Morgunblaðið - 17.12.1953, Side 14

14
MORCUISBLAÐIÐ
Fimmtudagur 17. des. 1953 1
llréf s
Til hvers er að safna nýyrðum
ef þau eru ekki notuð
Gusinar Gunnarsson MÍIUIÍIU) Sígurðar búnaðar-
-mmmng i málasfjóra Sigurðssonar
HI£> ágæta orð \{etni í stað vatns-
efnis hefur nú unnið fulla hefð,
og mun það blöðunum að þakka,
sem oft nefna m. a. vetnissprengj
ur. Orðið vatnsefni var þó hreint
ekki meðal stirðustu orða máls-
ins, þó að sjálfsagt væri að láta
það víkja fyrir vetni.
Aftur á móti eru menn á hverj-
um degi í blöðum og ræðum að
burðast með algerlega óhæf orð
eins og t. d. alúminíum og köfn-
unarefni enda þótt farið sé að
nota í þeirra stað svo ágæt orð
sem álm og lyfti, sem eru jafn
góð og vetni en því meiri gróði
•fyrir tunguna sem þau eiga að
útrýma verri orðum en vatnefni
var.
Orðið álm er hvorugkyns og
og beygist eins og járn. Þetta orð
er tilorðið mjög svo eðlilega
þannig að fyrst var í verzlunar
skýrslum notað orðið álúm, sem
að vísu vel hefði mátt hafa En
þegar orðið alúm var borið fram
hratt varð úr því álm, sem er
enn betra og liðugra orð — jafn-
gott og járn í samsetningum, sem
er mjög heppilegt þareð álmið
er einmitt á mörgum sviðum að
útrýma járninu.
Lyfti er myndað af orðinu loft
eins og vetni af vatni, — og jafn
liðugt á samsetningum. Klaufa-
legra orð en köfnunarefni er ekki
til í málinu, bæði stirt og rangt
hugsað. Ekki líklegt að lyftið sé
öðrum efnum fremur kæfandi,
þar sem það er meirihluti sjálfs
andrúmsloftsins!
Orðin álm og lyfti eru ekki
nýrri en það, að þau hafa þegar
verið notuð bæði á prenti og í
útvarþi. Einnig eru þau tekin
upp í Nýyrðasafn dr. Sveins
Bergsveinssonar I. h. 1953 og ekki
‘ verið reynt að finna önnur betri.
Verðut því að líta svo á að þau
hafi hlotið borgararétt í málinu,
enda prýðilega til þess hæf.
Verzlunarstéttin fylgist víst
ekki ekki sérlega vel með þeim
málhreinsunartilraunum, sem
verið er að gera. Annars mundi
hún sennilega telja sér hag í að
taka upp auðsæjar endurbætur.
f byrjun er rétt að setja eldra
orðið með í svigum, til að forða
misskilnin'gi.
Til leiðbeiningar við myndun
nýyrða ' skal þetta sagt:
Aðaláherzla skal á það lögð að
mynda einstofna íslenzkuleg orð
— einkvæð eða tvíkvæð frumorð.
í meðferðinni þarf oft ,á því að
halda að mynda afleidd fleir-
stofnaorð. Verða því frumorðin
!að vera sem einföldust.
Það er augljóst mál, að nýir
samsetningar úr eldri fleirstofna-
'samsetningum gera tunguna
flóknari, og ljótari. Það er mis-
skilningur að það valdi nokkrum
málspjöllum að taka upp ein-
falda og tungutama stofna þótt
þeir komi fyrir í öðrum málum,
því að það sem gerir tungu vora
íslenzkulega, eru ekki sjálfir
orðstofnarnir heldur meðferð
þeirra í afleiðslum og beygingum
og svo auðivtað bygging setning-
anna. Einfaldir stofnar eru alls
ekki frekar eign eins máls en
annars. Þeir eru fruméfni allra
tungna jafnt.
Heimskulegt er að hafna góð-
um orðstofni fyrir það að mað-
ur „kunni ekki við hann“. Við-
kynningin kemur mjög fljótt við
notkun orðsins. Aldrei hefði mál-
ið auðgast að svo góðum orðum
sem sími og bíll þykja nú vera,
ef hlustað hefði verið á* alla þá
sem ekki kunnu við þessi orð
og fannst þau ótæk. Þannig var
t. d. með röngu kveðið niður orð-
ið stöðull um biðstöðvar strætis-
vagna. Ef þettá orð hefði verið
tekið umyrðalust, væri það nú
talið gott og gilt,
Flestir aðhyllast þá reglu að
mynda nýyrði þannig að menn
skilja strax hvað þau eigi að
merkja. Þannig tóku menn t. d.
athugasemdalaust víð orðinu
malbik og að malbika. En þó að
slíkar nýyrðamyndanir geti
stundum tekist vel, er af fyrr-
nefndri ástæðu alveg ógerlegt að
hafa slíkt fyrir aðalreglu. Því
fer fjarri að nauðsyn beri til að
orð skiljist í fyrsta skipti er
maður heyrir það. Aðalatriðið er
og verður það hvernig það reyn-
ist í notkun. H. J.
