Morgunblaðið - 01.12.1955, Blaðsíða 8

8
MORGUN BLAÐIÐ
Fímmtudagur 1. des. 1955

Útg.: H.f. Arvakur, Reykjavlk.
Framkv.stj.: Sigfús Jónsson.
Ritstjóri: Valtýr Stefánsson (ábyrgðarm.)
Stjórnmálaritstjóri: Sigurður Bjarnason frá Vlgoa.
Lesbók: Arni Óla, sími 3045.
Auglýsingar: Arni Garðar Kristinsson.
Ritstjóm, auglýsingar og afgreiðsla:
Austurstræti 8. — Sími 1600.
Askriftargjald kr. 20.00 á mánuði innaniands.
í lausasölu 1 króna eintakið.
ÚR DAGLEGA LÍFINU
Þá voru dyrnur opnuður
í DAG, hinn 1. desember, minn-
ast íslendingar fullveldisviður-
kenningarinnar frá 1918. — Þá
gerðu tvær þjóðir Norðurlanda
reikninga sína upp. Danir viður-
kenndu fullveldi íslands og jafn-
framt var samið um það, að ís-
lendingar gætu framkvæmt full-
kominn skilnað við Danmörku að
25 árum liðnum.
Hinn 1. desember 1918 voru
dymar þannig opnaðar til
algerrar frelsistöku íslendinga
að aldarfjórðungi liðnum. —
Þann dag var því náð merki-
legasta áfanga íslenzkrar
sjálfstæðisbaráttu. Þess vegna
mun hann um allar aldir
verða merkur minningadagur.
Þegar fullveldisviðurkenning-
unni var fagnað hér í Reykjavík
1. desember 1918 flutti Sigui'ður
Eggerz, sem gegndi þá störfum
forsætisráðherra vegna utanfar-
ar Jóns Magnússonar, ræðu, þar
sem hann skyggndist í senn aft-
ur til liðinnar baráttu og fram
móti nýjum tíma. Hann komst
þá m.a. að orði á þessa leið:
„Íslendíngar! Hans hátign kon-
ungurinn staðfesti sambandslög-
in í gær og í dag ganga þau í
gildi. Þessi dagur er mikill dag-
ur í sögu þjóðar vorrar. Hann er
runninn af baráttu, sem háð hef-
ur verið í þessu landi allt að því
heila öld. Baráttan hefur þroskað
okkur um leið og hún hefur fært
okkur að markinu. Saga hennar
verður ekki sögð í dag. Hún lifir
í hjörtum þjóðarinnar. Þar lifir
einnig minning þeirra, sem með
mestri trúmennsku hafa vakað
yfir málum vorum.
Einu nafni hefur sagan lyft
yfir öll önnur á sínum breiðu
vængjum, nafni Jóns Sigurðsson-
ar. í dag eru tímamót. í dag byrj-
ar ný saga, saga hins viður-
kennda íslenzka ríkis. — Fyrstu
drættina í þeirri sögu skapar sú
kynslóð, sem nú lifir. Það eru
ekki aðeins stjórnmálamennirnir,
sem skapa hina nýju sögu. Það
eru allir. Bóndinn, sem ræktar
jörð sína, daglaunamaðurinn, sem
veltir steinum úr götunni, og
sjómaðurinn, sem situr við árar-
keipinn. Allir, sem inna lífsstarf
sitt af hendi með alúð og sam-
vizkusemi, auka veg hins íslenzka
ríkis. Og í gær hefur konungur-
inn gefið út úrskurð um þjóðfána
íslands. Hlýr hugur hinnar ís-
lenzku þjóðar andar móti kon-
ungi vorum. Fáninn er tákn full-
veldis vors. Hann er ímynd
þeirra hugsjóna, sem þjóð vor á
fegurstar. Vér biðjum alföður að
styrkja oss til þess að lyfta hon-
um til frægðar og frama. Gifta
lands vors og konungs fylgi fána
vorum“.
Móti nýjum degi
Þannig fagnaði íslenzka þjóðin
fullveldisviðurkenningunni 1.
desember 1918. Fólkið tók undir
þá heitstrengingu, sem fólst í
hinum fögru orðum Sigurðar
Eggerz. íslendingar hafa síðan
sannað það, að sjálfstæðið reisti
þeim ekki hurðarás um öxl. Það
varð þvert á móti aflvaki endur-
reisnar og uppbyggingar. Þjóðin
fann nú betur til krafta sinna en
nokkru sinni fyrr. Hún gekk von-
glöð og bjartsýn móti hinum
nýja degi, sem upp var runninn.
