Morgunblaðið - 11.02.1956, Síða 9

Laugardagur 11. febr. ’56
MORGUNBLAÐIÐ
9
Leikfélag Reykjavikur:
Galdra-Lofiur, eftir Jóhann Sigurjónsson
Leikstjóri: Gunnar R. Hansen..]
LEIKFÉLAG Reykjavíkur frum
sýndi s. 1. miðvikudagskvöld
„GaIdra-L.oft“ eftír Jófaann Sig-
urjónsson. Er þetta í fjórða sinn,
er Leikfélagið tekur þennan
áhrífamikla leik til sýningar. Var
hann sýndur hér fyrst á leik-
árinu 1914—15 undir stjóm Jens
B. Waage og lék hann þá jafn-
framt Loft, en frú Stefanía Guð-
mundsdóttir SteimmnL Næst var
leikurinn sýmdur hér áríð 1933—
®34 og hafði þá Haraldur Björns-
son leikstjórnina á hendi, en
Indriði Waage lék Loft, og Soffía
Guðlaugsdóttir fór með hlut-
verk Steinunnar. — í þriðja sinn
var leikurinn sýndur hér haust-
ið 1948, einnig undir stjórn Har-
alds Björnssonar, lék þá hinn
ungi leikari, Gunnar Eyjólfsson,
Loft og Regína Þórðardóttir
Steinunni. — Að þessu sinni hef-
ur Gunnar R. Hansen sett leik-
in á svið, en þau Gísli Halldórs-
son og Erna Sigurleifsdóttir fara
með aðalhlutverkin, Loft og
Steinunni.
Jóhann Sigurjónsson er enn í
dag sá leikritahöfundur íslenzk-
ur, er náð hefur beztum tökum
á þessari vandasömu bókmennta-
grein, haft voldugast vængjatak
og mest flug í list sinni, enda
hlaut hann mikla frægð og verð-
skuldaða, bæði hér heima og er-
iendis fyrir leikritin tvö, „Fjalla-
Eyvind“ og „Galdra-Loft“, eink-
um þó hið fyrrnefnda, er sýnt
hefur verið víða um lönd og
hlotið hvarvetna óskorað lof
mikilshæfustu bókmenntafræð-
inga. Eru og þessi leikrit skálds-
sns tvímælalaust meðal öndveg-
ásverka íslenzkra bókmennta.
„Galdra-Loftur" er rismikið
listaverk, er ber fagurt vitni
glæsilegri skáldgáfu höfundarins,
þó miklu fremur fyrir hina ljóð-
rænu fegurð og meitluðu snilli
í máli, ásamt hinni stórbrotnu
dramatíska stígandi, en fyrir það
hversu höfundurinn leysir við-
fangsefnið að lokum. — Leikritið
fjallar um hina taumlausu þrá
Mns unga og lífsþyrsta manns
eftir því að öðlast mátt hinnar
æðstu þekkingar, er gæfi hon-
um vald yfir duldum öflum til-
verunnar, svo að jafnvel ósk
Sians ein saman verði valdboð
er lætur kraftaverkin gerast. En
hinn ólgandi bruni í blóði hins
imga manns, hin miklu innri
átök, dauði Steinunnar og hinar
ofsalegu særingar verða Lofti um
megn. Álagið er honum of mik-
Sð, spennan of sterk. Því hnígur
hann niður örendur á því
augnabliki er hann heldur
að hann hafi náð takmark-
inu. — Efnið er stórbrotið og
geisierfitt viðfangs, enda miss-
ir hinn ágæti höfundur á því
'tökin áður en lýkur. — Vitfirring
Lofts í lokaþættinum (og raun-
ar frá upphafi leiksins) dregur
mjög úr almennu gildi þess boð-
skapar, sem fyrir höfundinum
vakir og lausnin rennur út í
sandinn. Hygg ég að Árni próf.
