Morgunblaðið - 29.10.1953, Blaðsíða 10

T
10
MO.RGUTSBLAÐIÐ
FimmtUdagur 29. okt. 1953
Jón
HANN lézt að heimili sínu Tún-
gö'tu 26, Siglufirði, 16. þ. m. rúm-
lega 75 ára gamall. Hann hafði
lengst ævi sinnar verið heilsu-
hraustur, en tvö síðustu árin fór
hann að kenna vanheilsu sem
ágérðist, unz þau dróu hann til
dauða.
Jón fæddist 2. júlí, 1878 að
Haganesi í Fljótum. Foréldrar
háns voru Jóhannes Finnboga-
son bóndi og skipstjóri að Heiði
í Sléttuhlíð og kona hans
Dorathea Sigurlaug Mikaelsdótt-
ir smiðs að Haganesi Ólafssonar.
Jón ólst upp að Heiði í foreldra-
húsum til þroskaaldurs.
Jón var merkur maður og fjöl-
hæfur og lagði á svo margt gjörfa
hönd, að slíkt mun fágætt. Hann
stúndaði búskap, fiskiveiðar,
vgrzlunarstörf, blaðamennsku,
og bókaútgáfu. Eins og gefur
að skilja um jafn fjölhæfan
mann, hlóðust snemma á hann
opinber trúnaðarstörf, og ekki
hef ég heyrt annars getið en að
öll sú störf hafi hann af hendi
leyst með miklum ágætum. Þá
má og nefna það, að um fjölda
ára stundaði hann málafærslu-
storf og lagði stund á lögfræði.
Reyndist hann þar sem annars
staðar liðtækur í bezta lagi, svo
að skjólstæðingum hans þótti
jafnan sinn hlutur öruggur í
háns höndum. Var hann mikils
metinn meðal margra lærðra lög-
fræðinga, sem fólu honum óft og
tíðum umboð sitt til sókna og
vgrna í mikilsverðum og vanda-
sömum málarekstri, Þó er enn
ótálinn sá þáttur æfistarfs hans,
sem er langmerkastur, enda hon-
um kærastur og átti djúpstæðast-
ar rætur í huga hans. Það var
sagnritun og söfnun íslenzkra
fræða. Þar liggur eftir hann mik-
iðs starf.
Eins og ræður að líkum um
jafn fjölhæfan mann, þráði hann
snemma að menntast og nema
skólalærdóm. En ekki varð úr
því, að hann yrði til mennta sett-
ur. Um menntun sína fórust Jóni
svö orð:
„Ekki fékk ég neina menntun
i uppvexti mínum nema þá, sem
heimilið sjálft gat í té látið. Ég
lærði vel að lesa, sæmilega að
skrifa Og talsvert í reikningi
fram yfir það, sem þá var al-
gengast um sveitanilta, því faðir
rríinn var góður reikningsmaður.
Hann kenndi t. d. nokkrum ung-
um mönnum sjómannafræði og
leiðarreikning lærði ég 11 ára
gamall. Dönsku lærði ég ekki
fyrr en ég Varð fullorðinn. Þá
fékk ég tilsögn í henni sína vik-
una hvora veturinn 1901 og 1902.
Byggði ég þar oían á á eigin
spýtur, unz ég las Norðurlanda-
málin sæmilega og varð sendi-
bréfsfær á dönsku og norsku.
Lengri né víðtækari varð ekki
menntaferillinn“.'
Þetta sagði Jón um menntun
sína. Hann sagði þar þó ekki
allan sannleikann. Hann var sem
sé alla ævina að læra og safna
sér andlegum f jársjóðum. Mennta
sókn hans, menntanautn og ó-
slökkvandi fróðleiksþrá slóu um
hann trausta skjaldborg, sem
entist honum til varna gegn
utanaðkomandi og aðvífandi árás
um tildurmenningar og tízku-
stéfna.
