Morgunblaðið - 24.11.1955, Blaðsíða 11

Morgunblaðið - 24.11.1955, Blaðsíða 11
Fimmtudagur 24. nóv. 1955 MORGUNBLAÐIÐ 27 99 MINNINGIN UM HANN ER GEYMD í HVERJU HJARTA “ VIÐ GETTYSBURG Þ A Ð var árla morguns í s.l. októbermánuði, að við — nokkr- ir ferðafélagar — vorum á ferð i Pensilvaniu, einu if norður- j ríkjum Bandaríkjanna. Himininn var alheiður og sólin komin hátt á loft. Morgungolan var þó nokkuð svöl, því að haustið hafði nú færzt yfir og brugðið blæ sínum á landið. Það þaut í skóg- unum, sem þöndu sig yfir sléttur ©g hæðir og voru farnir að gulna og fella laufið. Mörgundöggin tindraði í sólskininu og loftið var ferskt. Við vorum staddir í smábæn- Um Gettysburg — snotrúm bæ í fögru umhverfi. En það er ekki nóg með að Gettysburg sé fagur staður — heldur á hún einnig mjög merka sögu. Þar gerðust atburðir, sem að sumu leyti er ekki eins bjart yfir og þessum fagra haustmorgr.i, en báru þó geisla risandi dags fyrir banda- rísku þjóðina. Það var einmitt hér í Gettysburg, sem ein harð- asta orusta þrælastríðsisn var háð. Orustan, sem er sögð hafa táðið úrslitum styrjaldarinnar miklu milli þrældóms og frelsis. Tæplega fjögur þúsund her- menn féllu í Gettysborgarorustu, og er vígvöllurinn, sem nær yfir fleiri fermílna svæði, allur þak- inn minnismerkjum og legstein- um þeirra. En það er eins og ein- hver annarlegur blær hvíli yfir staðnum. Það er eins og töfrar og tign hins forna — sögunnar •— umvefjí allt. Það er eins og stolt sigurvegarans hvíli i loft- inu, sem er ef til vill ekkert undarlegt, því einmitt á þessum Stað flutti Lincoln forseti sína frægustu ræSu. MED ORDSINS BRAND AÐ VOPNI Á miðjum vígvellinum gnæfir há súJa, er Bandaríkjamenn hafa reist þeim, sem þar Iétu lífið undir merki freJsis og réttlætis — og hún stendur á sama stað er Lincoln stóð árið 1863 og flutti hina frægu ræðu. Það var við hátíðlega minningarathöfn um hina föllnu x orustunni — þá ný- afstaðinni, en styrjöldinni var enn ekki lokið. Hann var ekki aðalræðumaðurinn, heldur flutti stutt ávarp, sem hann er sagður íiafa hripað niður í járnbrautar- lestinni á leiðinni frá Washing- íon. Ávarpið var þannig orðað, að sé á það minnst setja Bandaríkja- menn enn í dag upp helgisvip — og líta jafnvel á það sem sína aðra biblíu, ef svo mætti að orði og lita jafnvel á það sem sína til þess að láta ekki þau líf, sem fórnað hafði verið á þessari grund. verða til einskis, heldur skyldi hún fylgja fast eftir fram til sigurs. Hún skyldi endurfæð- ast i frelsi, og stjórn hennar skyldi verða stjórn þjóðarinnar sjálfrar, sem að eilífu skyldi ekki afmá't, af jörðu. Með þessum orðum snart Lincoln forseti hjörtu þjóðar sinnar — hann snart bá strengi, sem hljóma enn í dag. Lincoln stóð bá í brjósti þeirrar fylk- ingar. er síðar átti eftir að draga merki sigurs að húni og lyfta samtaka þjóð til vegs og virðing- ar meðal stórþjóða he:ms. Lúun- um, sem fórnað var við Gettys- burg, var ekki fórnað til einskis. Þau áttu sinn drjúga þátt í að rjúfa hlekki ófrelsis og þjáninga hins svarta bróður STÖDUGT VANDAMÁL Svo sem alkunna or, þá var ekki bundinn endi á kynþátta- vandamálið í Bandarikjunum með sigri norðurríkjanna í þrælastríðinu. Það er stöðugt vandamál — jafnt mál dagsips í dag og í gær Það er orðið hálf hversdagslegt. en faer þó alltaf sínar nýju