Morgunblaðið - 24.11.1955, Blaðsíða 6

22
MORGUNBLAÐIÐ
Fimmtudagur 24. nóv. 1955
Sveinn Indriðason:
EPLAGEYMSLUR
í TILEFNI af því að eplin eru
nú nýkomin á markaðinn, og
meðferð þeirra virðist ekki alls
staðar svo góð sem skyldi, er
ekki úr vegi að athuga hvaða
möguleikar eru á því að geyma
þessa ávexti, svo neytendur eigi
kost á þessari hollu vöru lengur
en nokkra mánuði af árinu.
Framfarir á - sviði ávaxta-
geymslu hafa verið miklar á und-
anförnum árum og er stöðugt
unnið að rannsókn á þessu sviði.
Þó epli virðist harðgerður
ávöxtur, þá er geymsluþol þeirra
ekki mikið við venjulegar að-
stæður. Þetta veldur erfiðleikum,
þar sem eplin eru árstíðabund-
inn ávöxtur og eru aðeins rækt-
uð í nyrðri hluta tempraða
beltisins.
Eins og kunnugt ér eru ávextir
lifandi eftir uppskeru að því
leyti að hjá þeim a sér stoð
öndun og útgufun eins og hjá
öðrum lifandi plöntum. Þessi
lífsstarfsemi veldur efnabreyt-
ingum, sem gera ávextma smám
saman óhæfa til neyzlu. Eftir
því sem hitastigið er hærra, er
þessi lífsstarfsemi örari og eykst
hún hjá eplum 2—3 sinnum við
hver 10 stig á Celcius, sem hita-
stigið hækkar. Geymsluþolið er
því í réttu hlutfalli við hita-
stigið, að öðrum aðstæðum
óbreyttum.
Við öndun eplanna myndast
hiti og auk þess gefa þau frá
sér ýmsar lofttegundir og er
þeirra skaðlegust lofttegundin
ethylen. Þessi lofttegund er m.a.
notuð til að flýta fyrir þroskun
banana og tómata. Til að fjar-
lægja hitann og það ethylen, sem
eplin gefa frá sér, er góð loft-
ræsting í öllum geymslum mjög
mikilvæg. Ef um stórar geymsl-
ur og mikið magn af eplum er
að ræða, eru viftur naúðsyn-
legar til að halda loftinu á hreyf-
ingu. Kössunum verður að vera
þannig fyrir komið í geymslunni
að loft geti leikið meðfram og
á milli þeirra allra og nota marg-
ir eplaframleiðendur Bandaríkj-
anna serstaklega smíðaða kassa
í geymslum, til að auðvelda loft-
rásina.
Elsta gerð af eplageymslum
eru jarðhýsi, eða önnur vel ein-
angruð og köld hús, með góðri
loftræstingu. í þess háttar geymsl
um geymast eplin allsæmilega
mikinn hluta vetrar, en hætt er
þó við miklum afföllum.
Þegar vélkældar geymslur
komu til sögunnar voru þær
óðara teknar í þjónustu epla
framleiðslunnar, með góðum
árangri. Venjulegt hitastig fyrir
epli í slíkum geymsium er um
0 stig á celcius, og er ekki mikil
hætta á að eplin frjosi þó smá-
vegis beri út af því. Vegna sykur
innihalds eplanna frjósa þau ekki
fyrr en við -f-2—3 stig. Þó kæli-
geymslurnar bættu mikið úr, þá
leystu þær ekki vandamálið, því
að í þeim geymast eplin ekki
allt árið, vegna þess að þó eplin
séu geymd við 0 gráðu hita á sér
samt sem áður stað einhver lífs-
starfsemi.
Á síðustu árum hefor rutt sér
nokkuð til rúms ný gerð af epla-
geymslum, og eru þaó geymslur
með svonefndu „tempruðu and-
rúmslofti" (Controlled Atmos-
phere Storage)
Upphafsmaður að þessir
geymsluaðferð er Dr. Robert M.
Smock, prófessor við Cornell
háskólann í Bandaríkjunum, og
er hann tvímælalausf fremsti
maður á því sviði þarlendis.
Geymslur af þessu tagi eru í
öllum aðalatriðum eins og venju-
legar kæligeymslur, en hafa auk
þess útbúnað til að auka koltví-
sýrings magn andrúmsloftsins og
minnka súrefnis magmð, en þetta
hvort tveggja dregur mjög úr
Íífsstarfsemi eplanna og eykur
þar með geymsluþolið. Geymsl-
ur þessar verða að vera lokaðar
og eins loftþéttar og mögulegt
er á meðan þær eru í notkun,
og er andrúmsloftinu stjórnað
utanfrá, með þar til gerðum
tækjum. í þessum geymslum
geymast eplin óskemmd í eitt
ár, eða jafnvel lengur.
