Morgunblaðið - 18.11.1956, Blaðsíða 6

MORCVNP.LAÐ1Ð
Sunnudagur 18. nóv. 1956
/ fáum or&um sagt:
Kommúnisminn er
sjúkdómur
Andrés alexandersson,
öðru nafni Andras Kecskés,
er fæddur í Szent Tamás, Backa,
sem »ú hefir verið sameinað
Júgóslavíu. Móðir hans var ættuð
af þessum slóðum, hún er serb-
nesk í alla ættliði, en föðurætt
Andrésar er ungversk. Hann er
því Magyari og segist algjörlega
vera alinn upp í ungversku and-
rúmslofti, í ungverskri menningu.
Foreldrar hans voru báðir kenn-
arar, en auk þess var faðir hans
einnig kirkjuorganisti í heimabæ
sínum. Þegar ég spurði Andrés
að því, hvort hann kynni ekki
serbnesku, þó að hann hafi «ðal-
lega drukkið í sig ungverska
menningu, svaraði hann:
— Ég er búinn að gleyma
henni að mestu. Ungverskan er
mitt mál, hana hef ég alltaf tal-
að. — X fyrra sumar skrapp ég
til Júgóslavíu að hitta móður
mína. Þegar ég ætlaði að grípa
til serbneskunnar, héldu allir að
ég væri að tala íslenzku.
ViBtal við
flóttamann
Andrés nam við háskólann í
Búdapest ungverskar bók-
menntir og dramatungí. Hann
vann hjá Búdapestborg í nær
tuttugu ár að námi loknu, en varð
aðalritari leiklistarháskólans 1946
og gegndi því starfi til ársins
1948, er hann flúði ásamt konu
sinni til íslands. Kona hans er
íslenzk, Nanna Snæland, og
kynntust þau í Búdapest. Þau
eiga nú lítið, fallegt heimili uppi
á Haðarstíg 2 hér í bæ, en vinna
bæði úti, selja blöð, tóbak og
sælgæti í söluturninum hjá Ey-
mundsson. Þau eiga 5 ára gamla
dóttur — ljósgeislann á heimil-
inu.
—o-0-o—
ÉG FANN FLJÓTT, þegar ég
heimsótti þau hjón nú í vikunni
að þetta íslenzka heimili er mót-
að af ungverskri gleði og lífs-
fjöri. Og ekki get ég sagt að ég
hafi orðið fyrir vonbrigðum af
skaplyndi húsbóndans. Hann er
Ungverji fram í fingurgóma, eins
og við íslendingar ímyndum okk-
ur menn af því þjóðerni. Vingjarn
legur, geðríkur og gáskafullur.
— Við fórum auðvitað að rabba
um Ungverjaland og flótta þeirra
hjóna hingað til fslands. Þeim
sagðist svo frá:
— Þetta er allt eins og leikrit.
1948 var læknaráðstefna í Búda-
pest og komu þá til borgarinnar
tveir íslendingar, Níels Dungal
prófessor og Friðrik bróðir hans,
sem var í verzlunarerindum. Við
höfðum ekki tekið neina ákvörð-
un um að fara til íslands um
þetta leyti, en spurðum þó Níels
að því hvort hann áliti að við
gætum fengið atvinnu heima á
Islandi, ef við flýðum þangað.
Sagðist hann gera ráð fyrir því.
Svo leið nokkur tími.
Kvöld eitt sátum við heima og
röbbuðum saman. Bar þá íslands-
ferð á góma aftur, og tókum við
þá ákvörðun að reyna að fá vega
bréf til fararinnar. Um þetta leyti
var mjög erfitt að fá slík plögg.
Að öllu þurfti að fara með mikilli
varkárni, minnsta grunsemd gat
orðið okkur að fjörtjóni.
Það féll auðvitað í hlut hús-
bóndans að útvega vegabréfið og
fer frásögn hans af því hér á
eftir:
— Ég vissi að ég var „persóna
grata“ í Ungverjalandi. Ég var
viss um að ég gæti fengið vega-
bréf, ef þau væru gefin út á ann-
að borð. Ég hafði barizt undir
fölsku nafni í ungverskum skæru
liðasveitum gegn þýzku naz-
istunum í landinu. Kynntist ég
þá allmörgum forsprökkum
kommúnista og það er bezt að
hafa hverja sögu, eins og hún er:
ég varð mjög hlynntur kommún-
istum fyrst eftir stríðið. Margir
þeirra voru vinir mínir, að
minnsta kosti fyrst framan af.
