Morgunblaðið - 01.04.1955, Page 8

8
MORGUNBLAÐIÐ
Föstudagur 1. apríl 1955

Útg.: H.f. Árvakur, Reykjavík.
Framkv.stj.: Sigfús Jónsson.
Ritstjóri: Valtýr Stefánsson (ábyrgðarm.)
Stjórnmálaritstjóri: Sigurður Bjarnason frá Vigur.
Lesbók: Árni Óla, sími 3045.
Auglýsingar: Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn, auglýsingar og afgreiðsla:
Austurstræti 8. — Sími 1600.
Áskriftargjald kr. 20.00 á mánuði innanlands.
í lausasölu 1 krónu eintakið.
X
M
Merkur íslandsvinur studdi einn fullt
Þá rann upp nýr tími
AL D R E I hefur hagur Islands
verið jafn bágur og í Móðu-
harðindunum, sem urðu eftir
Skaftáreldana 1783. Einnig þjök-
uðu landið hafís og grasbrestur.
Fjöldi manns varð að flýja heim-
ili sín í rústum og búpeningurinn
gjörféll í heilum héruð-um, svo
að íbúar þeirra komust á verð-
gang. Á árunum 1779— 1786 lét
fjórðungur þjóðarinnar lífið úr
hungri og sóttum.
Magnús Stephensen í Viðey,
! sem þá var ungur að aldri, var
i sendur til landsins frá Kaup-
mannahöfn til þess að safna
gögnum um þá voveiflegu at-
burði, sem*orðið höfðu á íslandi.
Ritaði hann merka skýrslu um
ÞEGAR verzlun íslendinga varð stöðugt verið rýmkað um inn-
alfrjáls fyrir réttum eitt flutninginn. Höftin hafa verið af-
hundrað árum rann upp nýr tími numin að allverulegu leyti þann- Skaftáreldana. Kaflar úr skýrsl-
1 landi þeirra. Að baki la örbirgð ig að nu mun yfir 70% innflutn- unni voru lesnir í kirkjum Kaup-
og allsleysi, kyrrstaða og niður- ingsins vera a frílistum. Vaxandi mannahafnar til þess að vekja
læging. Framundan þeir fjöl- vöruskiptaverzlun við einstök fólk tn meðaumkunar með ís-
þættu möguleikar, sem frelsið viðskiptalönd okkar hefur að lendingum í bágindum þeirra
veitti vaknandi og dugmiklu vísu gert nokkur afskipti af 0g safna handa þeim samskotafé. I Bertel Gottskálkssyni Þorvalds- skiinineur sumra íslenzkra fvrir
fólki. hálfu ríkisvaldsins nauðsynleg Safnaðist allmikið fé, en lítið sonar ár!8 1795, sem þá var 25 ára !
verzlunarfrelsi 1786
Christian Ulrich Detlev von Egg-
ers. Myndin mun teiknuð af
efni, með því að hagsmunir ríkis-
ins almennt virðast krefjast þess.“
Ríkisstjórnin féllst á tillögur
meirihluta nefndarinnar.
Var ákveðið að gefa verzlun-
ina frjálsa við þegna Danakon-
ungs, þó með ýmsum takmörk-
unum. Hins vegar var einokun-
arverzlunin lögð niður frá 1.
janúar 1788.
Tilskipunin um íslenzku verzl-
unina frá 13. júní 1787 fiallar að
því er segja má um allsherjar
viðreisn landsins. Átti Eggers
drjúgan þátt í því að setja þessa
tilskipun saman. Það var ekki
hans sök þótt minna yrði úr
ýmsum umbótum en að var
stefnt.
Ekki fylgdu Danir því fast
eftir, sem betur mátti fara og
Hvernig höfum við hagnýtt þá af innflutningnum.
möguleika? Á svarinu við þeirri
spurningu veltur það, hvort við
höfum í dag ástæðu til þess að
fagna.
