Morgunblaðið - 29.10.1953, Qupperneq 6

6
MORGUNBLAÐIÐ
Fimmtudagur 29. okt. 1953
Félagsmálalöggjöf Norðurlanda
er ein víðtækasta í veröldinni
FÉLAGSMÁLALÖGGJÖF Norð-
urlandaþjóðanna fimm mun, þeg-
ar á heildina er litið, vera hin
viðtaekasta í veröldinni. Að vísu
mun félagsmálalöggjöf Nýsjá-
lendinga og Breta standa framar
í fáum einstökum atriðum og
mun þó álitamál hvort þau at-
riði eru heppilegri í félagsmála-
starfi þegar fyrst og fremst er
haft í huga að skapa almenningi
það öryggi, sem nauðsynlegt er
til vaxandi og þroskaðri félags-
málalöggjafar í framtíðinni.
Samstarf milli Norðurlanda-
þjóðanna á sviði félagsmálefna
verður með hverju ári sem líður
meira og fullkomnara — og næg-
ir í því sambandi að benda á
samninga þá sem undirritaðir
voru í sumar hér í Reykjavík
um gagnkvæm réttindi.
Á félagsmálafundi, sem hald-
inn var í Kaupmannahöfn árið
1945 var ákveðið að sett yrði á
stofn nefnd sérfræðinga til þess
að athuga og gera tillögur um
samræmingu á félagsmálastarf-
semi Norðurlandaþjóðanna og
gefa út skýrslur um starfsemi al-
mannatrygginga í löndunum. —
Skipuðu Norðurlöndin fjögur
fulltrúa nokkru síðar í nefndina,
en ísland hefur nýlega tilnefnt
fulltrúa í hana. Nefndin hefur
unnið gott starf og gaf hún út
hagskýrslu um skipulag, tekjur
og útgjöld til tryggingamála í
þessum fjórum löndum og lagði
fyrir félagsmálaráðherrafundinn,
sem haldinn var hér í Reykjavík
um miðjan júlí í sumar. I þessari
skýrslu fær maður glöggt yfirlit
yfir starfsemi almannatrygging-
anna á Norðurlöndunum fjórum,
en ísland er ekki með þar sem
það átti þá ekki fulltrúa í nefnd-
inni.
Hér á eftir er birtur útdráttur
úr skýrslunni, en sambæriiegar
tölur héðan eru teknar með svo
að almenningur geti gert saman-
burð. Tölurnar eru frá árinu
1949—1950. Breytingar hafa átt
sér að sjálfsögðu stað síðan —
og ekki sízt hér á íslandi — og
til mikilla hagsbóta fyrir hina
tryggðu. Gefur þetta yfirlit því
ekki til fulls rétta mynd af starf-
seminni eins og hún er í dag,
heldur eins og hún var fyrir
þremur árum, en í meginatriðum
fylgir hún sömu reglum.
FLESTIR SJÚKRATRYGGÐIR
Á ÍSLANDI
Sjúkratryggðir voru árið 1949,
miðað við fullorðna: Á íslandi
85% þjóðarinnar, í Noregi 79,4%,
í Danmörku 77,4%, í Svíþjóð
55,6%, en í Finnlandi voru að-
eins 4,5% þjóðarinnar sjúkra-
tryggðir. — Meðalútgjöld sjúkra-
samlaganna og til sjúkradagpen-
inga á tryggðan voru: ísland kr.
275.00. Noregur n.kr. 107.90, Sví-
þjóð s.kr. 50,74, Danmörk d.kr.
67.98. Útgjöld sjúkratrygging-
anna eru því langhæst hér á
landi.
Iðgjöldin voru eins og hér
segir: ísland. Frá hinum tryggðu
kr. 160.00. Framlag hins opinbera
(ríkis og bæja) kr. 127.00, fram-
lag atvinnurekenda kr. 10.00. —
Noregur. Iðgjald hins tryggða
n.kr. 66.22, frá hinu opinbera
n.kr. 27.52 og frá atvinnurekend-
um n.kr. 15.44. — 1 Svíþjóð. Frá
hinum tryggðu s.kr. 34.59 og
s.kr. 17.57 frá hinu opinbera. —
Danmörk. Frá hinum tryggðu
d.kr. 48.66 og frá hinu opinbera
d.kr. 15.96.
