Morgunblaðið - 23.09.1956, Síða 8

MORCUNfíLAÐIh
Sunnudagtir 23. sept. 1956
Úr heimi tónlisfarinnar;
Tóitskúld undir ílokksugu
DMITRI SHOSTAKOVICH mun
vera frægastur og mest metinn af
öllum núlifandi tónskáldum
Sovétríkjanna og jafnframt sá,
sem harðasta gagnrýni og strang-
astar ákúrur hefur hlotið. Hann
verður fimmtugur nk. þriðjudag,
25. þ. m. Hann hlaut heimsfrægð
hálffertugur að aldri, þegar sjö-
unda sinfónía hans („Leningrad-
sinfónían") kom fram 1941, og
hefur síðan verið fylgzt með hon-
um á Vesturlöndum af meiri
áhuga en nokkru öðru sovéttón-
skáldi. Flest, sem frá honum hef-
ur komið, bæði tónverk hans og
ekki síður „játningar“ þær og
yfirlýsingar, sem hann hefur
fundið sig knúinn til að birta
öðru hverju, hefur vakið athygli
um allan heim.
EKKI ALLT MEÐ FELLDU
Andlegt líf í Ráðstjórnarríkj-
unum hefur nokkuð verið á dag-
skrá hér að undanförnu, síðan
„m.enningarsendinefnd“, nýkom-
in heim þaðan, hefur látið í það
skína, að ekki mundi þar allt
með felldu í þeim efnum. Þetta
kemur ekki á óvart þeim, sem
reynt hafa að fylgjast með gangi
tónlistarmála þar í landi og hafa
haft spurnir af afskiptum stjórn-
arvaldanna og „flokksins“ af*
þeim málum. Margir sovétlista-
menn koma að vísu við þá sögu,
en ef til vill enginn meir en
Dmitri Shostakovich, sem hefur
verið hvort tveggja í senn
stærsta tromp Rússa í menningar
viðskiptum út á við og mesta
vandræðabarn þeirra heima fyr-
ir. Af þessum sökum er ekki
fjarri lagi á fimmtugsafmæli
hans að rifja upp í stórum drátt-
um listaferil hans og viðskipti
við valdhafana þar eystra, eftir
þvi sem bezt verður vitað hér
„vestan tjalds".
TVENNAR IIERBÚÐIR
Shostakovich var ákaflega
bráðger og fljótþroska. Þrettán
ára gamall samdi hann fyrsta
hljómsveitarverk sitt, og þegar
á næstu árum gerðist hann af-
kastamikið tónskáld. Innan við
tvítugt lauk hann við fyrstu sin-
fóníu sína, sem enn er talin meðal
beztu verka hans. Um þær mund-
ir var mikil gerjun í tónlistarlííi
Ráðsfjórnarríkjanna Tvö félög
tónskálda háðu h*rða baráttu um
völdin og veitti ýíösum belur. —
Shostakovich fyllti flokk hinna
framsæknari tónskálda, sem
gjarnan vildu fylgjast með nýj-
ungum annars staðar og læra af
þeim. f andstæðingaherbúðunum
voru „öreigatónskáldin“, sem svo
nefndu sig, en þeirra stefna var
sú að gera tónlistina frumstæða,
einfalda og sem aðgengilegasta
almenningi, hvað sem það kost-
aði. Sinfónísk tónlist var að
þeirra dómi úrelt, jazz og hvers
kyns skemmtitónlist skaðleg, og
flest höfuðtónskáld fyrri tíma
hættuleg vegna þess að þau trufl-
uðu stéttarmeðvitund vinnandi
fólks(l)
ÓPERA MEÐ EFTIRMÁLUM
„Flokkurinn" lét þetta stríð
ekki verulega til sin taka fyrr en
1932. Þá var félag „öreigatón-
skáldanna" leyst upp, og þóttust
þeir Shostakovich og félagar hans
nú standa með pálmann í hönd-
unum.
En sigurvíman rann fljótlega
af þeim. Um þessar mundir
Shostakovich fimmtugur
samdi Shostakovich óperuna
„Lady Macbeth frá Mzensk", sem
var frumsýnd í Leningrad í janú-
ar 1934. Efni hennar fjallar um
lífið í rússnesku þorpi, en að
hætti sannrar óperu var þar í
blandað heitum ástríðum, ástar-
harmleik og morðum. Ópera þessi
náði mikilli hylli fyrst í stað og
listdómendur hlóðu á hana lofi.