Ný bék eftir Hugrúnu
Á VEGUM ísafoldarprentsmiðju
er komin út ný bók eftir skáld-
konuna Hugrúnu (Filippía Krist-
jánsdóttir): Hafdís og Heiðar. —
Bók þessi er einkum ætluð
yngri kynslóðinni, að hafa bæt-
andi og göfgandi áhrif. Bókin
segir frá kynnum Reykjavíkur-
piltsins Heiðars og Hafdísar,'
sem er dekurbarn í kaupstað úti
á landi. Sagan gerist hér í Reykja
vík að nokkru en aðallega úti á
landi. I
Frá því á árinu 1941 hafa kom-
ið út átta bækur eftir Hugrúnu,
þrjár Ijóðabækur, þrjár unglinga-
bækur, ein skáldsaga og eitt
smásagnahefti. Hafdís og Heið-
ar er því níunda bókin frá hendi
skáldkonunnar.
17. des. 1953
Þú átt afmæli í dag
ég vil syngja þér lag
þó að himnunum heyrirðu til.
Það er minnisstætt mér
meðan dvaldirðu hér
göfgu líferni gerðurðu skil.
Þú varst dáðrík og dygg
dómgreind vinsæl og trygg
lífsins heiðríkju ljómandi barst.
Þitt var heimili hlýtt
hreinum manndómi prýtt
mæðra fyrirmynd mesta þú varst.
Þó að mæddi þig margt
meira fagurt og bjart
var á leið þinni lífdaga — og þó
þeir sem þekktu þig mest
þar um vottuðu bezt
harmur sár innst í hjartanu bjó.
Meðan ljósið mér skín
lifir minningin þín
hana eina ég hef ekki misst.
Þegar þreyttur ég kem
um það við Drottinn ég sem
hvort við híttumst jafn frjáls
eins og fyrst.
Aðfaranótt 23. sept. s.l. bað
þessi látna vinkona mín mig í
draumi, að gefa sér afmælisvísu.
Uppfylli ég þá ósk hennar hér
með og bið henni velfarnaðar og
blessunar um eilífð alla.
Guðm. Einarsson.
HINN 16. október síðastliðinn
andaðist að heimili sínu, Rauð-
arárstíg 38, Gunnar Gunnarsson, ’
bifreiðastjóri. Banamein hans
var hjartaslag.
Hann var fæddur 3. febrúar
1919 í Reykjavík, sonur hjón-
anna Kristjönu Einarsdóttur,
Eyjólfssonar í Reykjavík og
Gunnar Gunnarssonar, húsgagna
smiðs, Gunnarssonar, kaupmanns
í Reykjavík. Ungur missti Gunn-
ar föður sinn, en nokkrum árum
síðár giftist Kristjana, móðir
hans, aftur, Sigurði Þorsteins-
syni, hafnargjaldkera, sem reynd
ist honum ávallt hinn bezti faðir.
Hann var snemma settur til
mennta, innritaðist ungur í Verzl
unarskólann, og var þar tvo vet-
ur, síðan fór hann til Englands
og var einn vetur við nám í Pitt-
manns College. Hafði þá vaknað
hjá honum löngun til að sjá sig
frekar um í heiminum og réði
sig því sem skipverja á Kötlu,
sem sigldi til Suðurlanda. Var
hann nokkur ár í millilandasigl-
ingum og var oft gaman að
heyra hann segja frá því, er á
daga hans dreif frá þeim tíma.
Síðan gerðist hann starfsmaður
hjá Sölunefnd setuliðseigna og
starfaði þar meðan sú stofnun
var við líði. Að því loknu gerðist
hann bifreiðastjóri og stundaði
það starf til dauðadags.
Gunnar kvæntist árið 1941
eftirlifandi konu sinni, Jóhönnu
Þorgilsdóttur og eignuðust þau
tvö mannvænleg börn, sem hann
lét sér mjög annt upn, og er þung-
ur harmur kveðinn konu hans og !
börnum við hið sviplega fráfall
hans.
