Morgunblaðið - 29.03.1956, Blaðsíða 1

Fimmfudagur 29. marz 1956
— Ræða sr. Sigurðar Einarssonar um „jáfningar I Ausfurvegi66 —
Slikt gerist ætið, þar sem skoðanafirelsi er afinnmið
og glæpur er að vera d öðru mdli en vuldhafiinn
HERRA formaður, háttvirtu
áheyrendur.
Ef ég byrjaði nú mína ræðu
á þann veg, sem venjulegast er,
og segði: Ég þakka heiðruðum
formanni fyrir að hafa gefið mér
tækifæri o.s.frv. — þið kunnið
öll ræðuna, — þá væru það svo
voðaieg ósannindi, að ég ætla
ekki að segja neitt í þá átt, því
að ég finn mig að vissu leyti
mjög varbúinn og vanbúinn til
þess að gera því efni þau skil,
sem verðugt væri, sem að hér er
til umræðu. En ég vildi ekki
þrátt fyrir það færast alfarið
undan því að koma- hingað í
kvöld og hefja umræður um
þetta mál og segja ofurlítið frá
því, hvernig það blasir við frá
minu sjónarmiði, þegar ég
skyggnist ofurlítið aftur í tímann.
Og fyrir því er ég hér.
Þetta erindi mitt verður með
nokkuð óvenjulegum hætti, ligg-
ur mér við að segja, vegna þess
að ég get ekki hjá því komizt,
að hér verði um leið ofurlítil
bókmenntakynning. Það er búið
að rita svo mikið um hið fallna
goð, að það er óhjákvæmilegt að
rifja eitthvað af því upp.
Á BÖKKUM LADOGA
Ég stóð á bökkum Ladoga-
vatns í litlum bæ, sem heitir
Sordavala sumarið 1929 og horfði
á, hvernig þetta vatn ruggaði bár
um sínum í kvöldblænum, og ég
hugsaði margt. Austan við það
var ríki verkamannsins, og ég
verð að segja það hér, þó Heim-
dallarfundur sé, að mig dauð-
langaði til að komast þangað.
Ég þráði að komast þangað, en
ég var fátækur farandsveinn, sem
að vísu hafði flakkað dálítið um
Finnland, en nú brast mig farar-
efni til að fara austur yfir Lad-
ogavatn. Eg fór aldrei lengra
heldur en austur til Sordavala.
Og þarna sem ég var að reika
um á bökkum Ladogavatns, þar
rissaði ég upp drögin að kvæði
um Sordavala, sem kom út í
fyrstu ljóðabók minni. Það er
minningarljóð um finnslea rauð-
liða, sem féllu í borgarastyrjöld-
inni. Og þar stendur í niðurlagi
þetta erindi — ég veit, að það
er ekki kurteislegt að byrja þessa
póiitísku bókmenntakynningu á
því að ,,citera“ sjálfan sig, en þó
er það nauðsynlegt samhengisins
vegna. Niðurlagserindið í Sorda-
vala er svona:
En verkamannaríkið er veruleiki
þó,
það vakir og það hlustar,
á bak við þetta vatn, sem nú
býst í kvöldsins ró,
nokkrum bæjarleiðum austar.
Og þaðan kemur höndin, sem
mun hefna hinna dauðu
og hefja hina föllnu
og reisa hina snauðu.
Þá rennur okkar dagnr, hinir
rauðu hanar gala,
þá rístu á fætur Sordavala.
Ég trúði þessu þá. Ég trúði því
a þann hátt, sem æskumaður trú-
ir, þegar hann eygir fæðingu og
sköpun í veruleika mikilfeng-
legra, mannfélagslegra hug-
sjóna.