Pálsson hafi rétt að mæla, er
hann segir um leikritið: „Loftur
sjálfur er sá eini, sem villist svo
sýn, að hann trúir á særingar
sínar og áhrif þeirra. Eftir það
er hann ekki framar meistari
hinna myrku fræða, sem geng-
wr á hólm við sjálfan óvininn,
heldur sjúklingur, vitskertur
maður, sem áhorfendurnir
aumkva og má því fremur heita
að leikritið detti niður, en að
það endi.“
Leikstjóri: Gunnar R. Hansen
hofmannlega útlit ráðsmannsins, I
með hina fyrirmannlegu Hol- ]
bergs-hárkollu. Að vísu mun það
fá staðizt sögulega og víst er j
ráðsmaðurinn vel efnum búinn ]
og hefur á hendi virðulegt starf,,
en ég hef þó alltaf litið á hann
sem bónda, — stórbónda —,
primus inter pares — í sinni
stétt — og þannig hefur hann
jafnan verið leikinn og farið
Dísa (Helga Bachmann)
og Loftur
mjög vel á því. Um þetta má vit-
anlega deila, og get ég þessa að-
eins vegna þess hversu það kom
mér fyrir sjónir. Þá þykir mér
búningur Steinunnar í öðrum
þætti og hversu hún er tilhöfð,
orka mjög tvímælis. Hygg ég að
íslenzkar vinnustúlkur á þessum
tíma, jafnvel á sjálfum Hólastað,
hafi ekki verið svo veglega bún-
ar við gólfþvotta eða önnur slík
verk, sem Steinunn er þama. Satt
að segja finnst mér eitthvað ekki
fyllilega íslenzkt yfir báðum
þessum persónum. — Og þá ei
það lokaatriði leiksins, hið mikla
ljóshaf á sviðinu þegar biskup
arnir þirtast. Þarna er um algeri
nýmæli að ræða í sviðsetning-
unni, er kom manni að vísu
skemmtilega á óvænt í svipinn,
en minnti þó nokkuð á glans-
mynd. Hygg ég að atriði þetta
hefði orðið áhrifameira í hálf-
rökkri eða tunglskinsbjarma. En
tónlistin féll einkarvel við atrið-
ið og jók á áhrifin. — Þegar frá
eru taldir þessir fáu annmarkar,
sem hér hefur verið getið, er
leikstjórn og sviðsetning öll með
miklum ágætum og má í því efni
benda á hversu ágæt er í fyrsta
þætti staðsetning blinda manns-
ins framarlega á sviðinu með
ölmusumennina í hæfilegri fjar-
lægð.
Aðalhlutverk leiksins, Loft,
leikur Gísli Halldórsson. Er þetta
eitt hið stórbrotnasta og vanda-
mesta hlutverk, sem til er í ís-
lenzkum leikbókmenntum, enda
ekki á annara færi en mikilhæffa
og gáfaðra leikara að gera því
viðhlítandi skil. — Gísli Hall-
dórsson hefur reynzt þeim vanda
fvllilega vaxinn. Ber leikur hans
allur það með sér, að hann hefur
þrauthugsað hlutverkið og brotið
það til mergjar. Er túlkun hans á
Lofti, hinum áköfu og sundur-
leitu tilfinningum hans og ást-
ríðuofsa, djúp og magnþrungin
og gædd sterkri innlifun, og
átökin því voldugri, sem lengra
líður á leikinn og hin innri bar-
átta Lofts verður hamslausari og
trylltari — allt þar til yfir lýk-
ur. — En Gísla lætur ekki eins
vel að túlka hin fáu mildu blæ-
brigði í sálarlifi Lofts. Því'verð-
ur harla lítið úr hinni Ijóðrænu
æfintýrafegurð í atriðinu
„fljúgðu, fljúgðu klæði“ milli
hans og Dísu biskupsdóttur i
fyrsta þætti. Gerfi Gísla var gott,
en heldur þótti mér hann lit-
sterkur kringum augun og svip-
brigði hans stundum ekki sem
bezt. — En hvað sem þessu líð-
ur, þá hefur Gísli unnið hér mik-
ið og eftirminnanlegt leikafrek.
