Morgunblaðið - 30.12.1954, Síða 9
Fimmtudagur 30. d«si. 0954
MORGVTSBLAÐ1Ð
9
Hafnleysi og e°mh œf afvinnuskilyrði standa
ýrdal fyrir eðlilegum þrifum
UM land allt hefur risið upp
hinn mesti fjöldi lítílla sjáv-
arþorpa við víkur og voga, þar
sem atvinna manna jöfnum hönd-
um hefur beinzt að ræktun jarð-
argróðra og sókn sjávarafla. Þessi
tvíbætta atvinna hefur gjört
mönnum kleift að skapa sér og
sínum viðunandi lífskjör. Þau
hafa verið undirstaðan undir at-
vinnulífi þorpanna.
Einn er þó sá landshlut, sem
snokkura sérstöðu hefur í þessu
efni. Það er Suðurland. Alkunna
er, hversu hafnleysið dró úr eðli-
legri þróun hinna blómlegu hér-
aða Suðurlands allt fram á síð-
ustu áratugi, er gjörbylting varð
í samgöngum á landi. Víðáttu-
miklir sandar og aðgrynni hafa
gjört mönnum illkleift að byggja
lífsafkomu sína á hinum tvofalda
atvinnuvegi. Fangbrögðín við
Ægi hafa einatt reynzt of mikl-
um erfiðleikum bundin. Því eru
sjávarþorp á Suðurlandi bæði fá
og smá.
Eitt þessara fáu þorpa er Vík
í Mýrdal, „höfuðstaður“ Vestur-
Skaftafellssýslu.
tFPPHAF VIKURKAHPTÚNS
Vikurkauptún á sér hvorki
langa né merkilega sögu. Aðeins
munu liðin rúm sextíu ár, síðan
fyrstu hús í kauptúninu byggð-
ust.
Upphaflega voru aðeins tvö
býli í víkinni, hin fomu höfuð-
ból, Suður-Vík og Norður-Vík.
Þær jarðir hafa frá öndverðu ver
ið í tölu beztu jarða í sýslunni
og þar hafa því löngum búið fram
takssamir dugnaðarbændur Með-
al þeirra, er þar hafa verið, má
nefna Svein Pálsson, landlækni.
Höfuðerfiðelikar Víkurbænda
sem og annarra Skaftfellinga,
voru samgöngurnar. Langt var að
sækja verzlun alla austur á
Djúpavog eða út á Eyrarbakka.
Var því ekki furða, þótt vörur
yrðu dýrar og erfitt að nálgast
þær. Hinar fjölmörgu stóru jök-
ulár Suðurlands juku enn alla
erfiðleika ferðalaga á landi.
Höfuðerfiðleikar Víkurbænda
ur í það stórvirki að hefja sjálfir
verzlun. Þeir pöntuðu vömr beint
frá útlöndum og fengu þær flutt-
ar til Víkur þar sem þeim var
skipað upp á sandinn, því að
hvergi gátu skip lagzt þar að
landi. Kunna enn margir Víkur-
búar, sem og aðrir Mýrdælingar,
imargar sögur að segja frá þeim
uppskipunarferðum, sem einatt
reyndust hinar mestu svaðilfarir.
Fór þá stundum verr en skyldi,
því að sandurinn hefur krafizt
margra mannfórna
Þetta upphaf verzlunar varð til
þess, að farið var að reisa
geymsluhús og síðar verzlunar-
hús niðri á sandinum Brátt fyldu
einnig íbúðarhús á eftir, hin
fyrstu á síðasta tug 19. aldar.
Vöxtur þorpsins var þó ekki mjög
ör, enda atvinnuskilyrði lítil,
nema helzt við þær verzlanir,
sem brátt fór fjölgandi. Þó var
aftir sr. Jónas Gíslason
Hin fornu höfuðból, Suður-Vik og Norður-Vik.
sjósókn nokkuð stunduð. þegar
gaf, en við hin erfiðustu skilvrði,
svo sem nærri má geta frá opn-
um sandinum.
Elzta verzlun í Vík er verzlun
Halldórs Jónsscnar, sem stofn-
sett var árið 1834. Árið 1950 var
henni breytt í félagsverzlun und-
ir nafninu Verzlunarfélag Vest-
ur-Skaftfellinga. Verzlunarstjóri
þess er Ragnar Jónsson frá Hellu.