En svo liðu árin, og það féll í
hlut minn — varð starfskylda
mín að fylgjast eftir föngum með
alþjóða atburðum og skýra þá í
útvarpinu frá ársbyrjun 1931. Ég
var jafnaðarmaður, og um nokk-
ur ár þingmaður Alþýðuflokks-
ins, en ég reyndi að láta þessa
persónulegu aðstöðu mína aldrei
hafa áhrif á, hvernig ég gerði
Þeir sem valdhafarnir viijja NÚ
úirýma veröa brenn imerkfir Sialinistar
grein fyrir merkilegum málefn-
um í útvarpinu. Það var kallað
á hinu fína máli þeirra daga að
gæta hlutleysisins. Og Guð veit
að mér tókst að dómi Morgun-
blaðsins og Vísis og Þjóðviljans
og allra blaða í landinu nema
Alþýðublaðsins aldrei að gæta
hlutleysisins. Það var stöðuglega
verið að finna að því við mig,
að ég væri ekki alveg á réttri
línu með þetta.
Með augað á heimsviðburðum
þessara ára, komu efasemdirnar
fyrst i hug mér um hvort það
hefði ekki verið að einhverju
leyti tálsýn, sem ég sá eða þótt-
ist sjá, þegar ég gekk í sumar-
blíðunni á bökkum Ladoga-
vatns.
Það er ekki sársaukalaust að
segja þetta — enn þann dag í
dag, því að heimurinn er eftir
minni reynslu ekki svo góðgjarn,
að hann geti ekki einstöku sinn-
um fundið upp á því að misskilja
og misvirða einlæga játningu
manns um það, að honum hafi
á einhverju tilteknu æviskeiði
ekki legið allt í augum uppi.
ÞAÐAN KEMUR HÖNDIN
EKKI
Nei, það komu fyrst efasemd-
irnar og síðan vissan um, að þessi
draumur minn hefði verið blekk-
ing. Sagt með einfaldari orðum,
var það þetta: Sovét-Rússland
var ekki staðurinn þaðan, sem
koma myndi höndin, sem hefndi þeir klufu og s ýndu
hir!"a , f_au®u' málaferlin j fyrsta sinn, að það var ekki svona rækilega, þá fór maður að
mi u 1 Mos va 1937 38 r®un' almennt talað kjarabarátta ís- efast um, að það væri þarna, sem
ar atburðir, , sem , g^- ust ienzkra verkamanna og launa- verið væri að skapa undirstöðu-
f u!’ . . afaslU ?, Finn' manna heldur stórpólitísk þjónk- atriði og undirstöðuveruleika
land, framferði Sovétr kjanna un undiriægjuháttur og taum. stjórnarfarslegs réttlætis á jörð-
ems_ og það var _yfirleitt a al- laust flaður fyrir Russum> sem unni.
Og svona hélt þetta áfram,
Sr. Sigurður Einarsson
í ræðustólnum s.l. mánudagskvöld.
— Ljósm. Mbl. Ol. K. M.
það muni. En þegar þeir gerðu þetta
þjóðavettvangi að svo miklu réði gjörðum þeirra
leyti sem þeim þoknaðist að taka
þátt í alþjóðlegu samstarfi á
þeim árum og íleira og fleira,
allt gerði þetta að verkum, að ég
HELJARSTOKKIN
Og svo kom allur hinn taum-
hætti að vænta úr þessari átt lausi og endalausi umskiptings-
þessi vissa mín hún varð ennþá
sterkari, þegar ég heyrði svo
kommúnistana leika plötuna sína
um þjóðfélagslegt réttlæti austur
þeirx-ar handar, sem mundi hefna háttur, sem maður gat ekki látið f ^'íSSíf.’ j°fnuðlnn> Þegar ég
heyrði þá tala sem fyllstum rómi
um föðurlandsástina, sem við ís-
lendingar ættum að sýna, og þeg-
ar ég sá hver árangurinn varð af
hinna dauðu, og þaðan af síður vera að taka eftir í hvert sinn,
þeirrar handar, sem mundi hefja sem eitthvert heljarstökk var
hina föllnu og reisa hina snauðu. gert í Moskva, og allur hópur-
Þessi sannfæring og þessi vissa inn hér — allir dvergarnir —
— hún síaðist hægt og hægt og gerðu heljarstökkið með miklum _aif tu Þelrra fyrir kjarabótum
settist að í huganum þrátt fyrir „bravoure“ eins og þeir segja í feiha yðsjns, sem mer voru hug-
gegndarlausar rósamyndablekk- útlöndum, þegar hinir stóru fei,k, ,^mai ,°® aIlt betta b‘b
ingar í sviðsetningu harmleiks- gerðu það í Moskva. Og það, sem
ins mikla í hreinsununum stóru satt var í dag, varð ósannindi á
1937—38 og þrátt fyrir allar þær morgun, sá, sem góður var í gær,
gegndarlausu blekkingar, sem ræningi, landráðamaður og morð-
bornar voru á borð í blöðum ingi í dag. Þannig var þ'etta.
