Morgunblaðið - 29.10.1953, Blaðsíða 9

Fimmtu'dagur 29. okt. 1953
MORGUNBLAÐIÐ
9
Dr. phil Hakon Stangerup:
Fréttabréf frá Denmörku
Samvinna eða sundrung
SEM stendur eru jafnaðarmanna-
Stjórnir í þremur Norðurlöndun-
um. Er þetta að sjálfsögðu álit-
legt tilsýndar fyrir jafnaðar-
menn. En við nánari aðgæzlu
kemur í ljós, að ekki er allt með
feldu, ekki sízt frá sjónarmiði
jafnaðarmanna sjálfra. Hvorki
hinn sænski, norski eða danski
jafnaðarmannaflokkur nýtur jafn
mikils fylgis eins og á velmekt-
ardögum þessarra flokka fyrir
15 árum síðan. Á þeim árum
höfðu jafnaðarmannaflokkamir í
Svíþjóð og Noregi hreinan meiri-
hluta með þjóð sinni.
í Danmörku voru jafnaðar-
menn nálægt því að hafa þeim
liðstyrk á að skipa. Nú byggist
valdagrundvöllur þeirra á því að
þeir geta haft samstöðu gegn
sundruðum horgarlegum flokk-
um og geta á þann hátt haldið
völdunum. En einmitt sundrung
borgaralegu flokkanna setur sinn
svip á dægurmál þessarra þjóða.
Ef það tækist, að stemma stigu
fyrir hinni borgaralegu sundr-
ung eru völd jafnaðarmanna-
flokkanna brotin á bak aftur,
ef jafnaðarmenn verða þá ekki
svo þaulsætnir í ráðherrastólun-
um þótt flokksfylgi þeirra rýrni
enn. Þegar litið er á þessa al-
mennu aðstöðu hinna norrænu
jafnaðarmannaflokka eru síðustu
stjórnarskipti í Danmörku sér-
staklega athyglisverð. Hinn mest
áberandi atburður sem gerðist í
sambandi við haustkosningamar
í Danmorku, var að ríkisstjórn
landsins með aðalmönnunum
Erik Eriksen forsætisráðherra og
Ole Björn Kraft utanríkísráð-
herra, varð að víkja fyrir hinni
nýju stjórn Hedtofts, en stjórn
þeirra hafði stuðning bænda-
flokksins Vinstrimanna og
borgaraflokksins Ihaldsmanna.
Varð stjórn þessara flokka að
víkja fyrir jafnaðarmönnum.
En þegar kosningavíman var
runnin af mönnum. og bírti upp
eftir allt kosningamoldviðrið, þá
fór að renna upp fyrir mönnum
að stjórnarskiptin voru ekki
merkasti viðburðurinn er gerzt
hafði upp úr kosningunum.
Að vísu voru þessi stjórnar-
skipti á völtum rökum reist í
sjálfu sér. Jafnaðarmenn fengu
'74 þingsæti eftir kosningamar en
Vinstrimenn og íhaldsmenn 72.
Svo hér var ekki um nein vem-
leg straumhvörf í fylgí flokk-
anna að ræða. Andstæðingar
jafnaðarmanna juku fylgi sitt
meira en jafnaðarmenn sjálfir.
En að niðurstaðan var þessi um
þingfylgið, stafaði af því, að 58
þúsund borgaraleg atkvæði urðu
áhrifalaus, þ. e.«a. s. þeir kjós-
endur sem fylgdu fyrrverandi
forsætisráðherra Knud Krísten-
:sen að málum og hinum nýja
flokki hans „Óháðum“ kom eng-
um þingmanni að. Samkvæmt
hinum nýju kosningalögum þurfa
flokkar að fá samanlagt 60 þus.
.atkvæði, til þess að koma til
greina við kosningar, ef þeír hafa
■engan þingmann fengíð kjör-
■dæmakjörinn. Þau atkvæði sem
töpuðust við þessar kosníngar 58
þús. hefðu vissulega farið yfir
•á hina borgaralegu flokka. Er
þetta því talandi reynsla um,
hvað borgaraleg sundrung leiðir
af sér.