ísland og Noregur hafa því
hæst iðgjöld og bæði löndin fá
framlög frá atvinnurekendum og
eru framlög þeirra þó miklu
hærri í Noregi. í báðum löndum
greiða tryggingarnar miklu
meira vegna hinna tryggðu.
í sjú'kradagpeninga var greitt:
í Noregi n.kr. 25.52 að meðaltali
til hins tryggða, ísland kr. 26.40,
i Svíþjóð s.kr. 23.94 og í Dan-
mörku aðeins d.kr. 4.44.
Útgjöld til lyfja voru miðuðu
við tryggðan. ísland kr. 63.75,
Danmörk d.kr. 6.65, Svíþjóð s.kr.
1.89 og Noregur n.kr. 0.41.
í læknishjálp var greitt: ísland
kr. 82.50, Danmörk d.kr. 21.91,
Noregur n.kr. 21.89 og í Svíþjóð
s.kr. 8.91. — Útgjöld íslendinga
eru því langmest bæði í lyf og í
lækniskostnað. Reksturskostnað-
ur þ. e. kostnaður við rekstur
sjúkratrygginganna er hins vegar
alljafn í löndunum. ísland, miðað
við hvern tryggðan kr. 25.00,
Svíþjóð s.kr. 6.89, Danmörk d.kr.
8.03 og Noregur n.kr. 5.93.
Fjöldi lækna og hjúkrunar-
kvenna var í löndunum árið
1949, miðað við 10000 íbúa. Tann-
læknar. Danmörk 4, Noregur 5,2,
Svíþjóð 4,6, ísland aðeins 1,8. —
Læknar. ísland 11,5, Danmörk
10,2, Noregur 8,8, Svíþjóð 6,9 og
í Finnlandi aðeins 4,7. Hjúkrun-
arkonur. Danmörk 21,9 á hverja
10.000 íbúa, Noregur 21,9, Finn-
land 15,1, Svíþjóð 14,8 og á ís-
landi aðeins 10.
Sjúkrarúm voru á hverja 10.000
íbúa. Danmörk 59,6, ísland 56,3,
Svíþjóð 51, Noregur 49,2 og Finn-
land 32,7. Hins vegar munu all-
mörg sjúkrarúm hjá okkur koma
að takmörkuðum notum, þar sem
þau eru í sjúkraskýlum út um
land, sem standa auð tímunum
saman.
Samkvæmt þessu höfum við
hlutfallslega fleiri lækna en
bræðraþjóðir okkar, en miklu
færri tannlækna. Þá höfum við
miklu færri hjúkrunarkoúur en
þær, en hins vegar eigum við allt
að því jafnmörg sjúkrarúm og
Danir, sem standa fremstir í því
efni.
ELLITRYGGINGAR
Samkvæmt skýrslunni fá allir,
sem orðnir eru 67 ára ellistyrk í
Svíþjóð, í Danmörku aðeins 59%
þeirra og í Noregi 57%. Hér á
íslandi miðast ellilaun við 67 ára
aldur eins og annars staðar á
Norðurlöndum. Á árinu 1949
fengu 937 hjón og 6051 einstak-
lingar ellilífeyri. — Samkvæmt
þessu nutu því um 81 af hundr-
aði þeirra, sem orðnir voru 67
ára, ellilífeyris. Þess skal þó get-
ið að af þeim, sem ekki nutu elli-
lífeyris almannatrygginganna
nutu um 2,3% hærri lífeyris sér-1
sjóða — og má því segja að alls
hafi um 83% gamalmenna hér
notið ellilífeyris.
Ellitryggingar og ellilífeyrir
nam á þessu ári í löndunum eins
og hér segir: Danmörk d.kr.
3.115.00 fyri't' hjón. Svíþjóð s.kr.
3.380.00, Noregur n.kr. 2.640.00,
Finnland (finnsk mörk) 18491.00
(um 2.310 ísl. kr.) og á ísiandi
miðað við fyrsta verðlagssvæði
kr. 6.048.00.
Ellilífeyrir til einstaklinga
nam: Svíþjóð s.kr. 2.230.00 Dan-
mörk d.kr. 2.077.00, Noregur
n.kr. 1.620.00 og á íslandi kr.
3.780.00. (10% uppbót var greidd
á ellilífeyri síðari helming árs-
ins). Svíar virðast því hafa haft
fullkomnastar ellitryggingar á
þessu ári.