íslendingar hafa hagnýtt sér
verzlunarfrelsið í ríkum mæli.
Þessvegna höfum við í dag
ástæðu til þess að gleðjast og
fagna mörgum og stórum
sigrum í þeirri alhliða sókn
til bjartara, betra og fegurra
lífs, sem hófst í árdegi verzl-
unarfrelsisins.
miðað við þörfina.
Árið 1785 skipaði ríkisstjórnin
Stefnan í verzlunarmálun
um nú, er því sú, að að því nanska svokallaða síðari lands
er markvisst unnið, að eyða nefn(j tll þess ag rannsaka hvað
höftunum, tryggja þjoðinni gera mætti Islandi til viðreisnar.
innflutning eftir þörfum og j nefnd þessari áttu þeir sæti
gera verzlunina yfirleitt sem meðal annarraj Jón Eiriksson,
frjálsasta. Það er hjargföst konferensráð og Þorkell Jónsson
skoðun þeirra manna, sem Fjeldsted> stiftamtmaður.
þessum málum stýra, að með Ritari nefndarinnar var christ.
þeim hætti verði bezt tryggðir ian ulrich Detlev Eggers.
hagsmunir alls almennings í Eggers sýndi svo frábæran
áhuga á málefnum íslands á
þessum hörmungatímum og bar
fram svo merkar tillögur í verzl-
unarmálefnum íslands, að sjálf-
sagt er að minnast hans með
nokkrum orðum, þegar minnzt er
landinu.
íslenzk saga hefur sannað það
rækilega s. 1. hundrað ár, að hag- FelagSVCf zllHl Og
kvæm verzlun er eitt af frum-
skilyrðum framfara og farsældar. einkaverzlun
| skjóli innlendrar verzlunar óx „ - , aldarafmælis frjálsrar verzlunar
Islendingum trú á mátt sinn og I daS eru Það fyrst og fremst . í_i—
meginn. Þjóðin fann, að þrátt tveir aðilar, sem keppa um við-
fyrir smæð sína gat hún rétt úr skipti Islendinga, þ. e. einka-
kútnum, ráðist í framkvæmdir verzlunin og félagsverzlunin. Það stundaði nám yig ... háskóla
og hagnýtt auðlindir lands síns. er skoðun Sjalfstæðismanna að Hann kQm tn Kaupmannahafnar
Með nýjum skipum, sem sótt mllb þessara tveggja verzlunar- háskóla
páfn á fliúnmið aukinni ræktun f°rma eigi að vera fullkomið . , ö þar naskola
gatu a djupmið, aukinni ræktun ... H „ aðilinn eiei kennari 1 nokkur ar. Arið 1786
landsms og arði eigm buða mynd jainretti. nvorugui aomnn eigi hann .',t á b*7k,, tvær hækur
aðist fiármae'n sem hæet var að að njóta nokkurra forréttinda. gaí nann ut a ÞyzKu tvær bækur
aðist íjarmagn, sem nægt var ao h(S;gaT.lpea qaTnkennni verður um Island. k bindi Islandslýs-
nota til alhliða uppbyggingar. Ura heiðariega samkeppni verður stiórnskinun
Það unDbveeinearstarf stendur ÞV1 aðems að ræða að hun se 1 8 g, m stJ°rnsKyuu
1 fÍ- háð á iafnréttiserundvelli. landsms a þeim tima. Framhald
á íslandi
Eggers var fæddur í Itzehoe í
Slesvik-Holstein árið 1758 og
háð á jafnréttisgrundvelli.
Islandslysmgarinnar er til i
Bæði einkaverzlun og fé- handriti í Landsbókasafninu í
lagsverzlun hafa unnið mikið Reykjavík. Handritið nær samt
og þjóðnýtt starf á þeim 100 ekki yfir alla bókina> en er þo 3
árum, sem liðin eru síðan bindi . 4to til samans 858 bla8.