★
Eftir kosningarnar var aðstað-
an þessi. Smáflokkarnir „Réttar-
sambandið" er hafði tapað
helming fylgismanna sinna, og
var verst leikið í kosníngunum,
Og „róttækir" er einníg fengu
hina verstu útreið, urðu að velja
um, hvort þeir heldur vildu ljá
ríkisstjórn Eriks Erikssen stuðn-
ing, ellegar styðja jafnaðarmenn.
Réttarsambandið ákvað að
HÖFTJNÐUR þessarar greinar um dönsk og nor- hætti að margir þeirra stjórn-! Aðrir geta af stjóinarskiptunum
fengið þann lærdóm, er komið-
málamanna sem komnir eru til
ára sinna hristu höfuðið og sögðu
að þetta kynni aldrei góðri lukku
að stýra. Þessh flokkar myndu
ræn stjórnmál, fræðimaðurinn dr. phil. Hakon
Stangerup, er fæddur í Kaupmannahöfn árið
1908. Kann hlaut gullpening Hafnarháskóla fyr-
ir málfræðislega norrænu ritgerð og doktors-
nafnbót fyrir ritgerð um skáldsögux í Dan-
mörku á 18. öld. Meðal bóka hans er „Kultur-
kampen" í tveim bindum, „Prentfrelsi og at-
hafnafrelsi", „Nútímabókmenntir Dana“ o. fl.
Hann er í ritstjórn dagblaðsins „Nationaltidende"
í Kaupmannahöfn og ritar þar um bókmenntir “Tg.; flokkar"á«u að því jafna
og onnur menningarmál. Hann er í útvarpsrað- hlutdeild. j öðru lagi skildu for_
inu danska og á sæti í norrænu menningarnefnd- vígismenn flokkanna Erik Erik-
inni. Er í stjórn alþýðlega fræðslusambandsins og ritstjóri fyrir setn, Ole Björn Kraft og Axel
„Berlingske pressebibliotek“ og lektor í listasögu við Verzlunarhá- ■ Möller hins vegar, að hér hafði
skólann í Kaupmannahöfn. | verið fitjað upp á heillaríku sam-
Hann ritar að staðaldri um ýms menningarmál og stjórnmál í starfi er varð að haldast. í fyrsta
mörg Norðurlandablöð. Morgunblaðið hefur gert samning við sinn höfðu þessir flokkar mynd-
getur andstæðingum jafnaðar-
manna í öðrum Norðurlöndum
að gagni. Lærdómurinn er sá, afr
H. Stangerup
dr. Stangerup um að skrifa hér eina grein á mánuði um ýms mál,
sem eru efst á baugi á Norðurlöndum og víðar.
en slík framkoma er ekki óþekkt legt tjón. Þessi íeið hefur því
úr þeirri átt, að leggja til við
konung að jafnaðarmannastjórn
taki við völdunum.
Róttækir vissu ekki í hvorn
fótinn þeir áttu að stíga, og
reyndu í lengstu lög að draga
alla ákvörðun á lajiginn. Af skilj
anlegum ástæðum. Róttæki flokk-
urinn hefir alla sí;ia daga staðið
á milli sannkallaðra borgaralegr-
ar stjórnarstefnu og jafnaðar-
manna og hefur ailtaf hallast til
skiptis sitt í hvora áttina. Enda
þótt flokkurinn hafi jafnan þótzt
vera allra flokka vitrastur og
talið sér trú um, að hin hringl-
andalega stjórnarstefna væri það
eina sem vit er í, var hann nú
kominn í mjög óþægilega aðstöðu.
Það sýndi sig nefnilega áþreif-
anlega að ekki er allt fengið með
því að skapa sér aðstöðu til að
velja og hafna. Með því að velja
verða menn nauðbeygðir til að
sýna stefnu sína og vilja, ef á
annað borð um eitthvað er að
velja.