En í ársbyrjun 1936 vaknaði sam-
vizka „flolcksins", og dómur hans
var birtur í Pravda 28. janúar.
Shostakovich var talinn hafa
hneigzt til „borgaralegra“ hug-
mynda. „Tónskáldið hefur sýni-
lega ekki leitazt við að verða við
óskum og tilætlun rússneskra
áheyrenda. Hann blandar tónum
af handahófi til þess að vekja
áhuga formfagurkera, sem hafa
glatað öllum góðum smekk". —
Einnig það, að óperan hafði náð
nokkrum vinsældum erlendis,
var lagt Shostakovich til lasts.
’Skömmu síðar fékk annað verk
hans sams konar dóm í Pravda.
Það var ballett, sem átti að lýsa
lífinu á rússnesku samyrkjubúi.
YFIRBOT, SEM EKKI TÓKST
Shostakovich féllst a þessa
dóma — og baðst afsökunar á
villu sinni. En það er hægar sagt
en gert fyrir listamenn að skipta
í skyndi um listrænan ham, ef
svo mætti segja, kasta frá sér
eldri sjónarmiðum og sannfær-
ingu og taka upp ný viðhorf.
Þetta reyndi Shostakovich. Árið
1936 samdi hann fjórðu sinfóníu
sína, og hún var undirbúin til
flutnings í Leningrad. En eftir
að höfundurinn hafði heyrt hana
og séð viðbrögð hljómsveitar-
mannanna, sem áttu að flytja
hana, dró hann verkið til baka,
og hefur það legið í láginni síðan.
ÞRJÚ STÓRVERK
Fimmta sinfónía hans var flutt
í Leningrad í árslok 1937, og
vakti mikla hrifningu. Hún hefur
síðan heyrzt víða um heim og náð
svipuðum vinsældum og fyrsta
sinfónían. Sjötta sinfónían (1939)
hefur einnig náð mikilli út-
breiðslu, og frá þessu tímabili er
einnig píanókvintettinn, op. 57,
í klassískum anda, eitt af allra
beztu verkum tónskáldsins.
SNEYPTUR OPINBERLEGA
Þó var það fyrst, þegar sjöunda
sinfónían kom fram, sem allra
Dmitri Shostakovich.
augu beindust að Shostakovich.
Verkið var samið í Leningrad,
meðan umsátin um borgina stóð
yfir, og samstaða bandamanna í
styrjöldinni olli því, að það vakti
engu minni athygli í Bretlandi og
Bandarikjunum en í heimalandi
sínu. Orkar þó mjög tvímælis,
hvort gildi verksins stendur í
réttu hlutfalli við frægð þess.
Áttunda sinfónían er einnig
styrjaldarverk og ber þess svip.
Níunda sinfónían (1945) er allt
annars eðlis, stutt, áheyrileg en
heldur léttvæg. Bæði þessi síðast-
nefndu verk hefðu vafalaust vak-
ið athygli, ef þau hefðu komið
fram „vestan tjalds", en ólíklegt
er að þau hefðu getað orðið þess
valdandi, að höfundur þeirra yrði
sneyptur opinberlega af stjórnar-
völdum sínum, eins og Shostako-
vich mátti sætta sig við — og
sætti sig við.
ÁDREPAN FRÁ 1948
Þau urðu þess valdandi, að
hann var einn þeirra sovéttón-
skálda, sem verst var leikinn í
hinni frægu ádrepu miðstjórnar
rússneska kommúnistaflokksins
10. febrúar 1948. Hann var nefnd-
ur fremstur í flokki meðal
þeirra, sem hefðu gerzt sekir um
„formalisma", er bæri vott „borg-
arahætti" og „úrkynjun“. Þeir
hefðu orðið fyrir skaðlegum á-
hrifum frá nýrri evrópskri og
amerískri músík, en slitið sig úr
tengslum við „fólkið“.
Einnig nú játaði Shostakovich
ákærunni — baðst afsökunar og
lofaði bót og betrun.