þjoðm oðlaðist verzlunar- sigur
frelsi. Fyrir það starf ber að f riti sínu um stjórnskipunina
þakka. Þeir, sem færðu verzl- telur E að hungursnevð j
unma mn í landið og drogu
hana úr erlendum höndum
reyndust þjóð sinni miklir
gæfusmiðir.
landi, sem sé svo ríkt af matvör-
yfir enn þann dag í dag.
Samkeppnin
er nauðsynleg
Um það verður naumast deilt,
að einokun og verzlunarófrelsi
höfðu nær riðið tilveru þessarar
þjóðar að fullu. Samkeppnisleys-
ið um viðskipti fólksins skapaði
þeim, sem verzlunina höfðu með
höndum möguleika til þess að
féfletta það miskunnarlaust.
Þegar frelsið var veitt þýddi Sjálfstæðisflokkurinn og
það fyrst og fremst samkeppni. _ Óhugnanlegar fregnir.
Fólkið fékk aðstöðu til þess að verzlunarfrelsið I T AUGI skrifar:
velja og hafna. Sá, sem seldi er- . , , Li „Velvakandi góður!
lendar vörur eða keypti íslenzk- Sjalfstæðisflokkurmn hefur Fvrir nokkru var skvrt frá bví
ar afl.r8ir gat ekki íensur skorið a111 frá stofnun sinni haft frelsi /,yrlr noKKru vur SKyrt tra PV1
ar aruroir gat eKKi ængur sKorio , ___________________. að þrjár nýjar eða nýlegar bif-
gamall.
um sé algjörlega og eingöngu að
kenna röngum stjórnarháttum.
„Án viss lágmarks borgaralegs
manna var heldur ekki meiri en
svo á þessum nýungum, að þeim
þótti nóg um „uppgangsveður"
það, sem tilskipunin fól í sér og
kenndu Eggers um.
íslendingar urðu að bíða eftir
frelsis getur engin þjóð notið fullu verzlunarfí elsi til 1. apríl
framfara, menningar né ham-
ingju.“
„Bókin er rituð í þágu mannúð-
arinnar og það myndi gleðja mig
mjög, ef hún gætí orðið hinu
hrjáða landi, að einhverju liði,
en ísland er sorglegt dæmi þess
hve skelfilegar afleiðingar verzi-
unareinokun hlýtur að hafa í för
með sér.“
Bókin er 464 bls. fyrir utan
töflur, sem henni fvlgja.
f samræmi við þetta álit sitt
lagði Eggers til í landsnefndinni
að verzlunin á Islandi yrði gefin
algerlega frjáls eftir 184 ára ein-
okun Dana. I nefndinni var hann
þó einn um þetta álit sitt, því að
íslendingarnir í nefndinni töldu
ekki fært eins og þá var komið
högum landsins að ganga lengra
en svo í tillögum sínum, að
verzlunin yrði gefin frjáls fyrir
alla þegna Danakonungs. Tillög-
ur dönsku fulltrúanna voru á
sömu leið, þótt aðrar ástæður
lægju til þess. Enduðu þeir hug-
leiðingar sínar um verzlunarmál-
ið með þessum orðum: „Verður
því, hversu mjög, sem maður gæti
unnt íslendingum alls hagnaðar,
að takmarka frelsi þeirra í þessu
\Jeiuahandi sbripar:
reiðar hefðu á tveimur dögum
og skammtað viðskiptavinunum 1 verzlun og viðskiptum efst á
verðlagið að sínum eigin geð- stefnuskrá sinni. Hann hefur þess ,
bótta einum , vegna alltaf barizt gegn hvers skemmzt mjog eða jafnvel ger-
Enda þótt menn greini nokk- kenar haftapólitík. Því miður eyðilagzt Það fylgdi frettunum
uð á um samkeppnina, verður sú hefur hann ekki alltaf haft að- að þessi bilslys hefðu ol orðið
staðreynd ekki sniðgengin, að í stöðu til að tryggja framkvæmd vegna olvunar. í einu tilfellinu
verzluninni er hún eitt af frum- stefnu sinnar í þessum málum. hafði bifreiðin runnið um 30 m
skilyrðum heilbrigðra viðskipta- En Sjálfstæðismönnum er það utan vegarins eftir að hún hafði
hátta Þá staðreynd viðurkenna sérstakt gleðiefni, að einmitt nú, farið út af og sýnir það bezt, hve
nú flestir íslendingar. j á aldarafmæli frjálsrar verzlunar bílstjórinn hefir verið skýr í
'skuli ríkja vaxandi skilningur í höfðinu eða hitt þó heldur, að
Án samkeppm nm viðskipti landinu á skaðsemi haftastefn- hann skyldi ekki stöðva bílinn
fólksins verður ekki um unnar en gildifrjálsrarverzlunar.! áður en frekari ógæfa hlauzt af.