kommúnista um gjörvalla veröld. Þessi heljarstökk, þessar ó-
Þó var það kannske lestur þeirra stjórnlegu leikfimikúnstir manna, ..
blaða úr ýmsum löndum, sem átti sem höfðu sjálfan dauðaflóttann í aui mi® abtaf að snúa mér und-
drýgstan þáttinn í því að grund- augnaráðinu um það að verða fn. og gubba af hræsninni í
valla vissuna um það í huga ekki nógu fljótir til að gera helj-
mínum, að mér hefði skjátlazt í arstökkið eins og þeir stóru, gáfu
niðurlagsorðunum og ályktun- sér varla tíma til að hlusta á,
inni í mínu fagra kvæði Sorda- hvernig fyrirskipunin var eða
vala, sem kommúnistar létu renna augum sinum yfir það, þjóðleg málefni í útvarpið. Ég
þýða á rússnesku og hafa haldið hvernig ætti að framkvæma eða bið ykkur að afsaka að ég minn-
mikið upp á, þangað til að ég koma niður. Nei, þetta var skelíi- ist á þetta, en það er óhjákvæmi-
hætti að trúa því sjálfur, að lega apakattarleg leikfimi, og legt vegna þess, sem ég ætla að
niðurlag kvæðisins væri sann- maður hætti að treysta því, að lesa fyrir ykkur á eítir.
leikur. Islendingarnir, sem léku þennan Ég flutti erindi um réttar-
En það var fleira, sem gerði línudans og þessa heljarstökka- höldin í Moskvu 1937, þá
það að verkum, að efasemdirn- leikfimi fyrir augum okkar væru var bókstaflega öllu ritliði komm
ar kviknuðu í huga mínum og endilega ómerkilegri, ófróðari, únista og öllum blaðakosti komm
vissan grundvallaðist. Það var verr innrættir heldur en komm- únista á íslandi og öllum fyrir-
sundrungarstarf kommúnistanna únistarnir út um víða veröld, lesurum kommúnista, hvar sem
í verkalýðshreyfingunni hér sem voru að þessum sömu þeir voru á íslandi sigað á mig.
heima. Ég var á flokksþingi Al- gymnastikbrögðum, því að alltaf Það tók heldur ekki betra við,
þýðuflokksins, og ég get alveg höfum við tilhneigingu til þess þegar ég flutti erindi um árás
sagt ykkur það brotalaust, að það í lengstu lög að líta á vora eigin Rússa á Finna. Þá var slagorðið
er eitt sársaukafyllsta augnablik, landa sem jafnoka annarra um „Finnagaldurinn“ fundið upp
sem ég hefi lifað — þegarmanna um drengskap og vits- og grenjað og básúnað og sífrað
þekkið og ég nenni ekki að telja
upp, — þá varð alltaf sama við-
bragðið einhversstaðar innan í
mér. Ég er gamall sjómaður og
mer er ekkert klígjugjarnt.
Ég fæ aldrei sjóveiki. En
þegar ég heyrði þetía, þá lang-
þeim.