Við höfum vafalaust stigið
mörg víxlspor á þeim 37 árum,
sem liðin eru frá fullveldis-
viðurkenningunni. En þeirri
meginstaðreynd verður þó
ekki haggað, að þessi litla
þjóð hefur unnið stórkostlegt
afrek við uppbyggingu lands
síns. Það er nú betra og veitir
fólki sínu betri afkomuskil-
yrði en nokkru sinni. ,
Einnig á sviði menningarmála
hafa stór spor verið stigin til
þess að treysta andlegt sjálf-
stæði þjóðarinnar. Skyldan við
fornan menningararf hefur ekki I
verið vanrækt. Og íslendingar |
hafa jafnframt tileinkað sér
margt af því bezta úr heimsmenn
ingunni. Þeir hafa ekki koðnað
niður í þröngsýnni fortíðardýrk-
un, enda þótt þeir hafi haldið
áfram að byggja á þeim gamla og
þjóðlega menningararfi, sem er
undirstaða tilveru þeirra. )
Viðurkenning hinnar
stóru veraldar
Eitt mesta fagnaðarefni okkar
í dag er viðurkenning hinnar
stóru veraldar á pólitísku og
menningarlegu sjálfstæði þjóðar
okkar. Sú viðurkenning hefur
ekki hvað sízt fengizt fyrir þátt-
töku okkar í mörgum og víðtæk-
um alþjóðlegum samtökum. Má
vera að við gerum okkur ekki
allir ljóst, hversu stórkostlega
þýðingu hún hefur haft fyrir
landið, ekki sízt eftir að lýðveld-
ið var stofnað á hrikalegum um-
brotatímum.
í dag er verkefni hinnar ís-
lenzku þjóðar fyrst og fremst
tvíþætt: í fyrsta Iagi að halda
áfram að treysta grundvöll
sjálfstæðis okkar inn á við,
efnahagslega og menningar-
lega. f öðru lagi að treysta ör-
yggi og sjálfstæði landsins út
á við, viðhalda þeirri virðingu
og viðurkenningu, sem ísland
hefur hlotið sem frjálst og ó-
háð ríki í hinni stóru veröld.
Að þessu tvíþætta verkefni
bér hverjum einasta íslendingi
að starfa.
Slæmt ástand
VANDRÆÐAÁSTAND ríkir enn
einu sinni í Austur-Þýzkalandi,
sem kommúnistar stjórna. Kem-
ur það fyrst og fremst til af því
að uppskeran hefur brugðist,
þriðja árið í röð. Bein orsök
þess eru ofsóknir þær, sem
austur-þýzkir bændur hafa orðið
að sæta við þjóðnýtingarstefnu
kommúnista. Hafa þeir verið
þrautpýndir með sköttum og
ýmsum öðrum ráðum verið beitt
til að þvinga þá til að ganga í
samyrkjubúin. Mikill hluti flótta
mannanna, sem farið hafa vestur
á bóginn eru bændur.
Þar á ofan bætist það, að hin
mesta óreiða er á öllum rekstri
samyrkjubúanna. Jafnvel er til
þess vitað, að þau hafa orðið að
kaupa landbúnaðarafurðir, sem
fengnar voru frá smábændunum.
Allt þetta ásamt með kúgun á
fleiri sviðum veldur því að flótta
mannastraumurinn frá Austur-
Þýzkalandi hefur aldrei vetrið
svo ör, sem einmitt hú, og það
þótt yfirvöld kommúnista beiti
afarkostum til að hindra flótt-
ann.
ALMAR skriíar:
Sören Kierkegaard
ÚTVARPIÐ hefur að undanförnu
haft þann hátt á, að fá snjalla
fyrirlesara til þess að flytja eftir
hádegi á sunnudögum erindi um
mikilvæg efni. Sunnudaginn 13.
þ. m. sagði próf. Sigurbjörn Ein-
arsson frá mannvininum mikla,
Albert Schweitzer, og sunnudag-
inn 20. þ. m. flutti séra Bjarni
Jónsson, vígslubiskup, fróðlegt
og bráðskemmtilegt erindi um
danska fagurfræðinginn og trúar-
heimspekinginn Sören Kierke-
gaard, sem uppi var á fyrri hluta
aldarinnar sem leið. Var erindi
séra Bjarna með ágætustu fyrir-
lestrum, sem ég hef heyrt flutta
í útvarpið um langt skeið, enda
er honum flestum fremur sýnt
um að gæða lífi og litbrigðum
það efni, sem hann fjallar um.
Þrjár góðtemplarastúkur
70 ára
ÞETTA sama kvöld var minnzt
í útvarpinu 70 ára afmælis góð-
templarastúknanna Verðanda nr.