SKIPREIKA MAÐUR
LEITAR LANDS
Það er litlum vafa bundið, að
Shostakovich er einlægur í trún-
Höfum fengið
Ullargólfteppi
í cftirfarandi stærðum:
1,35x2 Verð kr. 920,00
2x3 — — 2.390,00
21/2x3% — — 2.990,00
3x4 — — 3.960,00
DÖmu og Herrahúðin
Laugavegi 55 Sími 81890
aði sínum við „flokkinn“ og í sí-
endurteknum yfirlýsingum sín-
um um pólitískar skyldur og
hlutverk listarinnar. Það er held-
ur ekki vafi á því, að gáfur
Shostakovich mundu nægja hon-
um til að geta lifað og skrifað
eins og „flokknum“ líkar — ef
„flokkurinn“ vildi alltaf það
sama. En „flokkurinn“ skiptir
stundum um skoðun, og má finna
þess dæmi á fleiri sviðum en í
tónlistinni. Þess vegna má líkja
Shostakovich við skipreika mann,
sem reynir að ná landi — en land
ið færist undan, jafnótt og hann
nálgast það.
MEIRA FRELSI!
Ef til vill er það umrótið, sem
fylgdi í kjölfar síðasta flokks-
þings kommúnistaflokksins, sem
veldur því að síðustu mánuði
kveður við nýjan tón í tónlistar-
umræðum þar eystra. Einnig þar
kemur Shostakovich við sögu. —
Hann skrifar grein undir nafni í
Pravda 17. júní sl„ þar sem hann
tekur í sínar hendur þann vönd,
sern hann hafði áður fengið að
kenna á, krefst aukins frelsis til
handa sovéttónskáldum og ræðst
á forvígismenn tónskáldafélag-
anan, sem hann telur hafa hindr-
að þróun tónlistarinnar með
banni við hvers kyns nýjungum.
En hann sleppir samt ekki „lín-
unni“: „Allar tilraunir til aj
koma í veg fyrir frjóar umræðui
hljóta að mistakast, því að þæi
stríða gegn anda 20. flokksþings-
ins“(!) Hann er enn þeirrar skoð'
unar, að „formalisminn" sé „al
hinu illa“, ein ber þá ásökun í
„kreddutrúarmennina", að þeii
séu of fljótir til að setja stimpii
„formalismans" á hverja nýja til-
raun: „Ef einhver skilur ekkl
eitthvað til fulls eða fellur það
ekki í geð, er það oft kalla?
„formalismi“.“
ÁHEYRENDUR UM ALLAN
HEIM '
Það er erfitt að gera sér í hug.
arlund, hver hlutur Shostakovicli
hefði orðið, ef hann hefði ekkl
alizt upp og lifað undir „flokks-
aganum". Jafnvel í þeim þrönga
fjötri hefur honum tekizt a?
vekja áhuga hlustenda um allan
heim. En liann opnar ekki eyru
manna eða gefur þeim nýja sýn
Hann er ekki nýskapandi á borð
við Schönberg, Stravinsky, Hind«
mith og Bartók. Honum er ekkl
lagið að þjappa saman efni sínu
eða móta það á sannfærandi hátt
En honum er létt um að yrkja
hugarflug hans bregst ekki, og
tónlist hans er alltaf áheyrileg —
líka sú, sem harðastan dóm hefuj
mátt þola í heimalandi hans.
J. Þ.
HALLO: Huseigendur
Hjón með 1 barn, vantar 2—3 herbergja íbúð 1. okt.
Húshjálp fyrir hendi. Alger reglusemi. Gjörið svo vel að
leggja nöfn og heimilisföng inn á afgreiðslu blaðsins
fyrir 27. þ.m. merkt: „Verkstjóri — 4483“.
T ækifærisverð
Enn eigum við lítið eitt eftir af gölluðum
nærfatnaði og karlmannasokkum m.a.:
Bleyjubuxur kr. 7,25
Rarnanáttföt frá kr. 31.75.
Karlmannasokkar frá kr. 9.00
Verzlunin Garöasfræti 6
Stúlka
óskast í bókabúð frá 1. október. Umsókn ásamt upp-
lýsingum um fyrri störf og mynd óskast sent til afgreiðslu
Morgunblaðsins fyrir n.k. fimmtudag, merkt: „Bókabúð
— 4480“.
STÁLVASKAR
Ódýru eldhúsvaskarnir úr ryðfrýju stáli komnir aftur.
LIJOVIG STORR & Co.
Heilsan er fyrir öliu
Ávextir eru hollir
Neyfið faeirra