EKKJUBÆTUR
OG BARNALÍFEYRIR
Ekki er hægt að bera saman
ekknatryggingar í löndunum. í
Danmörku, Noregi og Finnlandi
eru ekki greiddar ekkjubætur,
en aftur á móti í Svíþjóð og hér
á landi. í Svíþjóð fengu tæplega
5 af hundraði allra ekkna í land-
inu ekkjubætur. Var hæst tillag
til þeirra s.kr. 1.610.00 að við-
bættum kr. 250.00 fyrir hvert
barn, en lægsta tillag kr. 630.00
og kr. 250.00 á barn. Ekknabæt-
urnar eru í 'Svíþjóð greiddar til
ekkna, sem orðnar eru 55 ára
þegar þær missa maka sinn og
hafa verið giftar í 5 ár. Þess skal
getið, að í Danmörku er ekkjum
greiddar kr. 504.00 á barn hæst,
en lægst kr. 372.00.
Ekkjubætur eru hér á landi
tvenns konar og greiðast til
þeirra, sem verða ekkjur undir
67 ára. Allar ekkjur, sem ekki
eru komnar á ellilífeyrisaldur fá
bætur í 3 mánuði eftir dauða
maka kr. 600.00 í grunn á mán-
uði. Eigi ekkjan börn undir 16
ára aldri fær hún bætur í næstu
9 mánuði kr. 450.00 í grunn á
mánuði eða samtals í 12 mánuði
auk lífeyris með börnum sínum
þar til þau verða 16 ára. Sé ekkj-
an á aldrinum 50—-67 ára þegar
hún verður ekkja eða hættir að
taka barnalífeyri, kemur lífeyris-
Framh. á bls. 7.
Eréf:
Ný menntaskólabygging
FYRIR einu ári hafði mennta-
skóla í Reykjavík verið valinn
staður „í geira milli tveggja flug-
brauta" suður við Skerjafjörð.
Ýmsum fannst staðurinn hæpinn.
Ég skrifaði þá greinarkorn, sem
birtist í Tímanum. Sýndi ég með
ljósum dæmum, hversu fráleitt
þetta staðarval var og benti á
staði heppilegri sem menntaskóla
setur. Nú hefur verið horfið frá
geiranum, en menntaskóla kjör-
inn staður sem næst því, er ég
benti til. Er það vel farið.
Nú er hafinn undirbúningur að
byggingu nýs menntaskólahúss,
sem mun verða stærsta hús á Is-
landi. Skal það verða 1800 fer-
metrar að grunnmáli, um 20 þús.
rúmmetrar og langhlið 81 metri,
tvær hæðir, kjallari og þakhæð,
ætlað 500 nemendum einsett.
(Samkv. uppl. frá skrifstofu
byggingafulltrúa er lengdin bó
187,71 metri, flatarmál 1869,62
ferm. og rúmmál 20900 rúmmetr-
ar. Allar eru stærðirnar meiri
1 en blaðamönnum var skýrt frá
20. þ. m. — Hverju sætir það?)
Kostnaðaráætlun er 15 til 20
millj. króna. Þá vantar þó enn
íþróttahús, rektorsíbúð, innbú,
kennsluáhöld og lagfæring lóðar.
Skólinn starfhæfur kostaði þá
milli 20 og 30 millj. króna, þótt
áætlanir stæðust. Engin greinar-
gerð um reksturskostnað skólans
hefur sézt. Hlyti hann að verða
geigvænlegur, og skiptir hann
meira máli en nokkurntíma
byggingarkostnaður.
Hafa menn í raun og veru gjört
sér í hugarlund stærð svona hús-
bákns? Hér á landi er ekkert hús
til samanburðar. Skal því grip-
inn annar samanburður. Mér telst
að flatarmál skólans yrði snöggt
um stærra en samanlagður grunn
flötur allra húsa hér við Sjafnar-
götu, en þau eru 14 gjörfuleg
íbúðarhús og 7 bílskúrar. Lang-
hlið skólans mælist áþekk að
lengd öllum húsum milli Lækjar
götu og Pósthússtrætis, ef húsa-
sundum yrði sleppt. Skólinn hefði
drjúgan vinning á móti Reykja-
víkurapóteki, Noramagasíni og
Hótel Borg við Pósthússtræti,
samanlögðum.
