Morgunblaðið - 17.12.1953, Qupperneq 10

10
MORCUNBLAÐIÐ
Fimmtudagur 17. des. 1953
Krisfmann Guðmundsson skrifar um:
Ascicíæki - Sildarieit - Dýpkim Rauf-
arhafnar - Skaitamál .sjávariilyegsiiis
og sjómanna og kvikmynd af
Síinxinn og hamingjan.
Eftir Gunnar Dal.
Þreyja má þorrann.
Eftir Kristján frá Djúpalæk.
FYRIR nokkrum árum kom út
ljóðabók eftir Gunnar Dal, sem
nefnist „Vera“. Þá þegar var sýnt
að skáldgáfa þessa manns var
ekki hversdagsleg, þótt ýmislegt
væri að vonum ungæðislegt í bók
hans. Mér er í minni, er ég las
hana, þótti mér ég heyra litlar
fagurómandi bjöllur klingjá úr
hendingunum og mig grunaði,
Gunnar Dal, höfundur
„Sfinxins og hamingjunnar“
að þarna væri eitthvað óvenju-
legt á ferð. Síðan „Vera“ kom
út, hefur skáldið þroskað anda
sinn og vaxið stórum að vizku
og kunnáttu. Hann hefur dvalið
í Austurlöndum og drukkið af
þeirri svölu og tæru lind spek-
innar, sem upprunalegust er og
víðfeðmust í heimi hér. Hann
hefur kannað Vedurnar og Tripit
aka, — hinar stórfenglegustu
„'Þrjár körfur“ Búdda — og hann
hefur öðlast það víðsýni og frelsi
hugans, sem skáldi er hin mesta
nauðsyn. „Sfinxinn og hamingj-
an“ ber þess merki, að mikið hef-
ur gerzt, síðan fyrri bókin kom
út. Þefta ljóðakver er lítið að
■ýöxtum, en mikið að gæðum og
gefur hin fegurstu fyrirheit um
.að hér sé að vaxa upp stórskáld.
Bókin hefst á ljóðabálki, fimm-
tán kvæðum, er nefnast „Októ-
l)erljóð“, og eru þau eitt hið frum
legasta og fegursta, sem ungt
skáld hefur lagt til bókmennta
ókkar. Kvæðin eru felld í list-
rætn samhengi og fjalla um
innstu rök tilverunnar, en þannig
kveðin, að hver ljóðavinur getur
nptið fegurðar þeirra, þótt eitt-
hvað af hinum táknrænu töfrum
og innsæi fari fram hjá honum.
, Fyrsta kvæðið heitir „Morg-
unn“ og byrjar þannig:
»
,ÍAusturhimni á
Eygló hár sitt greiddi,
rósalíni rauðu brá
hún rekkju sinni hvítri frá
og nýjan dag í nakta arma seiddi"
*
Næst er „Dagur“:
,,Og jörðin vaknar, opnar augu
k sín,
um andlit hennar leikur
daggarsindur,
um gióbjart hárið blómasveig
hún bindur,
um brjóst og arma fellir
himinlín".
Þriðja kvæðið: „Kvöld“, er eitt
fallegt erindi. Hið fjórða: „Nótt“,
er um skáldið og innblástur þess,
vel gert og viturlegt kvæði. —
Fimmta ljóðið er um sköpun
jarðar, heitir: „Jörð“. Hið sjötta:
„Sær“, er rameflt og tindrandi j
fagurt. „Himinn" heitir hið sjö-1
unda, dulúðugt, gott. Því næst j
er „Líf“, sem minnir á kinverskt
miðaldaljóð:
„Líf?
Vegurinn rauði.
Vegurinn hvíti.
Dauði?
Dauði?
Vegu.rinn hvíti.
Vegurinn rauði.
Líf?“
„Tvö blóm“, níunda kvæðið, er
tær og ljúfur skáldskapur, en
leynir á sér; austurlenzk vizka
er það ofin, — sfem raunar i ^
kvæðabálkinn allan. Hið tíunda i
er „Fljótið rauða“, eitt af þeim j
sérstæðustu. Þá ér „Hcllin hvíta“
— kannske bezta kvæðið og eitt
hið fegursta, en jafnframt tor-
skildast þeim, er ekki hafa kynnst
dulspeki Austurlanda. Hið sama
gildir um tólfta kvæðið: „Hinn
áþekkti guð“, að ýmsum mun
finnast það flókið nokkuð. —
„Stjarna spekinn?.r“ er aftur á
móti auðskilið, og „Hrynur lauf.