Það mundi margur hafa látið
það ógert að fara að lesa lög-
vísindi í atvinnuskyni um
fipimtugsaldur og taka að sér
aímenna málfærslu svo seint á
árum. — Flestir eru þá hættir
námi fyrir löngu. En það atvik-
aðist nú svo, að um þetta leyti
bilaðist Jón í hendi og varð ófær
til líkamlegrar vinnu. Varð þá
eitthvað til bragðs að taka til að
géta séð sér og sínum farborða.
Jón sagði svo um þetta: „Þá tók
ég það fyrir, sem ég hafði aldrei
áður átt við og hafði enga þekk-
ingu á — sern sé það, að fást við
ihnheimtustörf og málflutning.
íjetla gekk þó vonum fremur og
Siglufirði Sfefán Loðmfjörð áffræður
hafði ég við þetta nægan starfa
og stundum meira en ég kærðí
mig um. Hvernig mér fórust þessi
störf dæmir seinni tíminn".
En almenningur dæmdi fljótt í
því máli, og leitaði ráða hans og
aðstoðar, þegar að Kreppti um að
ná rétti sínum. Enda rétti hann
þar mörgum hjálparhönd þegar
mest á lá — oft og tíðum þegar
hinir „skriftlærðu" með prófin
höfðu gefist upp, eða af öðrum
ástæðum ekki hirl um að sinna
kvabbinu. Er óhætt að fu.llyrða,
að Jón naut rnikils trausts í þessu
starfi.
Jón lét um skeið landsmál all-
mikið til sín taka og var hann
þar skeleggur málsvari Sjálf-
stæðisflokksins. Var hann um
tíma ritstjóri blaðsms „Fram“ og
„Siglfirðings". Honum var létt
um að skrifa og mál hans var
vel íslenzkt.
Jón sagðist hafa allt frá æsku
haft yndi af ritstörfum, en þó
minnst af pólitískum skrifum. Til
þess að geta haft yndi af þesskon-
ar ritmennsku verða menn að
vera skrítilega „innréttaðir", eins
og pólitísk skrif eru og hafa ver-
ið iðkuð hér á landi. Og Jóni
tókst ekki vel að st.illa sál sinni
á þá bylgjulengd. er þar hæfði
bezt, enda þar oftast nokkuð
truflanagjarnt.
En ritstörf um íslenzk fræði
létu honum vel og þar kenndi
lítt truflana. Þar var hann heill
og óháðúr, enda komu þar ágætir
eðliskostir hans hónum að marg-
víslegu gagní, t. d. frábærlega
trútt minni, glöggur smekkur og
skörp athyglisgáfa Jón hefur líka
ritað ógrynni af þjóðlegum fróð-
leik og bjarðað þar mörgu verð-
mæti frá glötun. Má segja að
hann hafi dag hvern gengið á
rekafjörur meðfram „tímahs
Stórasjó", „markað og dregið á
land“ svo það „kefði ekki allt í
sandi“. Mun fáum að öllu kunn
afrek hans á því sviði. Margt af
fróðleik þeim er hann safnaði má
fihna í Blöndu og Grímu og
fleiri safnritum um þjóðfræði.
Eitt er þó það rit, sem Jón mun
lengst hafa starfað að og safnað
tíl, en það er saga Sölva Helga-
senar. Mun hann að mestu hafa
lokið því verki, er hann lézt. Þar
mun hinum einkennilega snill-
ingi og sérvitringi verða gerð
þau sannfræðilegu skil, að bet-
ur verrður varla gert, enda stóð
Jón þar vel áð vigi á marga
lund, og lét hvorki til sparað
tíma né fyrirhöfn um söfnun
heimilda og ránhsóknir á þeim.