Ég þekkti t.d., Peter Gabor, lög-
reglustjóra í Búdapest mjög vel
og var þess fullviss að hann léti
mig fá vegabréf, ef ég færi fram
á það. Ég gat einnig notað að
yfirskini veikindi konu minnar,
bent á að heilsu hennar væn
þannig háttað að hún þyrfti að
komast í annað loftslag.
Klukkan eitt daginn eftir hitti
ég Peter Gabor lögreglustjóra að
máli. Skýrði ég fyrir honum
áform mitt, bað um vegabréf til
íslands, en kvaðst auðvitað
mundu koma aftur innan skamms
tíma. Þetta gekk allt að óskum.
Daginn eftir hélt ég á vegabréf-
inu 1 hendinni. Það hlýtur að
vera mjög erfitt fyrir þig að
skilja, hvað þarna hafði gerzt. En
ungverskan
á Islanái
athugaðu það bara, að flestir
fengu aldrei neitt vegabréf, og
þeir sem voru svo heppnir að
komast yfir þessi dýrmætu plögg,
þurftu yfirleitt að bíða eftir þeim
mánuðum ef ékki árum saman.
Aðstaða mín var því óvenjugóð,
enda datt engum manni í hug að
ég kæmi aldrei aftur til Ungverja
lands. En þess verður að geta
að íslenzk stjórnarvöld brugðust
bæði fljótt og vel við, þegar ég
bað um inngöngu í landið. —
Það má skjóta því hér inn í að
við hefðum aldrei komizt út úr
landinu, ef við hefðum fengið
vegabréfið einum degi síðar. Á-
stæðan var sú að öll vegabréf
sem gefin voru út eftir þennan
tíma voru afturkölluð vegna mála
ferlanna á hendur Mindszenty og
svo nefndum Títóistum. Hamingj-
an var okkur sannarlega hliðholl,
það má nú segja.
Og nú er komið að burtför-
inni — eða eigum við heldur að
segja flóttanum. Hjónin segja nú
bæði frá:
— Auðvitað mátti engan gruna,
hvað við hugðumst fyrir. Smá-
vægileg mistök gátu kostað okkur
lífið. Við urðum því að skilja
allt eftir í íbúð okkar, eins og við
værum staðráðin í að koma heim
aftur. Gátum ekki selt nokkurn
einasta hlut, því að maður vissi
aldrei, hvenær bankað yrði og
öryggislögreglan stæði í dyrunum
reiðubúin að hefja húsrannsókn.
Það kom iðulega fyrir, jafnt á
nótt sem degi. Einkum sat lög-
reglan um að gera húsrannsókn
hjá þeim sem fengið höfðu vega-
bréf, því að auðvelt var að sjá,
hvort húsráðendur höfðu selt bú-
slóð sína eða ekki. Við vissum
til þess að Ungverjar sem fengið
höfðu vegabréf og ætluðu að fara
úr landi voru handteknir á síð-
ustu stungu vegna þess að komm-
únistar grunuðu þá um græsku
— og þá varð ákvörðunarstaður-
inn einhver annar en ráð hafði
verið fyrir gert. Það er alveg víst!
Við vorum í einu svitakófi alla
leiðina til Svíþjóðar. Við bjugg-
umst alltaf við því að verða hand
tekin á hverri stundu. Það var
hryllileg tilfinning. Þegar við
áttum að fara með sænsku ferj-
unni frá Odraport í Póllandi til
Svíþjóðar kom fyrir atvik sem
við gleymum aldrei. Með ferj-
unni áttu að fara 150 Gyðingar
sem af einhverjum orsökum
höfðu fengið útflytjendaleyfi til
Bandaríkjanna. Meðal þeirra
voru hjón með 6—7 mánaða garíi-
alt barn og aldraða ömmu þess.
Þau voru komin um borð, þegar
maðurinn tók eftir því að hann
hafði gleymt lítilli ferðatösku í
landi. Tók hann þá ákvörðun að
skreppa og sækja hana. En í
sama mimd kemur flokkur lög-
reglu- og hermanna, tekur sér
stöðu á hafnarbakkanum og
ræðst á manninn, þegar hann ætl
ar um borð aftur. Þarna urðu
sviptingar upp á líf og dauða.