hliðar, því að mikill munur er á lífi blökkumannsins í norður- og suðurríkjunum. Sterkur áróður hefur verið rek- HLGLEIÐIISIG IJR BANDARIKJAFOR effir h'arald J. Hamar munu aldrei ná siðferðislegum jafnrétti — ekki fyrr en þeir hafa blandast hvítum mönnum að fullu. Því til stuðnings er sagt, að svertingjarnir búi of þétt og hafi — og munu — talanda geði sínu of lítið við hvíta menn. Það er sem sagt álit þeirra, að áfram muni sama ástand ríkja. En það er aftur á móti einnig margra mál, að sílk kynblöndun hefði óheillavænleg áhrif á þjóð- ina. Að kjarkur hennar mundi minnka — og jafnvel, að menn- ingarviðleitnin mundi dvína að einhverju leyti. Þeir sem eru harðastir í dómum um petta efni ' segja blátt áfram, að betra sé að halda svertingjunum í hæfi- legri fjarlægð — og beina al- inn utan Bandaríkjanna í þeim við nútima Bandaríkjamann, sem menningsálitinu í þá átt að ekki tilgangi að sverta þau vegna er kjarkmikill og duglegur — og vergj mjkil hætta á kvnblöndun. sagðra kynþáttaofsókna og hat- vill láta hlutina ganga með raun- þag yrgj þá áfram undir svert- urs. En óhætt er að fullyrða að verulegum amerískum hraða. ingjunum sjálfum komið hvort slíkar sögur eru úr lausu lofti Það er því ekkert undarlegt, að þejr ná siðferðilegu jafnrétti gripnar, enda sagðar í vafr^n- ; svertingjum reynist erfitt að eða ekki. Ef við lítum á það, sem að framan er vikið að uppruna Bandaríkin Það eru Asíumenn, Slavar — og þá sérstaklega Rómanir, sem óttast er mest. Þessar raddir eru sterkar, því að þetta er rödd kjarna bandarísku þjóðarinnar. Hann vill binda endi á allan innflutning fólks af öðr- um en Germönskum ættum og Margra alit er, að svertmgjar | þá er aðallega átt við Englend- ast erfitt, því að uppruna sinn getur enginn flúið. HVER ER LAUSNIN? Vígvöllurinn er allur þakinn minnismerkjum þeirra, er þar létu lifið. um tilgangi. Á hinn bóginn eru standa jafnfætis þeim hvítu. inga og norræna menn. Kjarni bandarisku þjóðarinnar — sá hluti, sem á öflugust ítök í stjórn landsins — er af Germönskum uppruna Þessi hluti er ekki fjöl- mennur í jöfnu hlutfalli við áhrif, því að það er einmitt þessi hópur, sem gert hefur Banda- ríkin að því stórveldi, sem þau eru í dag. Og hann vill ala þjóð- ina upp í Germönskum anda — og láta hana bera svip hans. VIÐ MINNISMERKI LTNCOLS Það voru einmitt þessir menn, sem gengu svo frækilega fram við Gettysburg og leystu að lok- um svertingjana úr ánauð. Það voru þessir afkomendur land- nemanna, er Lincoln forseti hvatti til átaka í Gettysburgar- ræðu sinni. En hann hefur senni- lega haft svertingjana einnig í huga, þegar hann bað þess, að landið mætti fæðast á ný í frelsi þar, eins og alls staðar annars staðar, misjafnir sauðir í mörgu íé, því að óneitanlega koma þar oft fyrir atburðir í sambúð þess- ara tveggja kvnflokka, sem öll bandaríska þjóðin fordæmir. Þegar rætt er um ójafna að- stöðu svartra og hvítra manna í Bandankjunum, kemur mér ósjálfrátt í hug atvik, sem skeði í einni af stórborgum suðurríkj- anna, þegar ég var þar á ferð fvrir skemmstu. Ég var á gangi eftir einni af aðalgötum borg- arinnar ásamt bandarískum vini mínum, og vorum við að ræða svertingjavandamálið. Skyndi- lega var gljáandi Cadillac bifreið stöðvuð við gangstéttina, og út úr henni steig svertingi. Vinur minn nam