Það var unun fróðleiksfúsum
mönnum að heimsækja Jón. Hann
var ævinlega glaður og reifur,
léttur í máli og orðsnjall. Gest-
urinn varð þess brátt var, að
það var næsta fátt, sem húsbónd-
inn kunni engin skil á eða gat
ekki rætt um. Hann var jafn-
vígur á viðræður um landbúnað,
þorskútgerð, síldargöngur, há-
karlaveiðar, saltfiskmat, tæknileg
vinnubrögð, nýsköpunina, her-
námsástandið, stjórnmálaþjarkið
hérlendis, heimspólitik, skáld-
skap, sagnagerð fslendinga að
j fornu og nýju, íslenzkar lausa-
: vísur og kvæði og þó helzt ætt-
‘ fræði, íslenzka persónusögu og
þjóðsagijir, því þá var hann kom-
inn „heim“. Hann átti mikið og
gott bókasafn, sérstaklega á því
sviði, er honum var hugleiknast.
Maður undraðist fróðleik hans og
mælsku þegar um slíkar gersem-
ar var að ræða. Og maður undr-
ast hve miklu maðurinn hefur
afkastað, því manni fannst hann
alltaf önnum kafinn við annarleg
skyldustörf, sem ekkert áttu skylt
við hans kærasta hugðarefni.
Hann var einn þeirra fágætu
eljumanna, sem virðast hafa tíma
til alls. Að minnsta kosti kom
ég aldréi svo heim til Jóns, að
hann virtist ekki hafa nægan
tíma til að sinna mér, enda þótt
'ég kæmi í fullkominni erindis-
leysu. Sá ég oft eftir á, að ég
hefði verið að sóa tíma — dýr-
mætum tíma •— fágæts elju-
manns. I
| Nú er þessi einstaki fróðleiks-
brunnur allur. Honum er mér
skylt að þakka, að hann hefur
stytt mér marga ögurstund með
alúð sinni, fróðleik og frásagn- .
1 armælsku. Ég sakna hans og svo
1 mun um marga, sem áttu því
‘ láni að fagna að kynnast honum.
j Farðu heill, og innilegar þakkir
fyrir allt. Ég sé það nú, en að
vísu um seinan, að ég hef fátt
eitt um þig sagt hér, sem ég helzt
hefði átt að segja og langaði til
að segja.
Sigurður Björgólfsson.
1 JÓN JÓHANNESSON, málflutn-
* ingsmaður og fyrrverandi fiski-
matsmaður, var meðal þeirra
fyrstu, sem ég kynntist á Siglu-
firði, er ég kom þangað fyrst öll-
um ókunnugur fyrir um 15 árum.
Þrátt fyrir mikinn aldursmun,
tókst fljótlega með okkur hinn
ágætasti kunningsskapur, enda
var ánægjulegt að vera í návist
Jóns.
Var hann ræðinn vel, fróður
mjög og var unun að hlýða á, er
hann opnaði manni fræðasjóð
sinn, enda sagði hann afburða
vel og skiimerkilega frá því,_sem
hann hafði séð og heyrt. Á ég
fjölmargar góðar endurminning-
ar um samverustundir okkar, er
, við tókum okkur kvöldgöngu
suður á Fjörð á sumarkvöldum í
I gamla daga, eða röbbUðum sam-
* an við önnur tækifæri, og voru
það þá oft ramíslenzkar sagnir
j hans, sem um var rætt, en sumar
þeirra voru rUnnar aftan úr
grárri forneskju.
Fróðastur var Jón heitinn um
, sagnir og annan .fróðleik úr
Skagafjarðarbyggðum og næsta
■ nágrenni Siglufjarðar, enda var •
j hann Skagfirðingur að ætt og
! uppruna, fæddur að Haganesi í
■ Fljótum, en alinn upp að mestu
j leyti að Heiði í Sléttuhlíð. I
Ekki mun Jón hafa notið
menntunar i bernsku sinni og
æsku fram yfir venjulegan barna
, lærdóm á síðari hluta nítjándu
aldar. Þrátt fyrir það var hann
fróður vel um flest þau efni, sem
unglingar nema í framhaldsskól-
um nú á dögum, enda var hann
sílesandi, er hann komst höndum
undir frá daglegri önn, bók-
hneygður og bókvandur og
greindur í bezta lagi.