Kaupfélag Skaftfellinga var
stofnað árið 1900 og starfar enn.
Kaupfélagsstjóri þess er Oddur
Sigurbergsson. Þá hófu ýmsir
aðrir verzlun í Vík, en hættu all-
ir aftur. Nú eru aðeins þessar
tvær verzlanir starfandi.
MEINLEGUR NAGRANNI
Víkurkauptún býr í nábýli við
meinvætt mikinn, sem einatt hef-
ur hrellt Skaftfellinga, sem og
raunar fleiri, og valdið þeim
ýmissi skráveifu á liðnum ára-
tugum og öldum. Það er Katla,
austan til í Mýrdalsjökli. Hún er
í aðeins 20 kílómet,'a f.jarlægð frá
þorpinu í beina loftlínu.
Við Kötlugos kemur geysimik-
ið vatnshlaup fram undan jökl-
inum og brunar fram Mýrdals-
sand til sjávar. Hlaup þetta þevt-
ir með sér stærðar ísjökum og
flytur fram óhemju af sar.di til
sjávar. Eftir s ðasta hlaup, árið
1918, myndaðist stór sandtangi
í sjó fram austan Hjörleifshöfða.
Var það svonefndur Kötlutangi,
sem um leið varð syðsti tangi
landsins, náði enn sunnar en Dyr-
hóley.
Við ströndina eru allharðir
vestlægir straumar. Þeir hafa síð-
an smábrotið af tanga þessum og
borið sandinn vestur með landi.
Hefur hann safnazt hér í víkina,
sem hefur smáfvllzt af sandi.
Mun nú orðið allt að því helm-
ingi lengri sandur til sjávar í Vík
en var fyrir gosið. Má því geta
nærri, að lendingarskilyrði hafa
enn versnað að stórum mun og
gjört mönnum erfiðara fyrir um
öflun sjávarfanga. Dró því smám
saman úr sjósókn manna. Við hin
ar bættu samgöngur á landi, er
stórár Suðurlands voru brúaðar,
hafa sjóflutningar einnig algjör-
lega lagzt niður. Nú má heita
svo, að aldrei sé á sjó farið hér
í Vík. Er tæplega til sjófært skip
hér, nema einn eða tveir smá-
hátar, sem mest eru hreyfðir einu
sinni til tvisvar á ári og þá í
stillilogni, mest til gamans.
ERFIÐ ATVINNUSKILYRÐI
Þetta hefur leitt til þess, að at-
vinnuskilyrði hafa enn versnað
hér frá þvi sem áður var. Þar við
bætist, að landrými er mjög af
skornum skammti, svo að mönn-
um er ókleift að snúa sér að land-
búnaði eða aukinni ræktun, nema
þá helzt með ræktun sandanna,
sem hafizt hefur nú á seinni ár-
um með ágætum árangri, þótt
ekki sé til nytja enn. Þó er hér
allmikil og vaxandi garðrækt,
enda spretta hér afbragðskartöfl-
ur í fyrsta flokks sandgörðum.
Hafa verið gjörðar nokkurar til-
raunir með kartöflurækt í stórum
stíl, en árangur ekki orðið sem
skjddi, enda þekkja allir erfið-
leika kartöfluframleiðenda á sið-
asta ári. Þar við bætist, að hnúð-
ormasýki hefur komið upp í
gömlum görðum, svo að orðið
hefur að leggja þá niður.
Atvinna manna snýst því mest
um þær tvær verzlanir, sem hér
Þar er miðstöð verzlunar í sýsl-
unni, þar situr sýslumaðurinn,
sömuleiðis héraðslæknir og sókn-
arprestur Mýrdælinga. Sýslumað
ur Skaftfellinga er nú Jón Kjart-
ansson, fyrrum ritstjóri Morgun-
blaðsins. Tók hann við embætti
af Gísla Sveinssyni, er hann varð
sendiherra í Noregi. Var Jón
einnig kosinn alþingismaður sýsl
unnar í fyrra, er Sjálfstæðisflokk
urinn vann haná frá Framsókn-
arflokknum.