9 og Einingarinnar nr. 14 í
Reykjavík og Morgunstjörnunn-
ar nr. 11 í Hafnarfirði. í tilefni
af afmælinu ræddi gamall og góð-
áti/arpmu
íuátu vllm
L áí
ur templari, Hendrik Ottóson við
þrjá af forustumönnum góð-
templarareglunnar, þá Þorstein
J. Sigurðsson, Gísla Sigurgeirs-
son og Fréymóð Jóhannesson —
Bar margt fróðlegt á góma í þess-
um viðræðum. Var þar í stuttu
máli rakin saga góðtemplara-
reglunnar á landi hér og getið
helztu afreka hennar á sviði
bindindismála. — Kom þar margt
merkilegt fram, enda verður
ekki um það deilt, að Reglan
vann hér mikið og gott starf um
langt skeið og naut vinsældar og
virðingar alls þorra manna. —
Skipuðu sér þá undir merki
Reglunnar margir af ágætustu
forustumönnum þjóðarinnar, svo
sem Björn Jónsson, ráðherra, Jón
Ólafsson, ritstjóri, Indriði Ein-
arsson og séra Ólafur Ólafsson,
fríkirkjuprestur og margir fleiri.
Var vegur Reglunnar þá hvað
mestur og árangurinn af starfi
hennar hinn giftusamlegasti,
enda fór þá drykkjuskapur í
ULí andi shrifar:
Mikil bókaútgáfa
FYRIR nokkrum dögum hitti ég
á förnum vegi vin minn, sem
er bókaormur hinn mesti. Bárust
þá í tal þær bækur, sem komnar
eru út nú í haust og eiga að koma
út fyrir jól. Það hefur löngum
verið sagt að íslendingar væru
bókelskir. Því er heldur ekki
hægt að neita, að miðað við
höfðatölu — svo að ég bregði fyr-
ir mig gernýttu orðasambandi —
er mjög mikið gefið út af bókum
hérlendis.
gefendur ættu að taka þessa
meinsemd til rækilegrar athug-
unar og bæta úr þessu við fyrstu
hentugleika.
,.U'
Onuglyndur
afgreiðslumaður
NG stúlka, stödd á pósthús-
inu“ skrifar:
„Kæri Velvakandi!
Það hefur ærið oft verið haft
orð á því, að framkoma afgreiðslu
fólks í verzlunum og á veitinga-
stöðum sé stirðbusaleg, en fleiri
eru undir þá sök seldir. Á dögun-
um kom ég inn á bögglapóststof-
una hérna í Reykjavík, og leið-
indaatvik, sem þar kom fyrir',
vakti athygli mína.
Kona, sem stóð við hliðina á
mér, sneri sér til roskins manns,
er stóð innan við afgreiðsluborð-
ið, og bað hann að leiðbeina sér
með fylgibréf póstkröfusending-
ar. Maðurinn var önugur, talaði
mjög hratt og pataði með fingr-
inum — sennilega til útskýring-
ar — orðaflaumurinn var svo
stríður, að ég hefði ekki getað
skilið útskýringar hans.
Bókaormurinn, vinur minn,
hafði orð á því, að íslenzkri bóka-
útgáfu almennt væri mjög ábóta-
vant í einu tilliti. „Ég kaupi varia
svo bók, að ekki sé eitthvað
athugavert við hana — ég á ekki
við efnislega og prentvillupúkann
undanskil ég, því að mjög erfitt
er að komast algjörlega fyrir
hann. En skipti hafa orðið á blað-
síðum, blaðsiður hafa fallið burt
eða tylft af blöðum kemur tvisv-
ar. Og svo mætti lengi telja.
— en ekki að sama skapi
vandvirknisleg
EG kaupi talsvert af bókum og
tók snemma upp þann sið að
blaðfletta þeim til að ganga úr
skugga um, að allt væri með
felldu. Á að gizka 90% af þeim
bókum, sem ég hef falað, hef ég
orðið að skila aftur til að fá ein-
tök, sem væru fyllilega í lagi —
og hef ég jafnvel oi'ðið að fara
tvær eða þrjár ferðir í þessu
skyni“.
Svo mörg eru þau orð. Bóka-
vinir munu flestir vera sammála
um, að í íslenzkri bókaútgáfu séu
svo mikil brögð að óvandvirkni
og slæmum frágangi, að bókaút-
Kc
Rólyndur
viðskiptavinur —
ONAN var mjög róleg og
reyndi eftir beztu getu að út-
fylla eyðublaðið samkvæmt fyr-
irsögn hans. Hún hafði gleymt að
skrifa dagsetninguna á fylgibréf-
ið, óg því snaraði afgreiðslumað-
urinn því til hennar aftur og
hreytti út úr sér óvingjarnlega:
„Hér vantar dagsetninguna“. —
Kvaðst konan óvön að útfylla
„svona kort“. Afgreiðslumaður-
inn sneri sér að næsta viðskipta-
vini en leit um öxl til konunnar
með þeim orðum, að þetta ætti
hún að kunna eftir að hafa sent
póstkröfusendingar jafn oft og
hún hefði gert. Konan virti mann
inn ekki svars, en henni sárnaði
auðsjáanlega.