, Allmikið er til ritað eftir Jón
heitinn, eins og gheint er í minn-
ingargrein um hann hér að fram-
an. Er mér þó ekki grunlaust um,
að með honum fari í gröfina
mikill fjöldi merkra sagna og
annars fróðleiks og er því miður
farið.
1 Jón heitinn stundaði um ára-
tugi málflutning á Siglufirði og
fórst honúm það vel úr hehdi;
sem annað, ef hánn lagði Hðnd j
á méðán hbnum entist heilsa og
starfskraftar. Mun hann frám á
efri ár hafa búið yijð góða hei}sg>,
en nokkrum tökum mun Elli
Framh. á bls. 11.
HANN er fæddur 29. október
1873 á Bárðarstöðum í Loðmund
arfirði. Foreldrar hans voru Jón
Ögmundsson og kona hans
Anna Katrín Sveinsdóttir, bú-
endur þar. Börn þeirra hjónanna
voru sex og var Stefán yngstur
af þeim systkinum. Þrjú syst-
kini hans dóu í æsku, en þrír
bræður komust á fullorðinsár. Á
milli þeirra þriggja bræðranna
voru tíu ár. Báðir bræðúr hans
dóu fyrir mörgum árum fremur
ungir, ókvæntir og barnlausir.
Öll systkini Stefáns dóu ógift og
barnlaus, en afkomendur Stef-
áns eru nú orðnir mjög margir.
Föðurætt Stefáns er Hóla-
landsætt í Borgarfirði eystra, og
hefur Einar Jónsson, prófastur á
Hofi, hinn kunni ættfræðingur,
rakið þá ætt í beinan karllegg til
Jóns Arasonar. Móðurætt Stef-
áns er Viðfjarðarætt.
Stefán Loðmfjörð ólst upp hjá
foreldrum sínum, þangað til
hann var átján ára, þá byrjaði
hann búskap á Klyppstað í Loð-
mundarfirði. Hann kvæntist 29.
október 1893, Ólínu Ólafsdóttur,
skagfirzkri konu, ættaðri frá
Litlu-Hlíð í Vesturdal í Skaga-
firði; af Miklabæjarætt. Þá var
Stefán búinn að búa í tvö ár á
Klyppstað. Ólína, kona hans,
reyndist honum dýrmætur föru-
nautur, hún var ágætis kona,
höfðingskona í sjón og raun,
framtakssöm og vakandi yfir
skyldum sínum. Þau hjónin
bjuggu í sex ár að Klyppstað,
þaðan fluttu þau upp í Eiðaþing-
há í Fljótsdalshéraði og bjuggu
þar í fimm ár. Þá brugðu þau búi
og íluttu hingað til Reykjavíkur,
fyrir rúmri hálfri öld, í júnímán-
uði 1903. Segja má, að Stefán
hafi yerið hér í Reykjavík aðal-
lega eftir það. Þau hjónin eign-
uðust átta börn, og komust sjö
þeirra upp og lifa nú fimm
þeirra, tvö þau yngstu fæddust
hér í Reykjavík. Einn son átti
hann áður en hann kvæntist, sem
lifir.
Ólínu, konu sína, missti hann
1924. Árið 1928 kvæntist Stefán
aftur, Halldóru Sigurðardóttur,
ágætri og myndarlegri konu,
ættaðri úr Svarfaðardal, dótfúr
Sigurðar Guðmundssonar, bónda
á Helgafelli í Svarfaðardal, og
konu hans, Soffíu Pálsdóttur frá
Syðra-Holti í Svarfaðardal. Sig-
urður, faðir hennar, var þekktur
maður fyrir jarðarbætur og fram
kvæmdir á sinni tíð. Með Hall-
dóru eignaðist Stefán tvær dæt-
ur, sem lifa og eru búsettar hér
í bæ. Eina dóttur átti seinni fcona
Stefáns, áður en þau giftust, og
ólst hún upp hjá þeim til 7 ára
aldurs.