Mannauminginn reyndi allt til
þess að komast um borð aftur,
því að þá var hann hólpinn —
Andrés Alexandersson: Heimþrá síðustu daga.
ferjan var sænskt land. En það
var árangurslaust. Hann komst
ekki, gafst upp á hafnarbakkan-
um, yfirbugaður og viti sínu fjær
af hræðslu, í höndum þeirra
manna sem áttu að gæta hags-
muna ríkisvaldsins — kommún-
ismans. Hryllilegri örlög var vart
hægt að hugsa sér. Kona hans
lét ömmuna fá barnið og gekk
þegjandi í land aftur til manns
síns. Skipið lagði frá landi og
Járntjaldið féll milli okkar, hinna
hamingjusömu, og hinna sem eft-
ir urðu; fórnardýranna sem
kröfðust þess eins að fá að ala
barn sitt upp í frjálsum, áhyggju-
lausum og öruggum heimi. — Og
nú héldum við heim til fslands,
snauð að veraldlegum gæðum,
en alsæl yfir skiptunum. Á fs-
landi getur öllum liðið vel sem
nenna að vinna. Það er mesta
lýðræðisland sem um getur.
—o - 0 ■ o—
OG NÚ ERU þau hjón lcomin
heilu og höldnu heim til fslands
og geta því sagt satt og rétt frá
ástandinu í Ungverjalandi án
sfcrifar úr
dagiega lífinu
PALMI HANNNESSON rektor
Menntaskólans í Reykjavík
hringdi til mín í gær og bað mig
fyrir greinarkorn í tilefni af því,
að gamall menntskælingur ræddi
um tónlistarsjóði skólans og
spurðist fyrir um plötusafn hans.
Rektor hefir orðið:
Röng fregn.
EF BLÖÐIN hér í bænum hafa
sagt frá því, að stofnaður
hafi verið tónlistarklúbbur í
Menntaskólanum, þá er sú fregn
á misskilningi byggð. Eins og
skólaskýrslur bera með sér hefir
tónlistarklúbbur eða tónlistar-
nefnd starfað í skólanum um
mörg undanfarin ár, en að sjálf-
sögðu má kalla, að tónlistarstarf-
semi skólans sé endurvakin ár
hvert, er skólinn hefur starf
sitt, og kann misskilningurinn
að stafa af því.
Framan af notuðu nemendur
allmikið plötusafn hraðgengra
platna, er hann fékk að gjöf eða
keypti. Þegar frá leið þótti nem-
endum slíkur tónlistarflutningur
eigi nægilega góður og var
grammófónninn ekki notaður
fyrr en hann var að lyktum flutt-
ur austur í skólaseláð.
Góð tæki.
ÞEIR SEM urðu 25 ára stúdent-
ar sl. vor gáíu skólanum hins
vegar mjög fullkomið tæki til
tónlistarflutnings (High-Fide-
lity) og stendur nú til að nota
það til tónlistarflutnings og jafn-
vel í söngtímum. Hins vegar telja
þeir, sem vit hafa á að eigi megi
nota við slíkt tæki nema hæg-
gengar plötur og með öllu ó-
skemmdar. Fyrir því er nú efnt
til þess, að skólinn eignist slíkt
plötusafn og gaf Ásgrímur Jóns-
son listmálari stofn að því eins
og frá hefir verið skýrt.
Hví er ekki flagað?
SVERRIR skrifar:
Eg hitti mann á götunni í
gær, sem sagði: — Hví er ekki
flaggað í bænum í dag, flaggað
fyrir því-að 32 vöskum sjómönn-
um skyldi verða bjargað úr sjáv-
arháska lengst norður í hafi. Ef
illa hefði farið þá hefðu fánar
hér án efa verið í hálfa stöng
í dag.
Um daginn las ég það í því
víðkunna blaði hér á landi a. m.
k., Fishing News, að fyrsta sunnu
daginn eftir heimkomu skipshafn
airnnar af Northem Crown sem
fórst í Húllinu í síðasta mánuði,
er öllum var bjargað, haíi allir
skipsmenn togarans mætt til guðs
þjónustu ásamt fjölskyldum sín-
um og þangað komu forráðamenn
togaraeigenda í Grimsby, er
þakkarguðsþjónustan fór fram í
sjómannakirkjunni. Því hreyfi
eg þessu við þig, sagði maður-
inn, að þú komir þessu á fram- :
færi við þá sem hér eiga hlut að'
máli.
Hæli fyrir tauga-
sjúkiinga.