Er svona stórt menntaskólahús
Hýr „dver^kafbáfur"
Hér er teikning af nýju vopni, sem ekki er ósennilegt að eigi eftir að koma við sögu, ef sú ógæfa
skyldi henda,. að þriðja heimsstyrjöldin brytist út á þessarri öld. Það er lítill kafbátur, sem þyril-
vængja getur auðveldlega flutt staða á milli. Kafbáturinn er 12 m. langar og vegur 25 smálestir.
Að vopnum hefir hann m. a. atom-dufl, eða tímasprengjur, sem áhöfnin kemur fyrir við markið,
en á bátnum eru fjórir menn, útbúnir sem „froskmenn". — Þessi kafbátur hefir það fram yfir
„sjálfsmorðs“-kaíbáta Japana og Þjóðverja að áhöfnin hefir mikla möguleika til að komast undan.
nauðsynlegt eða æskilegt? Ég
svara hiklaust neitandi. Skal nú
finna þeim fullyrðingum stað.
Menntaskóli skal vera áfram í
gamla húsinu við Lækjargötu. Er
það hús enn þá prýðilegt með
hæfilegum nemendafjölda, sem
telja mætti 200 til 250. Nýtt skóla
hús þyrfti þá að taka 250 til 300
nemendur, svo að þeim nemenda-
fjölda yrði séð fyrir skólavist,
sem gjört er ráð fyrir í nýja hús-
inu einu. Þetta er líka ákjósanleg
skólastærð. Rektor ætti auðvelt
með að sinna vandamálum ein-
stakra nemenda, en þeir sem við
skóla starfa, vita, að þau eru
mörg, sundurleit og tímafrek.
Ábyrgðartilfinning nemenda yk-
ist, ef fjöldi þeirra yrði í hófi.
Kennslukraftar nýtast þægilega
í 200 til 300 manna skóla.
Líkur benda til, að aðsókn að
Menntaskólanum í Reykjavík —
hvort sem hann yrði einn eða
þeir tveir — aukist ekki á kom-
andi árum, jafnvel minnki.
Menntaskólinn á Akureyri fekkst
ekki fullsetinn, nema seilzt væri
eftir nemendum á öðru skólastigi.
Nýi Menntaskólinn á Laugar-
vatni hefur þegar létt á Mennta-
skólanum í Reykjavík, svo að nú
hefur nemendum fækkað í
Reykjavík. Innan fárra ára verð-
ur nýtt hús fyrir Kennaraskóla
Islands risið af grunni. Má þá
gjöra ráð fyrir því, að Kennara-
skólinn fái rétt til að brottskrá
nemendur með stúdentsprófi.
Kennaraefni öll hlytu þá að
sækja hann frá byrjun, en nú
ljúka sumir fyrst stúdentsprófi í
Menntaskólanum og eru svo einn
vetur í Kennaraskólanum. (Und-
anfarin þrjú ár voru þessir nem-
endur Kennaraskólans milli 10
og 20 ár hvert). Kennaraefni,
sem hyggðu á háskólanám, hlytu
einnig fremur að sækja Kennara
skóJann en almennan mennta-
skóla.
Lítill hluti kvenstúdenta stund
ar háskólanám. Hafa því verið
uppi raddir um, að heppilegra
væri að stofna menntaskóla í
Reykjavík fyrir stúlkur, þar sem
námi væri nokkuð hagað meir
við hæfi kvenna en nú tíðkast í
menntaskólum. Stúdentaviðkoma
Verzlunarskóla fslands kynni og
að vaxa. Allt þetta drægi úr að-
sókn að Menntaskólanum í
Reykjavík.
Er nú ekki ráð að stinga við
fæti og endurskoða þetta skóla-
mál aJlt? Miklir fjáimunir eru
í húfi, og þó eru þeir ekki aðal-
atriðið — veigamikið þó —-
heldur hitt, að hæfilega stór
menntaskóli rísi, þar sem rektor
og kennarar fái beitt nienningar-
áhrifum sínum við góð skilyrði
án alls yfirlætis.
Heimildarrit: Morgunblaðið 10.
okt. 1953.
Jón Á. Gissurarson.
skólastjóri.
SKIPAUTGCRÐ
RIKISINS
„Esja
éé
vestur um land í hringferð hinn 3.
nóv. n.k. Tekið á móti fiutningi
til áætlunarhafna vestan Akureyr-
ar í dag og á morgun. Farseðlar
seldir árdegis á mánudag.
„Skaftfellingur“
fer til Vestmannaeyja á morgun.
Vörumóttaka daglega.