staðar — benti mér á þetta og sagði: „Þarna sérðu hvernig við Bandaríkjamenn kúgum svertingjana". Já, það var rétt. Bandaríkjamaðurinn hafði nokkuð til síns máls, bó að þetta dæmi væri vissulega ekki tákn- rænt fyrir stöðu blökkumanns- ins í hinu bandaríska þjóðfélagi. En það var þó ein sönnun þess, að svertingjar njóta i rauninni jafnrar aðstöðu við hvita mann- inn, til þess að koma sér áfram — eins og við köllum það — og lifa mannsæmandi lífi, því að sl'kir atburðir, sem þessi eru, ofur hversdagslegir. SKORTIR EKKI RAUNSÆI? En Róm var ekki byggð á ein- um degi, eins og þar stendur, og það tekur meira en eina kynslóð að gera þræl að jafningja, •—| ekki sízt vegna pess að báðir: aðilar forðast samneyti hvor við annan. Öllum er í fersku minni úrskurður Æðstaréttar Banda- j ríkjanna nú fyrir skömmu, sem var á þá leið, að svört og hvít j börn skyldu sækja sama skóla hvarvetna í landinu. Úrskurður þessi mætti víða töluverðri mót- spyrnu — og þá sérstaklega í suðurríkjunum. Sama er að segja um aðrar álíka gjörðir stjórnar- valdanna, er miða í þá átt að brúa bilið En er þetta ekki ef til vill skiljanlegt — ef við lítum á máhð með hlutlausum augum? í Svarta og hvita kynflokknum er í upphafi gefin af hendi nátt- úrunnar ólik heimkynni. Þeim er ætlað að lifa við ólík lífskjör og þeir eru gæddir ólíku hugarfari. Uppruni og eðli haldast þar í hendur á sinn órjúfanlega hátt. Það er því í rauninni eðlilegt að svartir og hvítir menn eigi ekki Skap saman og eigi erfitt með að lynda hvorir við aðra, eins og staðdeyndirnar og sýna. Svertinginn er í eðli sínu væru- kær og gjarn á að taka lífinu með ró. Einmitt alger andstæða BLODID SEGIR TIL SIN I Norðurríkjum Bandaríkj- sem vildu ómerkja slík og önnur anna virðist samkomulagið milli rnlí — og legðu fram mótrök, kynflokkunna vera gott — a. m. k. á yfirborðinu. Stafar það að líkindum af því, að þar eru svertingjarnir svo mun færri en hvítir menn, að þeir svörtu hafa orðið að spjara sig, til þess að standast að einhverju leyti kröf- ur aðstæðanna. og stjórn þess skyldi vera stjórn og eðli svertingjans — þá nægði þjóðarinnar sjálfrar, því enn i það eitt, til þess að styðja þá ( dag er Abraham Lincoln einn af stefnu. Eflaust væru þeir margir, þeim fáu mönnum, sem bæði hvít ir menn og blakkir í Bandaríkj- unum geta minnst með þakklát- sem styddu blöndun svartra og um huga. Andi Lincolns mun hvítra manna. Þeir menn ganga | lengi lifa meðal bandarísku þjóð- venjulega út frá því, að svertingj arinnar, því að hann var tákn ar hafi náð jöfnum siðferðisleg- j þeirrar einingar og frelsis, sem um rétti við hvíta manninn, en ■ þjóðin hefur reynt að tileinka í raunveruleikanum er þar langt sér. í land. Þar flutti Lincoln hina frægu ræðu. ÓNNUR VANDAMÁL í dag er það samt ekki ein- göngu svertingjavandamálið, sem er á dagskrá hjá Bandaríkjamönn um, þó að það beri alltaf hæst. Það er annað kynþáttavandamál komið til sögunnar — mál, sem oft ber á góma. Þar eð úrslit síðustu styrjald- ar voru Bandaríkjamönnum hag- felld, urðu þeir að taka á sig skildur sigurvegarans, skildur, sem voru þungar eftii svo mikið eyðingar stríð. Milljónir manna um víða veröld voru heimilis- lausir — og áttu hvergi sínu höfði að að halla. Það féll í hlut Bandaríkjamanna að flytja mikið af þessu fólki inn í