Gunnar heitinn var frekar hár
maður vexti, dökkhærður og
fríður sýnum. Það, sem ein-
kenndi hann mest, var dugnaður
hans og ötulleiki, að hverju sem
hann gekk, ávallt glaðlegur og í
góðu skapi og mjög tryggur vin-
ur og hjálpfús. Og meðal vina
hans mun lifa minningin um
góðan dreng. G. G.
Aðalfundur Glímu-
r
deildar Armanns
AÐALFUNDUR Glímudeildar
Glímufél. Ármanns var haldinn
s.l. föstudag. Formaður Rúnar
Guðmundsson skýrði frá félags-
starfinu, sem var með miklum
blóma. Ármenningar kepptu í
öllum kappglímum á árinu með
ágætum árangri, t.d. unnu þeir
Jslandsbeltið (Rúnar Guðmss.)
og alla fullorðnu flokkana í
Landsflokkaglímunni. Þá fóru
þeir margar sýningarferðir um
nágrenni Reykjavíkur.
Stjórnarkosning fór þannig:
Formaður Hjörtur Elíasson, með- j
stpórnendur: Guðm. Ágústsson,* 1
Gísli Guðmundsson, Grétar Sig-
urðsson og Anton Högnason. Rún
ar Guðmundsson, fyrrv. form.
baðst undan endurkosningu, þar
sem hann væri á förum af landi
burt.
AFKOMENDUR SIGURÐAR,
búnaðarmálastjóra frá Draflastöð
um, hafa falið mér, að safna
saman — áður en um seinan
verði — öllum fróðleik, sem unnt
kynni að vera að fá um ævi Sig-
urðar, líf'og störf.
Ég rita því þetta bréf og sendi
samtímis allmörgum mönnum,
sem vitað er um, að haft hafa
persónuleg kynni af Sigurði. Er
það bæn mín til þeirra, að þeir
gjaldi þessum stórmerka manni
þökk sína og styðji jafnframt
sæmd þjóðarinnar, með því að
forða frá gleymsku og glötun
hvers konar fróðleik um Sigurð
Sigurðsson, búnaðarmálastjóra.
Kemur hér, vitaskuld, ærið
margt til greina:
•
1. Æska og uppvöxtur. Auð-
kenni mikilsmennis í sér-
hneigð og áhuga, viðbrögðum
og tiltektum í æsku.
2. Menntasókn og námsferill.
Allt, sem bregður ljósi yfir
þau atvik og örlög, er leiddu
til þess, að hann, umkomu-
lítill og bláfátækur bónda-
sonur, aflaði sér svo víðtækr-
ar menntunar.
3. Forustuhneigð og hæfileikar.
Eldur áhugans, sem inni fyrir
brann. Sársauki hins síðbúna
manns andspænis ótæmandi
verkefnum.
4. Skólastjórn, formennska í
Búnaðarfélagi íslands og bún
aðarmálastjórn.
5. Félagsmálaforusta á vett-
vangi búnaðar- og ræktunar-
mála, skógrækt, sandgræðsla
og fleira.
6. Fræðsla í ræðum og ritum.
7. Samstarf með öðrum mönn-
Nýsfárleg bék
ÁNÆGJUSTUNDIR í eldhúsinu
—matreiðslubók handa börnum.
— heitir nýútkomin bók, er frú
Rannveig Löve hefur þýtt.
„Á nú að fara að láta börnin
lesa langa doðranta um möllun
mata?“ gæti hugsast að einhverj-
ir spyrðu.
En það er nú síður en svo. Bók
þessi er mestmegnis myndir með
stuttum orðskýringum. Og er hún
því einkar aðgengileg fyrir það
aldursstig barna, sem hún er ætl-
uð, kallar til athafna, sem árang-
ur má sjá af, og meira að segja
smakka á.
Fyrst er talað um eldhúsáhöld
og ýmsar aðferðir við matargerð,
undirbúning, öryggisreglur og
húsráð.
Síðan koma uppskriftir og leið-
beiningar um matseld 30 rétta.
Þetta er sett fram í stuttum setn-
ingum, sem skýrðar eru með góð-
um myndum. Er því varla nokkur
hætta á alvarlegum mistökum.
Tvær tólf ára vinkonur mínar
náðu í bókina hjá mér að
spreyttu sig á að búa til súkku-
laðibúðing, eftir uppskrift bók-
arinnar. Tókst þetta víst allvel.
Önnur taldi sig þó ekki hafa lyst
á „mallinu“. En hin hrósaði happi
og hýsti allan skammtinn. En
báðar sögðu, að þetta hefði verið
„agalega" gaman og voru ráðnar
í að reyna við fleiri rétti.