. . . .“, sem er gullfallegt:
„Að fótum jarðar fellur nótt
og grætur.
— Fegurð þín af leiði sínu stígur,
svipur hennar fornar leiðir
flýgur,
flögrar inn í rökkurheima nætur.
Hrynur lauf í haustskóg
minninganna,
horfið sumar rauðum blöðum
þekur,
og yndi mitt, sem ekkert framar
vekur,
undir sínum mjúka feldi grefur.
Stíga tregans ungu álfafætur
á allt, sem hér í þessum skógi
sefur.
Að fótum jarðar fellur nótt
og grætur“.
Síðasta og mesta kvæðið heitir
„Sfinxinn og hamingjan“. Þar er
þessi fagra „hljómkviða" leidd til
lykta á glæsilegan hátt. Og með
henni hefur höfundurinn rutt sér
rúm í fremstu röð ungra skálda,
þeirra á meðal, sem mikils er
vænst af. — Bjöllukliðurinn í
fyrri bók hans er orðinn að
klukknahljómi, og spá mín er sú,
að hann mun heyrast víða, áður
en lýkur.
Fleiri kvæði eru í bókinni, sem
yndi er að lesa. — „Gull að láni“
er eitt; „Friðarvonin“ annað;
„Erfiljóð“, „Álfar“, „Gler“
„MyndrínT' — o. fl. — Eitt er
víst: enginn sá, er ann góðu ljóði
mun verða fyrir vonbrigðum af
þessari bók.
—o—
Kristján frá Djúpalæk er fyrir
löngu orðinn góðkunnnr fyrir
kvæði sín. Hann er einn þeirra
ungu ljóðskálda, sem mikils er
vænst af og hefur þegar gefið
mörg fyrirheit og góð. Nýja bókin
hans, „Þreyja má þorrann", er
stórt spor í þroskaátt. Hún ber
því ljóst vitni, að Kristján hefur
nú lært að vinna; þar er nálega
hver hending fáguð af lofsverðri
vandvirkni. En nú er honum
mikil nauðsyn að auka víðsýni
sitt, losna úr þeim hlekkjum, sem
heimaalningurinn jafnan dregur.
Hann þarf að hleypa heimdrag-
arium, kynngst framandi fólki
og menningu umheimsins.
Það er ánægjulegt að lesa
þessa bók og sjá framfarir í
hverri biaðsíðu. „IIuggun“ er
fyrsta kvæðið, sem vekur athygli
lesandans:
„Seigar eru sinar
í svírum íslendinga,
kergja þrælsins tvinnuð
við kappans hetjumóð.
— Svo eru þessar sögur.
Og svo eru þessi Ijóð.
storfi sjómamianiia
Þjóðin fangbrögð þreytti
við þjáning, smán og helsi.
Bölið tendrar logann
á brjóstsins heitu glóð.
Sviðin verður saga.
Sorgin verður ljóð.“
„Þjóðsögíi um konu“ er stórt
kvæði, dulúðugt og vel gert.
„Fugl og fönn“ og „Hófsóley“
eru fáguð og snotur. Þá er
„Ljóðið“, en þar fordæmir höf.
af snilli þá stefnu, er hann hefur
löngum fylgt í stjórnmálum:
„Er furða þó kenni kvíðablæs
í kalli nútíma vökumanns,
og hiks í aðvörun hrópandans,
er hriktir í gömlum viðum?
Kristján frá Djúpalæk,
höfundur „Þreyja n-.á þorrann"
Og lýgin sér óttann leiðir við
hönd
og lýkur upp öllum hliðum.
Trú vor er dauð á traust og hald
hjá tækninnar guðum, þá vantar
sál.
Því skyldi nú hugað í Hávamál
og hrist af biblíum rykið.
Sé hjartað ei með, þegar hugur
nær
hæst, verður fall hans mikið.
Hver stytti þér vöku stórhríðar-
kvelds,
hver stuðlabatt fornmálið þér á
vör,
hver sneri ættstofnsins feigðarför
í framsókn? Hinn skygni andi.
Án skapandi listar hver hátimbr-
uð höll
er hrungjörn og byggð á sandi.“
Kristján hefur áður gert snilld-
arleg smáljóð, þar sem miklu er-i
indi er þjappað saman i eitt lítið
erindi eða tvö. Einnig í þessari
bók eru nokkur slík, og gerð af
meiri list en fyrr.