TVÖ ERINDI
Ég flutti fjölda erinda um al-
og vælt í hverjum krók og kima
á íslandi, sem kommúnistar gátu
smeygt sér inn á. Það var
ekki ég einn sem átti að
bera þennan.ki-oss Finnagaldurs-
ins. Hver einasti maður, sem
dirfðist að láta í ljósi samúð sína
með þessari norrænu smáþjóð,
sem hefur sama þjóðskipulag eins
og vér, sömu evangelisk-lút-
hersku kirkju eins og vér, hef-
ur alla jafna lagt stund á að
vera hinn uppbyggilegasti aðili í
samvinnu norrænna þjóða og er
viðurkennd að vera heiðarlegasta
og skilvísasta þjóð í alþjóðavið-
skiptum sem til er í Evrópu, —
hver einasti maður, sem sýndi
þessari þjóð samúð, þegar hún
varð fyrir ofboðslega tilgangs-
lítilli en mjög ruddalegri áríis —
hann var sýktur af Finnagaldr-
inum og aldrei hafa ópin né
hvískrið og farís'ea-réttlætið og
vesældómurinn fyrir hönd hinna
undirokuðu og fyrir hönd sovét-
lýðveldisins og sovétþjóðanna og
sovétsannleikans og sovétréttlæt-
isins verið ámátlegri og viðbjóðs-
legri heldur en einmitt í þetta
sinn. Þá var óburðugt að vera
kommúnisti á íslandi.
Það var þá sem að Gunnar
Benediktsson einn æðsti ritprest-
ur kommúnista, kollega minn
elskulegur í prestastétt, ritaði
heila bók um þetta eina erindi
mitt um málaferlin í Moskvu.
Kommúnistar hafa aldrei fyrir-
gefið mér að flytja þetta erindi
um málaferlin í Moskvu 1937 og
mér hefur aldrei verið fyrirgefið
að flytja hitt erindi mitt, þar
sem ég lét í Ijós, algerlega brota-
laust samúð mína með Finnum
án minnstu ákæru á Rússa um-
fram það að þeir væru stórþjóð,
sem tilefnislaust réðist á smæl-
ingja.
SPÁ SEM KOM FRAM
Ég leyfði mér stundum á starfs
árum mínum við útvarpið, þegar
ég lifði og hrærðist í alþjóðleg-
um málum að skilgreina dálítið
það sem væri að gerast og draga
ályktanir af augljósum stað-
reyndum og spá um framvindu
mála. Og nú fór það stundum
svo, ég segi stundum, að spádóm-
arnir minir rættust. En aldrei
hef ég á ævi minni verið eins
glöggur spámaður, eins og þegar
ég í erindi mínu um málaferlin
í Moskvu sagði fyrir um, hvert
væri eðli Stalins-stjómarinnar og
hver verða mundi dómurinn yfir
henni. Sá spádómur er nú kom-
inn fram bókstafiega orði til
orðs.
í bók Gunnai-s Benediktssonar
tekur hann upp, það sem ég sagði
í gífurlegum hneykslunartón.
Hann talar um mig sem „sekan“
mann. Getur það hugsazt að sr.
Sigurður Einarsson sé svona sek-
ur, sagði hann. Jú og röksemd-
irnar koma, „hann viðhafði þessi
orð og þessi kæra verður aldrei
af honum tekin“.
Sökin hefur alltaf verið auð-
fundin, ef nokkurntíma hefur
verið skýrt frá, — að eitthvað
væri bogið við réi.tarfar Sovét-
ríkjanna — að lífskjör almenn-
ings í Sovétríkjunum stæðust
ekki samanburð við lífskjör al-
mennings á Vesturlöndum, — að
á Vesturlöndum gætu orðið til
bókmenntir án þess að þurfa að
draga eins og ánauðugir þrælar
áróðursvagn Sovétlýðveldanna
og einstakra sovétskurðgoða, —
að það væri yfirleitt til, eitthvað
í menningu, menningarerfðum,
þjóðfélagslegri viðleitni, þjóðfé-
Frh. á bls. 18