frjálsa verziun að ræða. Til Þeir munu halda áfram baráttu
þess ber því brýna nauðsyn,1 sinni fyrir alfrjálsri verzlun. Með Hlu alvarlegasta við þessar
að tryggja það, að á öllum því telja þeir, að þeir þjóni bezt trasagnir er það, að allir þessir
tímum haU almenningur að- hagsmunum alþjóðar. En með Þrir bílstjórar munu hafa verið
stöðu til þess að ráða því við þvi bæta þeir einnig aðstöðu þess leigubílstjórar, menn með meira
hverja hann verzlar. Sam- fólks, sem að verzlunarstörfum bílpróf, sem sýnt er það traust,
keppnin milli þeirra, sem ann- j vinnur, til þess að leysa þau vel að þeir fá sérstakt leyfi til að
ast þá þjónustu, er verzlunin 0g trúlega af hendi.
felur í sér, er eina raunveru
lega tryggingin fyrir sann-
gjörnu vöruverði.
Þetta hefur reynslan sannað
svo áþreifanlega, að ekki verð-
ur um villzt.
Nægt vöruframboð
í dag má heita, að íslenzk
verzlun mótist að verulegu leyti
af miklum innflutningi og nægu
framboði á flestum nauðsynjum
landsmanna. Síðan gengi ís-
lenzkrar krónu var breytt
snemma árs 1950 hefur nær
I aka fólki.
Fyllumst hneykslun.
]>EM leigubílstjórar hafa þessir
menn einnig að líkindum feng
Morgunblaðið vill að lokum i
óska íslenzkum kaupsýslu-1
mönnum, öllu verzlunarfólki ~
og þjóðinni í heild til ham- ^
ingju með aldarafmæli frjálsr- , .. , ...
ar verzlunar í landinu. Á ^ ivdnamr til kaupa a nyjum bif
störfum verzlunarfólksins, reiðum og senmleSa kala Þeir
dugnaði þess og ráðvendni fengið heimild til að verja hluta
veltur það mjög, hvernig arð- af gjaldeynseign þjóðarinnar til
urinn af starfi þjóðarinnar kauPa a Þessum dýru farartækj-
nýtist. Verzlunarstéttin hefur um- Þeir hafa farið illa með
á liðnum tíma unnið þetta Það traust, sem þeim hefur verið
starf vel. Þessvegna þakkar sýnt.
þjóðin henni í dag og árnar Almenningur hlýtur að krefj-
henni gæfu og gengis í fram- ast þess að atvinnubílstjórar gæti
tíðinni. þess sökum þess trausts, sem
1855.
Sú langa bið hefði orðið nærri
70 árum skemmri, ef tillögur
Eggers í landsnefndinni hefðu
verið teknar til greina.
Eggers lét af störfum við
Kaupmannahafnarháskóla árið
1789. Hann varð doctor í lögum
við háskólann í Göttingen 1791.
Síðar varð hann háskólakennari
og yfirborgarstjóri í Kiel. Um
tíma vann hann að ýmsum
stjórnarbótum, sem gera átti í
Austurríki, og var aðlaður af
Austurríkiskeisara fyrir þau
störf.