Gistihús hefur verið rekið hér
í Vík um alllangt skeið. Gistihús-
stjóri nú er Brandur Stefánsson,
vegaverkstjóri, sem einnig ann-
ast um sérleyfisferðir til Víkur
frá Reykjavík. Hann og kona
hans veita gistihúsinu forstöðu
af mikilli rausn og myndarbrag,
enda er mjög rómaður allur við-
urgerningur þar. Er þó erfitt urn
vik með slíka starfsemi í svo fá-
mennu kauptúni og lítill gróða-
vegur nú á tímum.
FÉLAGSLÍF
Félagslíf hefur löngum verið
lauft hér í Vík hin síðari ár.
Flest félög hafa átt erfitt upp-
dráttar. Helzta undantekning þar'
á hefur verið Kvenfélagið, sem
um langt skeið hefur staðið með
allmiklum blóma. Starfandi er
einnig verkalýðsfélag og á síð-
asta ári var endurreist Ungmenna
félagið Skarphéðinn, serr. síðan
hefur starfað allmikið. Hefur það
ásamt Kvenfélaginu haldið uppi
nokkurri leikstarfsemi. Nú hafa
þau í sameiningu ákveðið að taka
Skuggasvein til sýningar og eru
Verzlunarfélag- Vestur-Skaftfellinga hefur aðsetur sitt í hinum
gömlu verzlunarhúsum, sem Halldór Jónsson lét reisa.
Hluti af sandgræðslunni sunnan og vestan Víkurkauptúns. Hinir sérkennilegu Reynisdrangar í baksýn,
eru starfandi, auk vega- og brú-
arvinnu á sumrum. Auk þess
starfa nokkrir menn við ,,Loran“
stöð þá, sem starfrækt er á
Reynisfjalli.
ÍBÚAFJÖLDI
íbúafjöldi í Vík er nú um 300
manns. Hefur hann lítið breytzt
hin síðari ár. Ungt fólk neyðist
til þess að fara að heiman í stór-
um stíl í leit að atvinnu. Eru því
litlar líkur til nokurrar fjölgun-
ar fólks hér í náinni framtið,
nema takast megi að auka fjöl-
breytni atvinnulífsins. Allmörg
íbúðarhús hafa þó verið byggð
á síðari árum. Tvö voru fullgjörð
á síðasta ári og eitt er nú í smíð-
um, en fleiri munu nú í undir-
búingi. Hús eru mörg orðin göm-
ul og of lítil, því að fólk bjó mjög
þröngt áður. Eru því margir að
reyna að gjöra rýmra um sig.
Ennfremur hafa á þessu ári
staðið yfir bygging bílaverkstæð-
is á vegum Verzlunarfélagsins,
sláturhúss á vegum Sláturfélags
Suðurlands og frystihús á vegum
Kaupfélagsins.
„HÖFUÐSTADUR“
SÝSLUNNAR
Vík er samgöngu- og athafna-
miðstöð Vestur-Skaftafellssýslu.
æfingar þegar hafnar. Ætlunin
mun vera að sýna hann eftir ára-
mótin.
En annað er það einnig, sem
hamlað hefur félagslífi. Það er
skortur á viðunandi samkomu-
húsi. Hér hefur aldrei verið neitt
samkomuhús. Eina athvarf
manna um samkomuhöld hefur
verið barnaskólahúsið, sem er þó,
alls ófullnægjandi, bæði lítið og
gamalt, byggt rétt fyrir 1910.
Hefur verið nokkuð rætt um bygg
ingu félagsheimilis, en ekkert
orðið úr framkvæmdum enn. Hef
ur Ungmennafélagið einkum
beitt sér fyrir því máli. Standa
vonir til þess, að unnt verði að
hefjast handa um byggingu í
mjög náinni framtið. Það mundi
verða mikil lyftistöng öllu félags-
og menningarlífi í kauptúninu.
RAFORKUMÁL
í Vík er starfrækt ein elzta raf-
stöð á landinu, byggð árið 1913,
Er hún nú orðin allsendis ófull-
nægjandi, enda færra fólk í þorp-
inu, er hún var byggð. Verður
því að hafa rafmagnsmótor jafn-
hliða vatnsstöðinni. Þess vegna
er rafmagnið bæði dýrt og tak-
markað. Binda menn því miklar
vonir við það, að hingað verði
Framh. á bls. ÍU