í fyrsta sinn eftir þessar kosn-
ingar urðu smáflokkarnir að
velja og einmitt þetta varð nið-
urstaðan af kosningunum. Þetta
var nýungin er mun verða af-
leiðingarík í dönskum stjórnmál-
um. í stað þess að þjóðin hefur
haft sundraða borgaralega flokka
sem „Róttækir“ geta hringlað
með að vild sinni standa stjórn-
arflokkarnir eftir kosningarnar
sameinaðir og mynda stjórnmála-
lega heild, sem er alíka öflug og
jafnaðarmannaflokkurinn. Hinn
liðfái flokkur róttækra stendur
’ í fyrsta sinn á ævi sinni
milli tveggja álíka öflugra flokka.
Helmingur hinna róttæku þing
manna hafði mikla tilhneigingu
til að halla sér til hinna borg-
aralegu. En hinn helmingurinn
vildi heldur styðja jafnaðar-
menn. í angist sinni og viðleitni
til sjálfsbjargar tókst róttækum
að standa saman. Reyndu þeir í
lengstu lög að koma því til leiðar,
að samvinna Vinstrimanna og
íhaldsmanna rofnaði og þeir yrðu
leystir út úr vandræðunum á
þann hátt. Leituðust róttækir við
allt hvað þeir gátu, að fá Erik
Eriksen forsætisráðherra til að
mynda minnihlutastjórn Vinstri-
manna og lofuðu þeirri stjórn
hans öllum stuðningi, en því að-
eins, að Erik Eriksen vildi losa
sig úr allri samvinnu við íhalds-
flokkinn.
★
Þessi aðstaða og endalok stjórn-
arkreppunnar mun hafa áhrif á
dönsk stjórnmál um langa fram-
tíð. Það var Erik Eriksen í sjálfs-
vald sett að feta í fótspor margra
fyrirrennara sinni. En foringjar
Vinstrimanna bæði jMadsen-Myg-
dal og Knud Knsmíisen kusu
þann kost að mvnda mjnnihluta-
stjórn með flokksmönnum sín-
um einum, með það fýrir aúgum
að íhaldsmenn myndu forðast
verið farin hvað eftir annað.
Eriksen gat líka neitað þessu til-
boði er fyrirrennarar hans höfðu
fallizt á og haldið sér að sam-
starfi við íhalds'iienn og það
gerði hann. Þessi ákvörðun hans
verður afleiðingarík vegna þess,
að hann og Ole Bjórn Kraft hafa
stofnað til borgaralegs samstarfs
á jafnréttisgrundvelli fyrir báða
flokka.
Óvinir Erik Eriksens — en all-
ir stjórnmálamenn eiga sér óvini
aldrei sitja á sárs höfði og myndi ■ borgaralegt samstarf er leiðin tifc
slík stjórnarsamvinna enda með borgaralegrar stjórnar. Borgara-
skelfingu. j leg sundrung ein gerjr það mögu-
En sú varð ekki raun á. Fyrst' legt fyrir norræna jafnaðarmennb
og fremst vegna þess, að sam- 1 að halda uppi þeim óskadraum,
starf stjórnarinnar tókst vel og sínum að þeir geti haldið stjórn-
artaumunum í sinni hendi enda.
þótt þeir hafi ekk;. lengur meiri-
hluta kjósenda að baki sér.
Það sem Erik Eriksen, Ole
Björn Kraft og Axel Möller
ákváðu, þegar koma skyldi nýrri.
stjórn á laggirnar í haust og þeir
létu stjrónarskiptin bera að hönd-
um, getur ef til vill haft afleið-
ingar og orðið til eftirbreytni mei
öðrum þjóðum utan við takmörk
Danaveldis. Það var engin smá-
munaleg hreppapólitík er réði
gerðum þessara þremmenninga.
að mótvægi gegn jafnaðarmönn
um og enda þótt skipta þyrfti um
stjórn, réði það ekki miklum úr-
slitum. Gat það því orðið eins
eftirsóknarvert að velja leið Erik
Eriksens þegar fram í sækir.
