason (rá Vigur.
Lesbók: Árni Óla, sími 3049.
Auglýsingar: Árni GarCar Kristinsson.
Ritetjórn, auglýsingar og afgreiOsla:
Austurstræti 8. — Sími 1600.
Áskriftargjald kr. 20.00 á mánuói innanlands.
I lausasölu 1 krónu eintakiC.
L
\UR^DAGJEGA UFINJJJ
Islenzkir skólar
N O K K R U fyrir vetrarkomu
hefja íslenzkir skólar störf sín.
Þúsundir barna og unglinga
setjast á skólabekk og stunda
vetrarlangt nám hjá hundruðum
kennara. í skólanum mótast ís-
lenzk æska nú í ríkari mæli en
nokkru sinni fyrr. — Fræðslu-
skyldutímabilið hefur lengst og
vaxandi fjöldi unglinga stundar
framhaldsnám.
Margvíslegri gagnrýni hefur
undanfarin ár verið beint að
hinu íslenzka skólakerfi. Sumt í
henni hefur átt við rök að styðj-
ast, annað ekki. Skólar og kenn-
arar verða aldrei alfullkomnir
frekar en aðrir menn og stofn-
anir.
En þrátt fyrir ýmislegt, sem
aflaga hefur farið og aflaga fer,
er það ekki ofmælt, að stórkost-
legar umbætur hafi orðið í skóla
málum þjóðarinnar á síðustu ára-
tugum. Aðstaða æskunnar til
menntunar og menningarlegs
uppeldis hefur batnað að mikl-
um mun. Nú geta allir, hvernig
sem efnahagur þeirra er, hlotið
góða barnaskólamenntun og
nokkra framhaldsmenntun. Fólk
úr öllum stéttum getur setzt í
menntaskóla og háskóla. Aðstað-
an til lángskólanáms fer að vísu
töluvert eftir efnum og ástæðum.
Þrátt fyrir það mun þó aðstaðan
hér jafnari í þessum efnum, en í
mörgum öðrum menningarlönd-
um. Þess vegna stundar ungt fólk
úr öllum stéttum hins íslenzka
þjóðfélags háskólanám, után
lands og innan.
En þótt miklar framfarir hafi
orðið í skólamálum okkar er þar
ennþá margt á tilraunastigi. —
Gildandi fræðslulöggjöf er ung
og í henni stendur margt til bóta.
En því fer víðsfjarri, sem oft
heyrist fleygt, að hún sé einhver
botnleysa, sem haft hafi í för með
sér alls konar upplausn í kennslu
málum okkar. — Núgildandi
fræðslulög íslendinga eru sniðin
eftir fræðslulöggjöf þeirra ná-
grannaþjóða okkar, sem okkur
eru skyldastar og af mörgum eru
taldar standa fremstar í upp-
eldis- og skólamálum. 0g hún
var undirbúin af ýmsum færustu
og reyndustu skólamönnum okk-
^leð þessu er því að sjálfsögðu
ekki haldið fram, að engu megi
breyta í þessari fræðslulöggjöf.
Þvert á móti er ekkert eðlilegra
en að hún sé endurskoðuð á
grundvelli þeirrar reynslu, sem
fengizt hefur af henni á þeim
fáu árum, sem hún hefur gilt.
Það er þess vegna vel farið, að
fráfarandi menntamálaráðherra,
Björn Ólafsson, skipaði á s.l*
sumri nefnd til þess að vinna
það verk. Verður að vænta þess,
að árangur þess verði skynsam-
legar og raunhæfar tillögur til
bóta.
Skólakerfið er einn þeirra
hyrningarsteina menningarlífsins
sem mjög verður að vanda til.
Það verður að fullnægja þörfum
þjóðarinnar á hverjum tíma. —
Ekkert skipulag skólamála getur
enzt til eilífðar. Breyttar aðstæð-
ur krefjast endurskoðunar þess
og samhæfingar við þjóðarþörf-
ina. Það má aldrei staðna og
steinrenna. Hins vegar verður
það jafnan að fylgja vissum
grundvallarlögmálum. Takmark-
ið verður alltaf að vera hið samai
Að skapa andlega heilbrigða, vel
menntaða og vel upp alda þjóð.
Leiðirnar til þess þurfa ekki allt-
af að vera nákvæmlega hinar
sömu.