Eftir að Stefán fluttist til
Reykjavíkur stundaði hann sjó-
mennsku á vertíðum fyrstu 16
árin, sem hann var í Reykjavík,
en beykisstorf á Norðurlandi á
sumrum. Á þessum árum var
hann einnig formaður á sumrum
bæði í Hrísey og á Mjóafirði,
enda stundaði hann einnig sjó-
mennsku fyrir austan áður en
hann fluttist til Reykjavíkur —
Hann.var búinn að vera formað-
ur þar eystra. Hann héfur unnið
mörg störf á sjó og landi, verið
háseti, stýrimaður og formaður,
verið sveitabóndi í mörg ár,
stundað verzlun, fasteignasölu og
umboðssölu, og verið sölumaður.
Hann hefur frá mörgu að segja
eftir langa ferð. Hann var ná-
kunnugur mörgum ‘ merkum
mönnum og þjóðskáldum, t.d.
Þorsteini Erlingssyni og Einari
Benediktssyni. Stefán tók meðal
annars að sér að flytja búslóð
Einars aUstur í Rangárvallasýslu,
þegar Einar varð sýslumaður
þar, og við það myndaðist Sú
vinátta milíi þeirra sem entist
alla tíð. Stefán héfúr verið mesti
þrekmaður alla ævi, glaður í góð
um vinahóp, trygglyndur, vin-
fastur og góður heim að sækja,
pg béztur vinum sínum þegar
> I 1 1 ■ ■
vanda hefur þeim að höndurri
borið. Afmælisbarnið verður á
ferðalagi á þessum merkisdegi. .
Heill þér Stefán áttræðum.
J.Tlu
Hveragerði, bær
heilsuiindanna
FYRIR skömmu síðan var byrj-
að að grafa fyrir grunrii Hress-
ingarheimilis Náttúrulækninga-
félags íslands í Hvéragerðí. —
Heppilegri staður fyrir slíka
stofnun er vandfundinn. Þar er
heita vatnið, sundlaugin og
hveraleirinn.
í ráðherratíð Jónasar Jónsson-
ar keypti ríkið svönefndu Reykja
torfu í Ölfusi. Þá var reist að
Reykjum hæli fyrir berkla-
sjúklinga, einkum ætlað þeim,
er ferlivist höfðu. Var ætlunin,
að þar yrði stofnun svipuð þeirri,
sem Reykjalundur er nú. Hælið
var þó lagt niður að nokkrum
árum liðnum, en þegar Garð-
yrkjuskólinn var stofnaður, var
honum valinn þar staður.
Árið 1952 tók Elliheimili Árnes
sýsu til starfa í Hveragerði. Ann-
ast Elliheimilið Grund í Reykja-
Vík rekstur þess. Vistmenn eru
nú 18, en í ráði mun að auka
húsakostinn, til þess að hægt sé
að fjölga vistfólki. Rætt hefur
og verið Um byggingu heilsu-
hælis.
Sumarið 1950 hóf Landsspítal-
inn fyrir forgöngu próf. Jóhanns
Sæmundssonar, lækningar með
leirböðum í Hveragerði. Á þeirri
tilraun Landsspítalans varð
ekki framhald, en síðan hefur
Hveragerðishreppur starfrækt
leirböðin. Hefur margur fengið
þar mikla bót meina sinna, eink-
um gigtveikt fólk. Aðsókn hefur
verið mikil. Erfitt er fyrir fá-
tækt fólk að notfæra sér leir-
böðin, þar eð sjúklingarnir þurfa
sjálfir að greiða allan kostnað.
Þyrftu tryggingarnar að koma
þar efnalitlu fólki til hjálpar.
Allar líkur benda til, að
Hveragerði verði bær heilsu-
lindanna. Skilyrðin eru óviða
betri hérlendis, og jafnvel þótt
víðar sé leitað. — Fullkomið
heilsuhæli þyrfti hið fyrsta að
rísa af grunni. — g.
Worgunbiaðið
skapnr uukin viðskipli. —•
er helmingi utbreiddaru co
nokkurt annað íslenzkl bltð,
Bezta u.udvninzablavið. •*-