Stjórnin fór frá völdum en
stjórnarstefnan helzt. Þetta er
kjarni málsins í dönskum stjórn-
málum í dag. Það vakti mjög
mikla eftirtekt þegar Vinstri-
menn og íhaldsmenn stofnuðu
til samvinnu og sömuleiðis nú
þegar þeir standa saman sem1ÁÐUR en Bindindisþinginu iauk
stjórnarandstæðingar. Þetta mun hér í Reykjavík í sumar, mæltist
hafa áhrif í framtíðinni og mun einn af útlendu gestunum til
Greinar um ísland
í erlendum blöðum
fá mikið gagngerðari afleiðingar
en ef hér hefði orðið um að ræða
kalla hann oft skammsýnan minnihlutastjórn Vinstrimanna í
í stjórnmálum og fiman að vinna sömu mynd Qg tiðkast hefur á
á bak við tjöldin. Enginn er sagð- j undanförnum árum. Menn skilja
ur kunna þá list svo vel sem ^ þag yel að jrottækir“ eru óánægð
hann, að skara eld að sinni köku ir með aðstöðu sina og hvorki
í stjórnmálunum.
En þau ár sem honn hefur ver-
jafnaðarmenn eða
bandið hafa yfir
Réttarsam-
nokkru að
ið forsætisráðherra, hefur hannj fagna
sýnt og sannað að hann er stærri Hedtoft með minnihlutastjórn
í dráttunum en andstæðingar gina gem i ráttækir“ og Réttar-
hans viija vera láta. Þessi sein- sambandið hafa ; hendi sér, er
asta ákvörðun hans sýnir, að: ðstyrk stjorn. Og þegar litið er
hann er víðsýnn maður og stór-j framtiðarinnar sja menn fyr-
brotinn í afskiptum sínum af ir gár, bá þréun> sem blasir við,
stjórnmálmu.
Hvað hefði gerzt ef Vinstri-
menn hefðu tekið tilboðinu um
að mynda minnihlutastjórn?
Stjórn sú hefði oroið mjög veik-
burða, aðeins haft 42 af 175 þing-
mönnum að baki sér. Hún hefði
lifað upp á náð ,.róttækra“ og
orðið að byggja á andstæðum og
vonsviknum íhaldsflokki, er hafði
tekið það skýrt fiam, að hann
vildi ekki láta sér nægja að vera
stuðningsflokkur an valda.
Slík lausn hefði algerlega ver-
ið að óskum róttækra. Engin
öflug samstillt bograraleg sam-
vinna fyrir hendi svo „róttækir“
hefðu getað haldið áfram að upp-
troða á stjórnmálasviðinu eins
og sáttasemjarar er jöfnuðu bet-
in. Þar var komin sama aðstaða
eins og á stjórnartímum Staun-
ings og Munks. Að vísu voru
flokkahlutföllin ofurlítið breytt.
En stefnan og aðstaðan sú sama.
En Erik Eriksen freistaðist ekki
til að taka upp þennan leik að
nýju. Hann hafði annað og meira
fyrir augum. Að undirbúa stjórn-
málabaráttu þjóðaiinnar í fram-
tíðinni.
★
Og hér erum við komin að
kjarna málsins, sem sé hvernig
ríkisstjórn leggur niður völd.
Vitaskuld er það mjög mikilvægt
hvernig ríkisstjórnir komast til
valda og hvað þær hafa á stefnu-
skrá sinni. En það er ennþá mikils
verðara hvernig stjórnir leggja
niður völd sín og hvað veldur
fráför þeirra.
Stjórn Erik Eriksens og Ole
Björns Kraft kom með alveg
nýjar línur í dönskum stjórn-
rnálum. Borgara’ega samvinnu
mrlli tveggja iöfiugra stjórnmála-
flokka. En þessir tlokkar þeirra
höfðu áður ekki viljað gefa neitt
eftir, hvor fyrir öðrum. Þessi
nýbreytni í samstarfi flokkanna,
verða svo ósarokvæmt sjálfu sér, að gera stjórnúm þeirra alvar-
borgaralegur meirihluti er þegar
fyrir hendi í Danmörku og að
því rekur að borgaralegur meiri-
hlúti og samhuga verður fær um
að mynda stjórn i Danmörku.
Skyldi þetta ver.i djarfur spá-
dómur. Hann er ekki djarfari en
svo, að menn geta haft ástæðu
til að treysta því að hann verði
að veruleika við næstu kosning-
ar. Því við næstu kosningar koma
þeir 58 þúsund borgaralegu kjós-
endur er urðu áhrifalausir við
síðustu kosningar, aftur til föður
húsanna. Kjósendur kasta ekki
atkvæðum sínum á glæ við
tvennar kosningar. Og tæplega
fjölgar tilraunum um stofnun
nýrra flokka ef þá tilraun Knud
Kristensens verður nokkru sinni
endurtekin.