En sjálft skólakerfið og aðferð-
irnar við kennsluna skipta þó
ekki öllu máli. Á herðum kenn-
arastéttarinnar hvílir • megin-
þungi ábyrgðarinnar á því, hver
árangur verður af starfi skólans,
hvort sem hann er barnaskóli eða
æðri skóli. Það er þess vegna
mjög þýðingarmikið, að þjóðin
eigi vel færum og dugandi kenn-
urum á að skipa. — Á íslenzka
kennarastétt hefur oft verið deilt,
stundum með rökum en oft að
ósekju. -
Kjarni málsins er auðvitað
sá, að innan hennar eins og
annarra stétta eru menn mis-
jafnlega færir og hæfir um
að gegna störfum sínum. En
flestum er ljóst, að við þurf-
um að bæta kennaramenntun
okkar og skapa henni bætta
aðstöðu. Fram tii þessa hefur
Kennaraskóli Iandsins verið
hálfgerð hornreka þrátt fyrir
það, að miklu fé hefur á und-
anförnum árum verið varið til
umbóta í skólamálum okkar.
Við svo búið má ekki standa
til lengdar.
Staðlaus! fleipur
KOMMÚNISTAR hafa undanfar-
ið haldið því ákaft fram, að.mik-
ill fjöldi varnarliðsmanna hefði
húsnæði á leigu í Reykjavík og
orsökuðu þannig enn aukin hús-
næðisvandræði íslendinga.
Að sjálfsögðu væri þetta hið
fráleitasta, éf satt væri. En á
Alþingi voru fyrir nokkrum dög-
um gefnar upplýsíngar um sann-
leikann í þessu máli. Utanríkis-
ráðherra svaraði þar fyrirspurn
um það, hvort ráðstafanir hefðu
verið gerðar til þess að losa
íbúðir, sem varnarliðsmenn hefðu
á leigu í bænum.
í svari sínu komst ráðherrann
m. a. að orði á þessa leið:
„Bæjarstjórn Reykjavíkur lét
í september s. 1. fara fram ná-
kvæma athugun á húsnæði í
Reykjavík, þar á meðal hve
margar íbúðir væri um að ræða,
sem ekki væri löglegur leigu-
samningur gerður um. Rannsókn
þessa framkvæmdu tveir menn
og fóru þeir í hvert hús innan
lögsagnarumdæmis Reykjavíkur,
sem annaðhvort hefur rafmagn
eða hitaveitu. Niðurstöður rann-
sóknarinnar voru þær, að aðeins
á 7 stöðum þótti tvísýnt að leigu-
málar væru gildir að lögum.“
Síðar í svari ráðherrans gat
hann þess að sannast hefði, að
á tveimur þessara staða hefði
leigumálinn verið gildur, þar
sem í hlut áttu starfsmenn er-
lendra sendiráða. En eins og
kunnugt er hafa erlend sendiráð
rétt til þess að leigja húsnæði
fyrir starfsfólk sitt.
Þetta er þá eftir allt saman
sannleikurinn í málinu. Eftir
allar fullyrðingar kommúnista
um að varnarliðsmenn hafi
hundruð íbúða á leigu í
Reykjavík sannast það, að um
einar fimm íbúðir er e. t. v.
að ræða sem ólöglega hafa
verið leigðar útlendingum.
Að sjálfsögðu munu komm-
únistar halda áfram að stagast
á lygum sínum að varnarliðs-
menn haldi hundruðum íbúða
fyrir íslendingum. „Þjóðvilja“
menn varðar aldrei um stað-
reyndir. Þeirra hlutverk er
alls ekki að segja fólkinu sann
leikann heldur að blása upp
lygarfegnir og Gróusögur um
allt og alla.
Harold Russel talar í Berlín.
★ ÐAG einn vaknaði Harold
Russel, 21 árs gamall liðþjálfi í
her Bandaríkjanna til meðvitund
ar á sjúkrahúsi. Þá höfðu jarð-
neskar leifar félaga hans, Robert
Miller, verið grafnar. Þeir félag-
ar höfðu borið kassa fullan af
handsprengjum milli sín. Og
kassinn sprakk í höndum þeirra.
„Hvað gengur að mér?“ spurði
hann.
„Þér voruð heppinn, að þér
sluppuð lifandi. Þér köstuðust 6
metra í burtu, þegar kassinn
sprakk, og þó að hendur yðar ....“
Hermaðurinn veitti því nú at-
hygli að handleggir hans voru
vafðir sárabindum. Honum sortn
aði fyrir augum. „Hvað hefur
-ÆfifeJ
örluAmlc
a manná
komið fyrir handleggi mína?“
spurði hann.