Geymsluþol epla, í hvaða
geymslum sem er, er að sjálf-
sögðu háð því hvað eplin komast
fljótt í geymslu eftir uppskeru.
Eins dags dráttur á að koma
þeim í geymslu, ef heitt er í
veðri getur stytt geymslutímann
jafnvel svo vikum skiptir.
Ýmsir erfiðleikar eru á því
fyrir okkur íslendinga að not-
færa okkur þessar nýjungar í
geymsluaðferðum.
í fyrsta lagi er erfitt að hafa
eftirlit með meðferð þeirra epla
erlendis, sem við flytjum inn og
í öðru lagi eru þær bjóðir sem
við skiptum við skemmra á veg
komnar á þessu sviði on æskilegt
væri.
Þó ætti að mega lengja all
Halldóra Sumarllða-
dóttir — minning
„ENGINN veit sína ævina fyrr en
öll er“. Þau orð komu mér í hug
er ég heyrði andlát Halldóru
Sumarliðadóttur er bar að 6. nóv.
sl., svo fljótt og óvænt. Að vísu
hafði hún verið heilsutæp um
áraskeið, en gekk þó að sínum
venjulegu störfum til hinsta
dags, svo vænta mátti að hún
ætti eftir að vera meðal okkar
vina hennar enn um skeið. Það er
því bending til okkar, sem eftir
lifum, að „Hvenær sem kallið
kemur kaupir sig enginn frí“.
Dóra, eins og hún í daglegu
tali var nefnd, var fædd 13. ágúst
1892 að Breiðabólstað í Miðdöl-
um, Dalasýslu. Foreldrar hennar,
Sumarliði Jónsson og Elísabet
Baldvinsdóttir, merkis og mynd-
arhjón, bjuggu þar allan sinn
búskap með miklum myndarbrag,
stóru búi og fjölmennu heimili.
Þar ólst hún upp í glöðum barna-
hóp, 4 systkinum ásamt 3 fóstur-
systkinum, og starfaði þar heima
fram yfir tvítugt, er foreldrar
hennar voru bæði látin. Sex ára
gömul missti hún föður sinn, en
móðir hennar hélt áfram búskap
til dauðadags.
Ekki gat Dóra hugsað sér að
yfirgefa hana fyrr en yfir lauk.
Þegar sú breyting var orðín á
æskuheimilinu, fór hún til náms
á heimili Ingibjargar Sigurðar-
dóttur konu Boga Sigurðssonar
kaupmanns á Búðardal og var
þar að nokkru næstu vetur. Ingi-
björg reyndist henni sem önnur
móðir i orðsins beztu merkingu,
enda myndaðist órofa vinátta
milli þeirra er entist til hinstu
stundar.
Árið 1917 fluttist Halldóra sál.
algjört til Reykjavíkur og vann
þar að lífstykkjagerð æ síðan.
Dóra var að eðlisfari dul og fá-
skiptin, leitaði sér ekki margra
vina, en þar sem hún tók vináttu
gat hún ekki brostið frá hennar
hlið, svo trölltrygg var hún að
skapgerð, enda eignaðist hún hér
i bæ nokkra sér líka vini
Fágæt mun, og jafnvel einstæð,
sú trúmennska og skyldurækni í
öllu starfi er hún lét vinnuveit-
endum sínum í té, enda viður-
kennt og vel þakkað af þeim.
Allt hennar líf mótaðist af tryggð
og trúmennsku, hinum gömlu,
góðu dyggðum.
Því finnst okkur sem eftir lif-
um, mikils misst er hver slíkur
hverfur frá lífsstarfi. En þökk sé
þeim sem gaf.
Vertu sæl Dóra mín, þakka
þér fyrir að þú auðgaðir mitt líf
með þínum dyggðum. Guð blessi
þig og leiði um ljóssins heima.
A. B. C.
verulega þann tíma, sem eplin
eru á markaðnum og koma þar
til greina eftirfarandi atriði.