OG AÐ lokum er hér stutt bréf
frá taugasjúklingi, þar sem
hánn hreyfir mjög athyglisverðu
máli, hæli fyrir taugasjúklinga.
— Mjög hefir þá vantað eitt-
hvert athvarf, reist hafa verið
hæli fyrir berklasjúklinga og
aðra en enn hefir hæli fyrir
taugasjúklinga ekki komizt í
framkvæmd. Talað hefir verið
um að taka Kristneshæli sem nú
er óðum að tæmast til þessara
nota en ekki mun það verða fyrst
um sinn.
Hér fer á eftir bréfið f-rá tauga
sjúkling:
„Getur þú sagt mér hver sá
dagur verður þegar hætt verður
að láta taugasjúklinga berjast
áfram hjálparlausa þangað til
þeir gefast upp. Eg er einmana
taugasjúklingur, maður bráðum
heimiiislaus og fó-lk hefir
yfirleitt öðru að siiuia en svona
bjálfum, svo er það furða þó að
vonleysið nísti sálir okkar, sem
höfum orðið fyrir þeirri ógæfu
að hilast á taugum. Við höfum
engan hvíldarstað og flestir ekk-
ert athvarf, en bráð nauðsyn er
að koma slíku upp sem fyrst.“
þess að fangelsi bíðl þelrra. É*
bið þau því að segja mér eitt
og annað af þjóðfélagi kommún-
ismans í Ungverjalandi. Andrés
hefur orðið:
Ég veit ekki, hvort það er hægt
að kalla þetta þjóðfélag. Og ef
svo er, þá mundi ég kalla það:
þjóðfélag óttans. Kommúnismina
byggist á hræðsiu þegnanna. Án
hennar geta þeir elcki stjórnað.
Hún er eitt beittasta vopn þess-
ara herra. Með því að gegnsýra
þjóðina af ótta er hægt að halda
henni í skefjum. Munurinn á fs-
landi og Ungverjalandi kommún.
ismans er þessi: í Ungverjalandi
veiztu aldrei, hver bankar. —
En þegar bankað er hér að
morgni dags á hurðina hjá þér,
þá veiztu að það er bara Morgun-
blaðið.
— Þú spyrð, hvað kommúnism
inn sé? Ég vil svara því á þessa
leið: kommúnisminn er sjúkdóm-
ur. Verið er að rannsaka krabba-
mein og mænuveiki, en hvers
vegna er kommúnisminn ekki
rannsakaður? ann er meira böl
en allar pestir saman lagt. —•
Eitt af því sem kommúnistar hata
er kímni. Og bros mega þeir helzt
ekld sjá. Þeir halda alltaf að það
sé verið að brosa að þeim. Ung-
verjar eru skapgóðir, léttlyndir
og fullir af kímni, ef út í það fer.
Kommúnisminn er því beinlínis
andstæður eðli þeirra. Og þrátt
fyrir þjáningar þessara ára og böl
kommúnismans, hafa þeir aldrei
glatað gleði sinni.
— En var Ungverjaland samt
ekki orðið algjört kommúnista-
ríki, þegar þið flýðuð 1948?
— Jú. Búið var að þurrka út
andstöðuflokkana og flestir af
helztu leiðtogum þeirra komnir
í fangelsi. Meira að segja var
Smábændaflokkurinn ekki til
lengur, þó að hann hefði fengið
52% atkv. í síðustu frjálsum kosn
ingum. Þá fengu kommúnistar
17,5% með svikum. Ég er sann-
færður um að þeir hefðu ekki
fengið meira en 5%, ef þeir hefðu
ekki beitt kosningasvindli. Siðan
þetta gerðist hefur ekkert lýð-
ræði verið til í Ungverjalandi.
Engin mannréttindi. Og ég skal
segja þér smásögu sem lýsir á-
standinu þar, eins og það var
fyrir frelsisbaráttuna. Það breyt-
ist víst áreiðanlega ekki, ef komm
únistar halda völdum áfram.
Sagan er á þessa leið: — Aðal-
ritstjóri kommúnistablaðsins Sa-
bad Nép var mikill vinur okkar
og þau hjón bæði. Þegar við gift-
um okkur, var hann svaramaður
okkar. Einu sinni erum við að
rabba saman í góðu tómi og berst
þá talið að fslandi. Þá segja þau
bæði: Ef þið skylduð einhvem
Framh. á bls. 10