Annað aðalhlutverkið, Stein-
unni vinnustúlku á Hólum og ást-
konu Lofts, leikur Erna Sigur-
leifsdóttir. Einnig það er veiga-
mikið hlutverk og gerir ítrustu
kröfur til leikandans. Steinunn
býr yfir miklu skapi, er stórlát
og tilfinningarík, heit i ást sinni
og ofsamikil í hatri sínú. Er að
því leyti jafnræði með henni og
Lofti. — Þess vegna eru átökin
á milli þeirra í stofu ráðsmanns-
ins í öðrum þætti eitt áhrifa-
mesta atriði leikritsins. Þar
bærast Steinunni í brjósti allir
strengir mannlegra tilfinninga,
stórlæti og bljúgasta auðmýkt,
heit ást, ofsalegt hatur og dýpsta
Steinunn (Erna Sigurleifsdóttir)
í lok annars þáttar,
örvænting, enda berst Steinunn
þar fyrir lífi sínu og barnsins,
sem hún gengur með og Loftur
er faðir að. — Það þarf mikla
leikgáfu og stórkostlegt átak til
þess að valda þessu vandamikla
hlutverki. Hef ég ekki séð neina
leikkonu aðra en frú Stefaníu
Guðmundsdóttur ná á því fullum
tökum. — Það er margt gott um
leik Ernu, hún er glæsileg og oft
Sem að framan getur, hefur
Gunnar R. Hansen sett leikinn á
svið og annast lei'nstjórnina. Auk
þess hefur harn gert feikningar
að leiktjöldúm g búningum og
samið tór.listm; i þriðja þætti.
Sýnir hann m æssu en ir.u
sinni, hversu rer og -.iil-
hæfur listamaður iianr*. er, því
að allt þetta hefur haim ieyst
af hendi með miklum sóma. Þó
eru nokkur atriði svnðsetningar-
innar, sem ég felli n.. ekki alls-
kostar við. Svo ei t. d. « n hið
Blindi maðurinn (Árni Tryggvason), dóttur-dóUi - hans (ititstín
Waage) og Loftur (Gísli Halldórsson) í 2. þætti.
innileg í tjáning sinni, en þarna,
— þar sem mest á ríður, — er
hún ekki vandanum vaxin. Hinar
sterku geðsveiflur og mikla innri
þjáning eru ekki fyrir hendi og
röddin með hinu hvumleiða nef-
hljóði, er leikkonunni ekki nógu
stendur hann- síst að baki öði-
um leikendum, sem ég hef séð
fara með þetta hlutverk.
Blinda ölmusumanninn leikur
Árni Tryggvason. Hlutverkið er
lítið að vöxtum, en skáldið hefui'
engu að síður gefið því mikla
þjál, enda beitir hún henni (sem
svo oft áður), með einhverskon- i
ar semingi, sem dregur mjög úr
áhrifum hinna þróttmiklu og
hádramat’sku átaka
Brynjólfur Jóhannesson leikur
ráðsmanninn á Hólum, föður
Lofts. Ekki var ég allskostar
ánægður með túlkun Brvnjólfs á
þessari heilsteyptu persónu, eink- ;
um fyrst, er hann ræðir við son [
sinn. Hinn slóttugi og kankvísi ]
svipur hans þá er tæplega í sam- ]
ræmi við skapgerð þessa virðu- ]
lega, lífsreynda og trausta ver- j
aldarhyggjumanns, og síst mundi j
hann vera þannig frammi fyrir j
ungum syni sínum á alvöru j
stundu. — En þessu brá aðeins
fyrir í byrjuninni, en úr því var
leikur Brynjólfs afbragðs góður.
Dísu, hina ungu og saklausu
biskupsdóttur, leikur Helga
Bachmann. Hlutverkið er ekki
ýkjamikið, en gerir þó sínar
kröfur til leikandans. Gerir
Helga því hin beztu skil, er
glæsileg og frjálsleg í fasi og eðli
leg og sönn í túlkun sinni hvort
sem um er að ræða barnslega
gleði hennar við heimkomuna,
eða harm hennar og ótta í leiks-
lokin. Er Helga vaxandi leikkona
í örum framförum.
Ólaf, æskuvin Lofts, leikur
Knútur Magnússon. Hlutverkið
er heldur sviplítið frá höfund-
arins hendi og hefur leikarinn
lítið getað bætt þar um. Þó
dýpt og lagt gamla manninum
margt fagurt og viturlegt í munn.