Eins nákvæmt eftirli* og mögu-
legt er þarf að hafa með með-
ferðinni erlendis á þeim eplum
sem flutt eru inn. Kunnáttumenn
þurfa að hafa eftirlit með hleðslu
skipa og hitastigi og loftræst-
ingu í lestunum meðan á ferð
stendur. Eftir uppskipun hér
þyrftu að vera fyrir hendi full-
komnar kæligeymslur og gott
eftirlit með daglegum rekstri
þeirra. Smásalar þurfa svo að
gæta þess að geyma eplin á kald-
asta stað sem völ er á og gæta
þess að hafa aldrei meira en
dags birgðir í verzluninni.
Ef eplin eru pökkuð til útsölu
í neytenda pakka, svo sem tíðk-
ast mun í kjötbúðum, þarf að
gæta þess að umbúðirnar séu
ekki loftþéttar. eins og t. d. plast
pokar. í slíkum umbúðum geta
skaðlegar lofttegundir safnast
fyrir og valdið skemmdum, ef
þau geymast eitthvað lengur í
umbúðunum en frá degi til dags.
Þó mikið hafi áunnizt á sviði
ávaxtageymslu, eru mörg vanda-
mál enn óleyst og stöðugt ber-
ast fréttir af nýjungum. Vonandi
verður þess ekki langt að bíða
að þær tilraunir, sem gerðar hafa
verið með kjarnorku á þessu
sviði beri þann árangur, sem
vonir standa til.
Kristmann Gu&mundsson:
Saga londhelgismóls íslinds
eftir Þorkel Sigurðsson vélstjóra
... 200*:-'vh
- 5ÖO --I
•— íoco
- - - 2000 'X
—— 3000
NLAÍMD

: 13 ; <
Uppdráttur af Iandgrunninu umhverfis íslands.
ÞAÐ. skal fúslega játað, að mig
skortir þekkingu til að dæma um
þetta rit; — en ekki sízt þess
lárus Bjarnason:
Dæmasafn með úrfausmim
handa framhaldss
vegna las ég það mjög gaum-
gæfilega. Það fjallar um ákaf-
lega mikilvægt má’efni, sem
haft getur mikla þýðingu fyrir
framtíðarheill íslenzku þjóðar-
innar. Um þetta málefni segir
höf. svo, í eftirmála:
„Ég lít svo á, að við stöndum
nú á tímamótum í þessu máli.
Þjóðin er nú loks að vakna til
fullrar meðvitundar um hin ó-
metanlegu náttúruauðæfi, sem
BJARTSÝNI má það kallast —
á þessum síðustu tímum, er öll.
fræðsla miðast í sivaxandi mæli
við próf, kröfur til þeirra og
réttindi frá þeim — að rita
kennslubók, sem ekki miðast við
neitt eitt próf öðrum fremur,
né veitir þeim, er hana lesa,
nein réttindi umfram aðra menn.
En þetta er það, sem Lárus
Bjarnason hefur haft áræði til,
nærri áttræður að aldri, og er
vel af sér vikið.
Varla hittir maður svo meðal-
stóran hóp menntamanna, að
ekki sé þar á meðal gamlir
nemendur Lárusar Bjarnasonar,
frá Flensborgarskóla eða Akur-
eyri, og öllum er hlýtt til hans,
enda var áhugi hans og um-
hyggja við kennsluna með fágæt-
um. Það þætti erfiðar aðstæður
nú að eiga að kenna suður í
Hafnarfirði og þurfa að fá
kennslutækin að láni frá Reykja-
vík, en þetta bjó Lárus við árum
saman, er hann var kennari í
Flensborg. Hann þurfti :neira að
segja að fara gangandi á milli,
en ekki lét hann það aftra sér
frá því að nota tæki við kennsl-
una, ef þau gæti gert nemend-
um námið auðveldara og nota-
drýgra. Slíkur áhugi er áreiðan-
lega óvenjulegur.
Áhugi Lárusar hefur ekki
dvínað, þótt árin færðust hjá.
Síðan hann lét af skólastjórn og
kennslu við opinbera skóla, hef-
ur hann kennt í einkatímum og
ritað kennslubækur og dæma-
söfn í stærðfræði og eðlisfræði,
flest frumsamið en sumt þýtt.
Hafa allar þær bækur borið glögg
merki höfundar síns, alúðar hans
og vandvirkni.