Þetta er nýstárleg bók, sem
byggir á möguleikum barnsins til
að vinna sjálft. Og allar heil-
brigðar telpur telja dagana þang-
að til þær geta farið að elda mat
fyrir mömmu.
Hér er tækifærið.
Mæður! Gefið dætrum yðar
þessa bók, og þá má vænta þess,
að bókin fáist greidd með meiri
hjálp dætranna á heimilinu, og ef
til vill færri hjónaskilnuðum í
framtíðinni.
ísak Jónsson.
8. Persónulýsing. Allt, sem
brugðið getur ljósi yfir mann
inn sjálfan, verkbrögð hans
og vinnuaðferðir, skaphöfn
(Karakter) hans og tilfinning
ar, gleði hans, hugraunir og
örðugleika.
9. Hvers konar minningar um
Sigurð, samstarf með honum,
ferðalög með honum, atvik úr
lífi hans, gamansöm eða eft-
irtektarverð á annan hátt.
10. Persónulegt álit um stöðu
Sigurðar, búnaðarmálastjóra,
meðal þeirra Islendinga, sem
mestir hafa uppi verið á end-
urreisnaröldinni; hvar Sagan
muni skipa honum rúm í röð-
um þeirra og hvers vegna.
Enda þótt hér hafi verið tekin
saman nokkur minnisatriði til
yfirlits og leiðbeiningar, er hverj
um einum vitanlega frjálst, að>
kjósa umsögn sinni, upplýsingum
og fræðslu um Sigurð, hvert það
form, er hann sjálfur óskar.
Á hitt leyfi ég mér að leggja
megináherzlu, að hver sá, er sér
bréf þetta og getur einhverju
miðlað, er ann minningu Sigurð-
ar, sæmd þjóðarinnar og menn-
ingarframförum góðs hlutar, láti
ekki undir höfuð leggjast, að
veita þá aðstoð er hann má.
Greinar þær, sem berast
kunna, geta ýmist orðið birtar
sjálfstæðar í fyrirhuguðu minn-
ingarriti um Sigurð búnaðar-
málastjóra eða í útdrætti og þá
með tilvitnunum í stærri heild-
argreinum.
Loks bið ég um það, að þeir
menn, sem kunna að eiga mynd-
ir, er prýða mættu fyrirhugað
rit og skýra efni þess, vildu lána
þær til afnota.
í fullu trausti um góða og
greiða liðsemd kveð ég virðingar
fyllst og vinsamlegast.
Reykjavík, 10. nóv. 1953.
Jónas Þorbergsson,
pósthólf 811.
Bókafregn
ÚT ER komin bók um Vestfirði.
Nefnist hún Sóknarlýsingar
Vestfjarða og er mikið rit, hátt á
sjötta hundrað síður í 8ktov, í
tveim bindum.
Sóknarlýsingar þessar, sem eni
einstakt rit og merkilegt, eru
skráðar um 1840 af prestum á
Vestfjörðum samkvæmt beiðni
nefndar Hins íslenzka bókmennta
félags í Kaupmannahöfn. í nef nd
þessari áttu sæti: Finnur Magnús
son, Jónas Hallgrímsson, Konráð
Gislason, Brynjólfur Pétúrsson
og_Jón Sigurðsson síðar forseti.
I riti þessu er að finna margs-
konar frðleik um menningu og
atvinnuhætti á Vestfjörðum um
miðja síðustu öld. Lýst er þar
hverri sókn og nær hverri jörð
innan hverrar sóknar, allt frá
Breiðafjarðareyjum að Hrúta-
fjarðará. Stórfróðleg er t. d. lýs-
ing Flateyjarprestakalls eftir
síra Ólaf Sivertsen. Lýsir hann
þar Breiðafjarðareyjum svo ná-
kvæmlega að engum núlifandi
mun fært að líkja eftir.
Auk þess sem ritið er mjög
gagnlegt öllum þeim, er leggja
stund á íslenzk fræði, ætti hver
Vestfirðingur, sem ann sögu hér-
aðs síns, að kappkosta að eign-
ast það.
Útgáfan er mjög vönduð. Með-
al annars er í henni skrá yfir
öll örnefni, sem koma fyrir í rit-
inu, einnig 16 myndir teiknaðar
af Stefáni Jónssyni.
Formálinn er ritaður af pró-
fessor Ólafi Lárussyni.
Prentsmiðjan Oddi h.f. sá um
prentverk og bókbandsvinnu.
Útgefandi er Samband vest-
firzkra átthagafélaga í Reykja-
vík.

BKZT AÐ AUCLÝSi /,
I MORGUNBUAÐINU