Góð dæmi eru „Tveir vegir“.
„Mynd“ og einkum „Dyr“:
„Ógæfa mín er ekki hin sama
og áður fyr:
Lofsar einmanans löngun við
gleðiipnar
luktu dyr.
Nú er hún önnur og átakanlegri
en áður fyr:
Löngun til einveru utan við gleð-
innar
opnu dyr.“
„Ekkert meir“ sýnir vel sér-
kenni höf., og er vel gert, þótt
síðasta erindið sé nokkuð kold-
hamrað. „Vér erum hinir seku“
er ágætlega kveðið, en „heim-
speki“ höf. nær þar r.aumast til-
gangi sínum og myndi æxlast
af því að bonum er ekki sjálfum
fyllilega ljóst hvað hann vill.
Kristján frá Djúpalæk reymr
nefnilega að þ/jóna tveimur herr-
um, sem samrýrnast álíka vel og
Jehóva og djöfsi i kenningum
kristninnar. Þetta gerir honuin
bersýnilega allerfitt fyrir að von-
um.
„Vitrun“ er gott kvæði, þó ó-
Frnmh. á bls. 15.
nýtingu aflans í landi.
Ályktanir Fiskifél
HÉR fara á eftir ályktanir þær,
sem gerðar voru á aðalfundi
Fiskifélagsdeildar Reykjavíkur,
fyrir nokkru:
SÍLDARLEIT ÆGIS MEÐ
ASDIC-TÆKJUM
Fundurinn fagnar þyí, að ríkis-
stjórnin hefur látið búa varð-
skipið Ægi asdic-tækjum til síld-
arleitar.
Telur fundurinn mjög þýðing-
armikið, að haldið sé uppi síldar-
leit á skipinu með þessuih tækj-
um og það einnig útbúið veiðar-
færum og öðrum tækjum til þess
að ganga úr skugga Um, hvers-
konar torfur og fiskigöngur það
séu sem vart kann að verða við
á asdic-tækin.
Ennfremur telur fundurinn
æskilegt að haldið sé áfram til-
raunum til síldveiða með flot-
vörpu og botnvörpu á öðru
skipi.
MÆLT MEÐ FRUMVARPI
UM SÍLDARLEIT
Aðalfundur Fiskifélagsdeildar
Reykjavíkur skorar á Alþingi að
samþykkja frumvarp Einars Ingi
mundarsonr um síldarleit með
flugvélum fyrir Norður- og
Norðausturlandi yfir sumarmán-
uðina. Telur fundurinn að síldar-
leit með flugvélum hafi á undan-
förnum árum orðið að svo miklu
gagni fyrir síldveiðiflotann að
ekki megi dragast lengur að
koma fastri skipan á leitina svo
sem gert verður, ef frumvarpið
nær fram að ganga.
DÝPKUN RAUFARHAFNAR
Fundurinn telur mikla nauð-
syn á því að hafizt verði handa
um frekari dýpkun hafnarinnar
á Raufarhafnar. Mörg undanfarin
sumur hefur Raufarhöfn verið
aðalbækistöð síldveiðiflotans sök
um legu sinnar og þess að þar er
öruggust höfn á svæðinu allt frá
Eyjafirði til Seyðisfjarðar. Það
hve höfnin er grunn hefur oft
valdið miklum örðugleikum, en
úr þessu má auðveldlega bæta
með dýpkun hafnarinnar, sem
enn er skammt á veg komin.
Telur fundurinn eðlilegt að Al-
þingi veiti til dýpkunarinnar ríf-
legt fj árframlag þar sem Rauf-
arhöfn er í senn önnur helzta
bækistöð síldveiðiflotans og
helzta útflutningshöfn síldar-
afurða mörg undanfarin ár.
/
SKATTAMÁL
SJÁVARÚTVEGSINS
í sambandi við endurskoðun
þá, sem nú fer fram á lögum um
tekju- og eignaskatt telur fund-
urinn að taka eigi upp í lögin
hliðstæð ákvæði við ákvæði laga
nr. 59/1946 um sérstakar fyrn-
Lig —afskriftir, þannig að í stað
venj ulegra fyrningarafskrifta
'rnegi afskrifa eftirtaldar eigmr
um samtals 60% kostnaðarverðs,
þegar hagnaður er fyrir hendi
til þess að mæta afskriftunum,
þó mega þær aldrei nema meiru
en 20% árlega og ná ekki til
eigna, sem afskrifaðar hafa verið
um meira en 60% eða teknar
hafa verið í notkun fyrir 1. janú-
ar 3946 að telja.