Hann samdi mörg rit og stór
um stjórnskipulagsfræði og lög-
fræði, um ferðir sínar og sögu-
leg efni og eru flest þessara rita
á þýzku. Hann andaðist í Kiel
21. nóv. 1813 á 56. aldursári.
Honum er svo lýst, að hann
væri gáfuttiaður, ákafamaður
mikill, flugmælskur, lærður vel
og mjög starfsamur, en þó sætti
hann misjöfnum dómurh sam-
tíðarmanna sinna, eins og ætíð
vill verða um þá, sem skara fram
úr öðrum og mikið láta að sér
kveða.
Eggers er langafi hins heims-
fræga þýzka hagfræðings og
fjármálamanns Dr. Hjalmars
Schacht, samanber rit hans „76
Jahre meines Lebens“.
Sumir hafa látið sér til hugar
koma, að Eggers væri af ætt
Eggerts Hannessonar hirðstjóra,
þeim er sýnt, að þeir verði síztir j sem settist að í Hamborg árið
manna til þess að stofna lífi sam- j j5go og átti þar eignir miklar og
borgaranna í hættu með því að til þess mætti rekja hinn mikla
aka bifreiðum undir áhrifum ahuga hans á málefnum íslands.
áfengis. Það er víst að við, sem
erum fótgangandi menn á götum
borgarinnar, fyllumst hneykslun
yfir því að það skuli yfirhöfuð
koma fyrir, að atvinnubílstjórar
skuii teknir fastir fyrir ölvun við
akstur. — Laugi“.
Sjálfsögð krafa.
ER engin furða,
ÞAÐ ER engin furða, þótt
almenningi ofbjóði af slíkum
fregnum, svo tíðar sem þær ger-
ast. Auðvitað er gáleysi við akst-
ur ófyrirgefanlegt, hver sem í
hlut á, en eins og bréfritari minn
bendir á, þá hljótum við að hafa
rétt til að gera hærri kröfur til
leigubílstjóra, sem hafa fólks-
flutninga að atvinnu og njóta
ýmissa hlunninda þess vegna. —
Ósanngjarnt væri þó að láta van-
þóknun sína og hneykslun bitna
á allri leigubílstjórastéttinni fyr-
ir afglöp tveggja eða þriggja
manna, en það er sjálfsögð krafa
að slíkt atferli, sem hér er um að
ræða, verði tekið föstum tökum
og eftirminnilegum, til að fyrir-
byggja, að slíkt endurtaki sig.
Merklð, sem
klæðir landið.
En óvíst mun um þau tengsl með
öllu.
Chr. U. D. Eggers er meðal
þeirra íslandsvina, sem mest
hafa látið að sér kveða málstað
íslands til framdráttar og það á
neyðartímum, þegar ísland átti
fáa málsvara. Hann einn lagði
til að ísland fengi fullt verzl-
unarfrelsi á úrslitastund.
Þess vegna er nafns hans að
góðu getið í íslandssögunni og
mun geymast þar á ókomnum
öldum.
Sveinn Benediktsson.
íslenika myndllst
LISTTÍMARITIÐ enska, Studio,
birtir í apríl hefti sínu grein um
íslenzka myndlist. Er greinin rit-
uð af enskri konu, Mary Sorrell,
sem kveðst hafa dvalizt hér á
landi um sinn og kynnt sér ís-
lenzka myndlist og átt viðtöl við
listamenn.
I greininni er skýrt frá verkum
þessarra manna: Ásgrím Jóns-
son, Kjarval, Jón Stefánsson,
Einar Jónsson, Sigurjón Ólafs-
son, Barbara Árnason, Magnús
Árnason, Guðmundur Einarsson,
Ásmundur Sveinsson, Svavar
Guðnason, Nína Tryggvadóttir,
Þorvaldur Skúlason og Gunn-
laugur Sclieving.