Það getur komið fyrir, að Rétt-
arsambandið fari sömu leiðina og
hinir „Óháðu“ núna, hverfi með
öllu. Ef þessi flokkur hefði nú
fengið einum 15 bús. atkvæðum
færra en hann fékk, hefði hann
að þessu sinni eins og flokkur
Kristensens liðið undir lok.
En þessi atkvæði falla ekki
jafnaðarmönnum í skaut við
næstu kosningar, og þá verður af-
staða „róttækra“ ennþá erfiðari
en nú. En tveir stórflokkarnir
munu þá draga til sín fleiri kjós-
endur en áður.
Færi svo, að hin nýja stjórn
jafnaðarmanna yrði óheppin í
fjármálum, þá liggur nærri að
álíta að spádómur minn rætist_
við næstu kosningar. Heppni hef-
ur að vísu verið með fráfarandi
stjórn og væri því líklegt að jafn-
aðarmenn færu varlega í þeim
efnum á næstu árum. En reynsl-
an hefur sýnt að þeim hættir til
óforsjálni í fjármálum.
Það sem skeði við stjórnar-
skiptin í Danmörku hefur þýð-
þess opinberlega, að fulltrúarnir
skrifuðu greinar er heim kæmi,
eigi aðeins um Bindindisþingið,
heldur einnig um Island.
Þetta hafa þeir ekki látið ó-
gert, því að í ótal blöðum hafa
komið langar greinar um ísland,
og hafa þær allar verið ritaðar
af hlýjum hug og velvild í vorn
garð. Má þar sérstaklega nefna
greinar eftir Ragnar Mannil,
ritstjóra í Vasa í Finnlandi, Hild
ing Lindholm, ritstjóra í Stokk-
hólmi og greinar eftir Bernhard
Maelo, fyrrv. bankastjóra, í
blaðinu „Teataja“, sem gefið er
út af Eistlehdingum í Svíþjóð.
Auk þess hefir Maelo haldið
marga fyrirlestra um ísland og
ætlar að ferðast um og flytja
enn fleiri fyrirlestra til þess að
fræða landa sína um Island og
hina íslenzku þjóð. Hafði hann
þegar safnað miklum upplýsing-
um um sögu landsins, framfarir
og atvinnuvegi áður en hann
kom hingað og var síleitandi upp
lýsinga á meðan hann stóð við.
Þá hafa einnig birzt ýmsar
greinar í „Blá bandet“ í Örebro,
„Reformatiorn“ í Stokkhólmi,
„Folket“ í Osló og mörgum öðr-
um blöðum.
Mörg bréf hafa borizt hingað
frá helztu fulltrúum Norðurland
anna og eru þeir allir mjög á-
nægðir og hrifnir af dvölinni hér.
Einn af helztu forustumönnum
Svía segir:
„Ég veit að allir hinir útlendu
þátttakendur í þinginu voru stór-
lega ánægðir með för sína til ís-
lands, og það á ekki sízt við um
oss Svíana. Vér fundum að gott
var að umgangast íslendinga,
vér fundum að vér vorum hjá
bróðurþjóð. Því miður varð við-
staðan of stutt og ég hefði kosið
að sjá meira af landinu og kynn-
ast hag bændanna, en ég er ákaf-
lega þakklátur fyrir að ykkur
tókst á þessum stutta tíma að
afgreiða öll mál þingsins og
sýna oss þó svo mikið af land-
inu“.
Af þessu má nokkuð ráða
hvað hinir erlendu gestir hafa
um oss að segja.
var svo fjarri öllum orðhengils-ingu fyrir fleiri en Dani eina.
Kóreuhersveit berst í Indó-Kina
SEOUL — Hersveit Frakka í
Kóreu hefur nú verið flutt á
brott þaðan. Er hún nú á leið-
inni til Indó-Kína. Þar mun hún
berjast við Viet-minh og nefnast
Kóreu-hersveit.