Fiskiskip og önnur veiðiskip.
Flutningaskip.
Síldarverksmiðjur.
Dráttarbrautir.
Vinnslustöðvar fyrir sjávar-
afurðir, þar með taldar sildar-
verkunarstöðvar, fiskgeymsluhús
.og verbúðir.
Vinnslustöðvar fyrir landbún-
aðarafurðir.
Ennfremur telur fundurinn
nauðsyn á ríflegum árlegum af-
skriftum þessara sömu eigna, svo
og á hverskonar tækjum, sem
notuð eru við fiskveiðar og hag-
igsdeildar Rvíkua:
EINSTAKLINGUM OG
FÉLÖGUM GERT KLEIFT
AÐ LEGGJA FJÁRMAGN
í ÚTGERB
Fundurinn telur að heimila
eigi útgerðarfyrirtækjum, hvers-
konar fiskvinnslustöðvum, sild-
arverksmiðjum og fiskimjöls-
verksmiðjum, að draga vara-
sjóðstillag frá hreinum tekjum
við álagningu skatta og útsvara,
er nemi helming teknanna, áður
en skattar og útsvör sem greidd
hafa verið á árinu, hafa verið
dregin frá tekjunum.
Telur fundurinn sjálfsagt, að af
hálfu löggjafarvaldsins séu gerð-
ar ráðstafanir til þess að ýta
undir einstaklinga og félög að
leggja fjármuni og vinnu að
mörkum í þágu sjávarútvegsins
meðal annars með þeirri tak-"
mörkun á álagningu skatta og
útsvars sem hér er mælt með,
það því fremur sem reynslan
hefur orðið sú hér á landi, að
þegar einstakir útgerðarmenn og
útgerðarfélög hafa orðið að
leggja árar í bát, vegna fjár-
skorts eða ekki haft bolmagn til
framkvæmda, þá hafa bæjarfé-
lögin stundum neyðst til þess að
taka við rekstrinum og hann þá
orðið algerlega skattfrjáls til
ríkis og bæja.
Telur fundurinn að tregða sú,
sem rnörg undanfarin ár hefur
verið á því, að einstaklingar
vildu leggja fjármuni sína í út-
gerð eða í önnur fyrirtæki, sem
tengd eru við útflutningsfram-
leiðsluna, eigi að miklu leyti rót
sína að rekja til þess, að þá sjald-
an sem um hagnað kann að vera
að ræða, þá er hann oftast hirt-
ur af ríki og bæjarfélögum í
skatta og útsvör.
Meðan svo er ástatt að oftast
er um taprekstur að ræða hjá
útvegnum og þá sjaldan að rofar
til að hagnaðurinn er tekinn í
skatta og útsvör getur þessi at-
vinnuvegur ekki tekið þeim fram
förum sem nauðsynlegar eru fyr-
ir lífsafkomu þjóðarinnar.
★
Ákvæði skattalaga um að
flytja megi tap, sem verður á
atvinnurekstri félaga eða ein-
staklinga milli ára um tvenn ára
mót og draga frá skattskyldum
tekjum, breytist á þann veg, að
frádráttarheimildin gildi þar til
tapið er afskrifað að fullu af'
rekstrarhagnaði viðkomandi fé-
lags eða einstaklings.
SKATTFPvÍÐINDI
SJÓMANNA
Fundurinn lýsir ánægju sinni
yfir framkominni tillögu frá
Landssambandi ísl. útvegsmanna
um að Va hluti af tekjum skip-
verja á fiskiskipum skuli dregin
frá tekjunum við álagningu
tekjuskatts og útsvars og telur
að þessi skattfríðindi myndu hafa
veruleg áhrif í þá átt að tryggja
nauðsynlegan mannafla á fiski-
skipaflotanum.
KVIKMYND AF
STÖRFUM SJÓMANNA
Fundurinn beinir þeim ein-
dregnuÁilmælum til næsta Fiski-
þings, að það beiti sér fyrir því,
að sem allra fyrst verði. hafizt
handa um að kvikmyndaðir verði
þættir úr lífsstarfi íslenzkra sjó-
manna og þá sérstaklega fiski-
manna, svo að alþjóð geti með
eigin augum séð baráttu þá sem
þeir heyja á hafinu oft við hörð
veðurskilyrði.