Mér fannst framkoma manns-
ins vítaverð. Var það ekki skylda
hans að leiðbeina konunni, jafn-
vel þótt hún hefði komið hundr-
að sinnum með póstkröfusending
ar“.
MorkM,
klœSir
landinu þverrandi með ári
hverju. En þegar Reglan knúði
fram bannlögin sællrar minning-
ar með tæpum meirihluta við
þjóðaratkvæðagreiðslu, var sem
sú heill er fylgt hafði starfi
hennar, hyrfi með öllu. Rénuðu
áhrif Reglunnar upp frá því með
hverju árinu, sem leið og virðist
hún ekki hafa borið barr sitt síð-
an. Enda er það athyglisvert að
lítt gætir þess nú, að Reglan eigi
innan vébanda sinna forustu-
menn á borð við þá sem hér að
framan voru nefndir. Er vonandi
að úr þessu rætist og að Reglan
nái aftur gömlum vinsældum
sínum og virðingu, svo að árang-
urinn af starfi hennar megi á ný
verða jákvæður til heilla landi og
þjöð en það getur því aðeins orð-
ið, að hún taki upp vinnubrögð,
sem reist eru á heilbrigðum og
öfgalausum sjónarmiðum, skiln-
ingi á mannlegu eðli og raun-
hæfri fórnfýsi, en loki ekki aug-
unum fyrir mikilvægri reynslu
annara þjóða í baráttunni gegn
Bakkusi.
Upplestur — Leikrit
SKEMMTILEGUR var lestur
Gils Guðmundssonar þetta sama
kvöld, úr bréfum Ólafs Davíðs-
sonar, þjóðsagnaritara. — Hefur
þessi mikilhæfi maður snemma
orðið áhugasamur um þjóðleg
! fræði og athyglisverð er hrein-
skilni hans og þroskuð dóm-
greind er hann ræðir hæfileika
sína og framtíðarstörf.
Leikritið „Frakkinn“ eftir rúss-
neska skáldið Gogol, sem flutt
var þetta kvöld, var skemmtileg
ádeila og jafn tímabær nú eins og
þegar leikritið var samið fyrir
um hundrað árum. Var leikritið
ágætlega flutt undir stjórn Lár-
usar Pálssonar.
Um daginn og veginn
GÍSLI JÓNSSON, alþingismaður,
ræddi mánudaginn 21. þ. m. um
daginn og veginn. Var tilefni máls
hans þau varnaðarorð, sem Vil-
hjálmur Þór, bankastjóri, hafði
flutt í útvarpið nokkru áður,
er hann ræddi ástand og
horfur í fjárhagsmálum þjóð-
arinnar. — Hafði alþingis-
maðurinn vissulega mikið til síns
máls er hann sagði, að um þessi
mál yrði að ræða af hófsemd og
varúð, enda sýndi hann fram á
það með fullum rökum að hagur
þjóðarinnar væri þannig að
ástæðulaust væri að ala á svart-
sýni manna og ótta við það, sem
framundan væri. Var mál Gísla
í alla staði hið sköi'ulegasta.
Listræn frásögn
ÞRIÐJUDAGINN 22. þ. m. las
Helgi Hjörvar ferðasögu Krist-
ínar Jakobsdóttur, þar sem segir
frá ferð hennar austan frá Garðs-
auka og út á Akranes vorið 1892.
Var Kristín þá fimmtán ára og
var erindi hennar að leita sér
lækninga við augnveiki, en eini
augnlæknirinn, sem þá var á land
inu, Björn Ólafsson, sat þá á
Akranesi. Kristín er nú orðin
öldruð kona og dvelst á Elliheim-
ilinú í Hafnarfirði. — Þessi ferða-
saga Kristínar er fyrir margra
hluta sakir hin merkilegasta. Frá-
sögnin er skýr og hispurslaus, af-
bragðsvel samin og lýsir ágæt-
lega hugarfari barnsins, sem ger-
ir engar kröfur til annarra, en er
innilega þakklát í hjarta sínu
fyrir það, sem því er vel gert.
Jafnframt lýsir frásögnin prýðis-
vel aldarfari hér fyrir rúmum
sextíu árum, kjörum vinnufólks
þá og ríkjandi hugsunarhætti. —
Gefur allt þetta tilefni til margs
konar hugleiðinga þegar litið
er á þau lífskjör, sem fólk á við
að búa í landi hér á okkar tím-
um. —
! „Þetta er ekki hægt“
GAMANÞÁTTURINN „Þetta er
ekki hægt“, eftir Guðmund Sig-
Frh. & bls. 12.