★ ★
★ HERLÆKNIRINN lækkaði
róminn. Hann sá örvænting-
una í augum hins unga her-
manns. „Upp með höfuðið,
Russel“ sagði hann. „Mikilvægast
er að þér eruð lifandi — gerfi-
limasmiðirnir okkar eru einstak-
ir listamenn“.
„Gerfihandleggir?" andvarp-
aði Russel. „Farið, læknir. Vilj-
ið þér gera það fyrir mig að
fara?“ — Og ungi hermaðurinn
féll aftur í öngvit.
Það liðu vikur, áður en Russel
gat ógrátandi hugsað til þess að
lifa lengur. Hvers vegna hann?
Af hverju voru örlögin svona
grimm? Og hvað mundi Rita,
unnusta hans, gera. Aldrei myndi
hún giftast honum, því hvaða
kona gat elskað örkumla mann?
Ekki gæti hann séð fyrir henni.
Og foreldrarnir? Og systkini
hans? Þau myndu skammast sín
fyrir að handálaus maður væri
í fjölskyldunni.
★ ★
Á RUSSEL fór til sálfræðings,
en það hjálpaði lítt. Hann
lærði að grípa og lyfta með járn-
krókunum sem limasmiðurinn lét
Landi álzrifar:
ewanan
Rödd frá Svíþjóð.
FYRIR nokkru barst mér bréf
frá Svíþjóð, skrifað af sænsk
I um manni, Magne Tretov, sem
; kveðst stunda íslenzku af mikl-
' um áhuga og þakkar jafnframt
hjartanlega fyrir Morgunblaðið,
sem hann kveðst hafa mikla
ánægju af að lesa.
I Bréfið er ritað á fornsænsku,
að því höfundur þess segir. Sjálf-
ur er ég því góða máli ekki kunn-
ugur en svo mikið er víst, að ég
skil auðveldlega það, sem bréf-
ritari minn hefur að segja.
Ávarp hans er „Liufi Velvak-
andi“ — kveðst hann velja orðið
„ljúfi" fremur en „kæri“ — þar
eð „kæri“ sé hvorki íslenzka né
sænska, heldur latína (carus).
Islenzk heiti fyrir
erlend.
RETO’W vekur síðan athygli á
nokkrum erlendum orðum,
sem hann rekist iðulega á í Morg
unblaðinu, orðum, sem til séu
yfir góð og gild íslenzk orð. —
Mætti t. d. ekki — spyr hann —
í staðinn fyrir orðin „strax“,
„appelsína", „sítróna", „banan“
! og „melóna“ segja „þegar“, „gull-
epli“ (eða glóaldin), „gulaldin“,
' „bjúgaldin“ og „tröllepli" og ó-
tækt finnst honum að nota orðið
„bíll“ í staðinn fyrir hið góða ís-
lenzka orð „bifreið".
j Það er nú það. — Ég þakka
, hinum sænska bréfritara mínum
í vinsamlegt bréf. Athugasemdir
, hans um notkun hinna íslenzku
orða í stað hinna erlendu eru, að
j mínu áliti, fyllilega réttmætar,
og þess verðar að gaumur sé gef-
inn.
Hvort er réttara?
SKIPTU þér ekki af þvi, þér
kemur það ekki við — Ég
| álít mér ekkert mannlegt óvið-
komandi. — Hvort er réttara?
Tilefni þess, að ég skrifa þessar
línur er grein, sem hófsmaður
skrifar fyrir nokkrum dögum í
þessa dálka og ráðlegging sú,
sem honum og öðrum var gefin.
Mín saga er þessi: Eitt kvöld
sem oftar sat ég ásamt tveimur
kunningjum mínum inni á kaffi-
húsi einu hér í bænum. Inn kem-
ur maður og biður um að fá
keypt tóbak en var synjað vegna
ölvunar. Við þekktum manninn
ekkert, en hann var fullkomlega
rólegur, mátti vart greina, að
hann væri ölvaður. Hann fór
ekki fram á að fá keypt kaffi en
settist niður og vildi ekki fara
út. —
Hringdu á lögregluna.
Afgreiðslustúlkurnar
tóku þá til sinna ráða og
hringdu á lögregluna sem kom
von bráðar og tók manninn á
brott. En við næsta borð sátu
menn og drukku áfengi. Okkur
fannst við ekki geta látið þetta
afskiptalaust — hér var ekki hið
sama látið yfir báða ganga.