Það er alkunna, að stærðfræði-
nám krefst mikillar íhygli og
nákvæmni af hálfu nemandans,
þótt segja megi, að stærðfræði
sé fyrst og fremst æfing í rök-
réttri hugsun, eru viðfangsefni
hennar og hugsanabrautir þó
flestum nemendum ótamar, eink-
um framan af, og því fer stund-
um svo, að þeir gefast upp við
dæmareikninginn, glata trausti á
sjálfa sig og fá óbeit á náms-
greininni. Helstu ráðm til þes£
að bægja þessari hættu frá erú
að hafa ævinlega nógu mikið af
hæfilega léttum viðfangsefnum
á takteinum, og í öðru lagi að
sýna með dæmum, hvernig leyst
er úr örðugri viðfangsefnum. Sú
sýnikennsla er notuð í vaxandi
mæli og gefur góða raun, því að
nemendur langar til að spreyta
sig á flóknum viðfangsefnum, og
hafa gaman af því ef þeir finna
að þeir ráða við þau.
Þessa leið hefur Lárus Bjarna-
son valið í nýjustu bók sinni.
Dæmasafn með úrlausnum handa
framhaldsskóíanemendiim. Bók
hans hefur að geyma 78 dæmi
alls úr almennum reikningi,
algebru og geometríu. Hverju
dæmi fylgir úrlausn og við sum
er fleiri en ein aðferð sýnd. Þótt
dæmin séu ekki fleiri en þetta,
eru þarna fulltrúar flestra þeirra
dæmategunda, sem framhalds-
skólanemendum gengur örðugast
að glíma við.
Bókin hefst á stuttum inngangi
um talnakerfið, en síðan koma
54 dæmi með úrlausnum. Dæmi
þessi eru af ýmsu tagi, meðal
annars gömul prófdæmi, en flest
snotur og eftirminnileg. Úrlausn-
irnar eru nægilega ítarlegar til
þess að hverjum framlialdsskóla-
nemanda ætti að vera vorkunn-
arlaust að átta sig á þeim.
Þá kemur sá kafli bókarinnar,
sem ég gæti trúað, að ýmsum
þætti mestur fengur í, ekki sízt
gömlum nemendum Lárusar: Tíu
dæmi með handhituðum úrlausnr
um Lárusar Ijósprentuðum. Lárus
er snilldarskrifari og enn eru
ekki meiri ellimörk á rithönd
hans en svo, að við erum margir
yngri mennirnir sem megum
stórlega öfunda hann af skrift-
inni. Þessar úrlausnir eru nem-
endum ágæt fyrirmynd um fram-
setningu, frágang og skrift, en
á þeim bremur sviðum vilja ærið
oft verða misbrestir.
Bókinni lýkur svo á tveim
verkefnum í stærðfræði frá síð-
ustu landsprófum, fjórtán dæm-
um alls, með svörum og úrlausn-
um próidómarans Steinþórs Guð
mundssonar, en hann hefur sam-
ið þessi dæmi
Þessi síðasta bók Lárusar er
nýjung í kennslubókakosti okk-
ar íslendinga, þörf nýjung sem
Frh. á bls. 31
Þorkell Sigurðsson
hún á í landgrunnshafinu allt í
kringum landið. Þangað hefur
hún ýmist beint eða obeint sótt
meirihluta þeirra fjármuna, sem
hafa verið undirstaða hinna æv-
intýralegu framfara, sem hafa
orðið hér á landi síðan um alda-
mótin.
Islenzku þjóðinni ber því að
fylkja sér saman til þess að
vernda þessi náttúruauðæfi sín,
bæði fyrir allri erlendxi ágengni,
eftir því sem möguiegt er, og
einnig með nauðsynlegri friðun
vissra svæða, ectir þvi, sem þörf
krefur í framt ðinni og fært
þykir. En fyrsta ski'iyrðið til
bess, að þetta sé hægt, er að þjóð
in þekki sögu fiskiveiðanna í höf-
uðdráttum og sögu samskipta
hennar við helztu fiskiveiðaþjóð-
ir Evrópu"
í riti stiU reynir svo höf. í
stuttu máli að rekja þessa sögu
og skíra al'a máiavoxtu. Les-
málinu fylgja kox-t og uppdrættir
af landgrunninu, sem auðvelt er
að átta sig á Höfundur hefur
safnað saman geysi mixlum fróð-
leik á fáar s'ður og tekizt að
gera hann aðgengilegan í skírri
og mjög læsileeri frásögn. Er því
kverið hið athyglisvevðasta, og
nauðsynlegt hverjum þeim, sem
vill kynna sér þetta mikilsverða
mál til hlýtar. Mér er því mikil
ánægja að mæla með því, við all-
an almenning, enda bótt mig
skorti vísindalega þekkingu til
að gera niðurstöðum þess full
góð skil.