landið — og straumurinn hefur haldizt stöð- ugur til skamms tíma. Nú heyrast raddir, sem óttast að áhrif þessa fólks muni hafa óheilavæulegar afleiðingar fyrir Hún hefur reist Lincoln veg- legt minnismerki í Washington. Er það margra mannhæða há höggmynd af forsetanum — þar sem hann situr og horfir fram á við með föstu og einbeitt augna- ráði. Þegar við ferðafélggarnir á ferð okkar — skoðuðum þettá minnismerki, var leiðsögumaður okkar gamall og gráhærður svertingi. Hann fór mörgum fögrum orðum um Lincoln og sagði okkur margt um æfi hans og baráttu. Við stóðum við fót- stallinn, og gamli svertinginn starði fram fyrir sig og var þögull og dreyminn. Síðan snéri hann sér að okkur og sagcji hægt: „Hann varði lífi sínu, til þess að rjúfa hlekki og binda um sár“. Gamli maðurinn var enn um stund þögull og starandi. Síðan leit hann upp og var hrærður: „Minningin um hann er geymd í hverju hjarta“ — sagði hann. með miklum sannfæringarkrafti. Þrátt fyrir að nú exgi svo að heita, að allir þegnar Bandaríkj- anna njóti lagalegs jafnréttis, þá er langt frá því, að svertingjar í suðurríkjunum standi hvítum mönnum jafnfætis — og er ef til vill að nokkru leyti þeim sjálf- um að kenna. Þar búa þeir þéttar og hafa ekki haft afl til þess að rífa sig upp úr fornri niðurlæg- ingu. Þeir ala á hvers annars ómennsku og hafa í mörgu til- liti enn ekki samið sig að lifn- aðarháttum hvítra manna. Það er til dæmis algeng sjón að sjá luxusbila af nýjustu gerð standa fyrir utan hreysi, sem við ís- lendingar mundum ekki telja hæf skepnuhús. Þeir eru yfirleitt óhreiniegir og hirðulausir um klæðnað sinn jafnt sem húsa- kynni, þrátt yrir að beir stundi sömu atvinnugreinar og hvítir menn og séu efnalega jafn vel stæðir þeim. Á meðan svo er munu þeir ekki ávinna sér virð- ingu og traust hvíta mannsins. Hið lagalega jafnrétti hefur gef- ið þeim aðstöðu, til þess að öðlast siðferðislegt jafnrétti við hvíta kynstofninn, en því munu þeir aldrei ná fyrr en þeir hafa í einu og öllu samið sig að siðum og venjum hvíta mannsins. En það mun heildinni að líkindum reym Vill láfa skrásetja allt hávaðasamt, drukkið fólk Á FUNDI Áfengisvarnanefndar og hún gerði á fyrra ári, þessari söluaðferð áfengis. — Hliðstæð snapsa-sala var bönnuð hér. á landi fvrir tæpum 70 árum, með lögum frá Alþingi, þar sem hún var talin skaðleg og yki á áfeng- isneyzluna. Reykjavíkur hinn 14. okt. s.l. voru eftirfarandi tillögur sam- þykktar í einu hljóði: Með skírskotun til samþykktar vorrar á fundi nefndarinnar 2. júlí 1953, sem vér á sínum tíma sendum ríkisstjórninni og lög- reglustjóranum í Reykjavík, leyf- um vér oss enn á ný að benda á þá óhæfu, hversu margir karlar og konur eru ofurölvi á götum úti í Reykjavík daglega, en þó einkum á nóttum, t. d. eftir lok- un skemmtistaða aðfaranætur sunnudaga og mánudaga. Nefnd- in leyfir sér að benda á, að lög- reglan tæki upp þá starfsaðferð að skrásetja hið hávaðasama drukkna fólk, sem truflar nætur- frið borgaranna og er til skamm- ar í augum allra — og sækja svo þetta fólk daginn eftir og sekta það eins og lög ákveða. Sakir hinnar mjög bágbornu reynslu, sem fengin er af sölu áfengis við hina svonefndu vín- bara á veitingahúsum bæjarins, mótmælir nefndin enn á ný, eins ifézvi

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.