Okkur var gefið í skyn, að
þetta kæmi okkur ekki við og!
síðan neitað um afgreiðslu. Við .
spurðum eiganda veitingahúss- j
ins um ástæðuna fyrir þessari
framkomu gagnvart okkur og
fengum það svar, að við hefðum
komið dónalega fram við stúlk-
urnar. Við sögðum honum hvað
okkur hafði farið á milli og hann
átti ekkert svar við því.
• Furðaði á framkomunni.
OKKUR furðaði á slíkri fram- |
komu, ekki sízt þar sem við
höfum jafnan haft mikil við-'
skipti við umgetinn veitingastað, ’
og varð á að spyrja hvort við-
unandi sé, að dutlungar af- j
greiðslufólks fái að ráða hverja '
það afgreiðir og hverja ekki. Eða
— gerðum við rétt í að hafa af-
skipti af þessu, frekar en að láta
það afskiptalaust? — Þór“.
„Hér hafa þeir hitann úr“ |
EINU sinni var kerling i koti
við sjó. Hún hafði oft heyrt
sjómenn segja, að þeim væri ekki I
kalt, þó þeir væru á sjó í kalsa- j
veðri. Einhver hafði og sagt
henni hvernig á því stæði og að
þeir hefðu hitann úr árarhlumm-
inum. Einu sinni, þegar henni
var sem kaldast og þoldi ekki við
í kotinu sínu, tekur hún sér til
og eigrar ofan að sjó, bröltir þar
upp í eitt skipið, sem uppi stóð
með árum, sezt á eina þóftuna,
tekur sér ár í hönd og leggur í
ræði. Það situr hún við og held-
ur um árarhlumminn. En þeir,
sem fram hjá gengu heyra, áð
hún er að staglast á þessu: „Hér
hafa þeir hitann úr.“ En morgun-
inn eftir fannst hún steindauð og
beinfrosin við árarhlumminn og
er ekki búin enn í dag að fá hit-
ann úr honum.
Eins Og Þú
ávarpar aðra
ávarpa aðrir
þiff.
hann fá í stað handanna. Og dag
einn gat hann kveikt sér í vindl-
ingi — það hafði engum manni
með gerfihendur tekizt fyrr. Síð-
ar lærði hann að hjóla, að skrifa
á ritvél og hann lék billiard við
annan sjúkling. — Og nú var
sjúkravist hans lokið. Unnusta
hans var honum trú — en Russel
var orðinn mannfælinn.
★ ★
★ DAG einn kom systir hans til
hans og sagði að maður frá
Hollywood vildi tala við hann.
„Þeir vilja fá þig í kvikmynd“
bætti hún við.
„Mér finnst það lítilmannlegt,
að gera svo gróft gys að sjúkling"
svaraði Russel bitur. „Á ég
kannske að leika á móti Hedy
Lamarr?“
Og þannig atvikaðist það að
Harold Russel' fór til Hollywood
til að leika aðalhlutverkið í
myndinni „Beztu ár æfi okkar“.
Mánuðum saman var hann þjálf-
aður í Hollywood, — hann lærði
jafnvel að leika á fiðlu. Hann
fann það líka að fólk umgek-kst
hann eins og það umgekkst aðra
og vanmáttarkennd hans hvarf.
Kvikmyndin gerði hann heims-
frægan á einum degi. Þúsundir
manna skrifuðu honum og menn
sem höfðu örkumlast eins og
hann og fallið í djúpa örvænt-
ingu öðluðust lífskraft á ný.
★ ★
★ HANN leit björtum aoigum
til framtíðarinnar. Vogaði að
biðja Ritu og nokkru seinna
spurði hún: „Hvað ætlar þú nú
að gera?“
Hann tók hendi hennar með
járnkróki sínum og kyssti hana.
„Handalaus maður getur komið
fram í kvikmynd EINU sinni, en
ekki oftar. Nú ætla ég að læra og
síðan að halda fyrirlestra. Ég vil
vinna að því að fólk skilji betur
hvort annað.
I dag boðar Harold Russel, sem
missti hendur sínar í stríðinu,
frið og skilning þjóða í milli. Og
hvar sem hann talar hlustar fólk
á hann. Menn hafa trú á honum.
Harold Russel hefur sigrað í bar-
áttunni við hin grimmu örlög sín,
og hann hefur skapað þúsundum
manna fordæmi — gefið þeim
þrótt og sjálfstraust .
(Þýtt og endursagt) — A. St.