Fer Árni snilldarvel með hlut-
verkið, sem er ærið vandasamt,
þótt lítið sé. Er gerfi Árna af-
bragð.s gott, og hinn starandi
svipur hans, hreyfingar og fram-
sögn í svo fullu samræmi við
persónuna, að á betri verður ekta
kosið. Sýnir Árni hér betur eri
nokkru sinni fyrr hversu mikilli
og fjölþættri leikgáfu ha»n bý’
vfir.
Biskupinn á Hólum og frú hans
leika þau Guðjón Einarsson og
Edda Kvaran og sóma sér vel i
þeim virðulegu hlutverkum.
Önnur hlutverk eru lítil og
gefa ekki tilefni til sérstakrai
umsagnar.
Óþarfleg mistök voru það i
2. þætti, að láta glampandi sól-
skinið leika á gluggunum í stofu
ráðsmannsins, er Loftur er að
tala um rigninguna úti fyrir.
Eins og að framan getur hefui
leikstjórinn samið tónlistina í 3
þætti. Var hún flutt af Guðmundi
Jónssyni, óperusöngvara og
nokkrum söngmönnum öðrum
með undirleik dr. Páls ísólfs
sonar. '
Leiknum var forkunnar vel
tekið af áhorfendum og voru
leikstjóri og leikendur kallaðii’
fram að leikslokum hvað eftir
annað og ákaft hylltir með blóm-
um og langvarandi lófataki.
SigurSur Grímsson.
Fyrsti þýzki stálbaturinn boiinn
•r
fYRSTI þýzki stálbáturinn kom 1
íingað til Keflavíkur 8. þ. m.
i'erðin frá Hamborg gekk að
iskum. Hún tók fimm og hálfan
iólarhring, enda þótt aflvélin, I
;em firmað Mak Kiel hefur
.míðað og er 240 hestöfl, hafi
ikki verið knúin til fulls.
Báturinn er 22,57 metrar að
engd, 76 smálestir. Hann er bú-
inn fullkomnustu tækjum og
/andaður að öllum frágangi. —
Lestin er klædd með alúmínium.
má geta að báturinn kom að öllu.
leyti útbúinn -til þorsk- og síld-
veiða og var því umsvifalaust
tilbúinn að hefja róðra.
Eigendur bátsins eru Óláfur
Loftsson, útgerðarmaður, og hinn
góðkunni og fengsæli skips+jóri
Þorsteinn Þórðarson, Keflavík.
Annar sams konar bátur er
; væntanlegur til Vestmannaeyja
í þessum mánuði.
Firmað D. W. Kremer Sohn,
Elmsborn, hefur smíðað bátinn
Þrýstivatnskerfi fyrir drykkjar-
og þvottavatn o. s. frv. Báturinn
er byggður samkvæmt reglum
þýzka Lloyds fyrir úthafsskip —
Að sjálfsögðu fullnægir bátur-
inn kröfum samkvæmt íslenzk-
um reglam. I’arið hefur verið
eftir teikningum og ráðlegging-
um Egils Þorfinnssonar, báta-
smiðs, um fyrirkomulag og ýms-
an útbúnað, sein reynsla hefur
fen :t fyrir að hæfi íslenzkum
staðháttum.
Óhætt mun að fullyrða að ek .
ert hefur verið tilsparað til þet !
aó gera bátirin sem bezt úr garði.
Gera menn sér góðar vonir um
að þar með bætist íslenzka fiski-
skipaflotanum gott skip. Þess
en umboðsmenn firmans eru
Kristján G. Gíslason & Co., h.f.
Deildarstjórar
skipaðír
í SÍDASTA Lögbirtingi er skýrt
frá þvi, að í stjórnarráðinu hafi
nokkrir embættismenn verið
skipaðir deildarstjórar. — Hefvr
Baldur Möller verið skipaður
duildarstjóri í dómsmálaráðu-
neytinu, Ásgeir Pétursson verð-
ur deildarstjóri í mcnntamála-t
ráðuneytinu og Krist nn Thor-
lacius hefur verið skipaðnr deild-
arstjóri í fjármálaráðuneytinu.