Morgunblaðið - 16.03.1957, Síða 6

6
MORCUHBIAÐIÐ
Laugardagur 16. márz 1957
Þrjátíu ár við stýrið
SKYLDI ekki mörgum af yngri
kynslóðinni koma það á óvart,
að það eru ekki nema þrjátíu ár
síðan fyrsti bíllinn kom austur
í Mýrdal? Og sá bíll kom ekki
landleiðina austur heldur sjó-
leiðina, því að þá var ekki bílfært
til Víkur. Segja má, að á þessum
þrjátíu árum hafi orðið gerbylt-
ing í samgöngumálum okkar
Skaftfellinga, sem og flestra
annarra Islendinga.
Þetta og margt fleira varðandi
samgöngur og bíla rifjaðist upp
fyrir mér, er ég leit inn til Brands
Stefánssonar, bílstjóra, eitt kvöld
ið nú fyrir skemmstu. Hann er
brautryðjandinn í öllum sam-
göngum Skaftfellinga. f þrjátíu
ár hefur hann að meira eða minna
leyti annazt fólksflutninga milli
Reykjavíkur og Víkur, en nú er
hann hættur þeim rekstri. Um
mánaðamótin jan.—febr. seldi
hann Kaupfélagi Skaftfellinga
bíla sína og gistihús það, sem
hann hefur rekið í Vík.

Rabbab v/ð Brand Stefánsson
bifreidastjóra i Vik
sjálfs sín og þeirra bænda austan
sands, en samgöngur þar voru
mjög erfiðar vegna jökulánna,
sem þá voru allar óbrúaðar.
Fregnir þær, sem ég hafði af
ferðum hans, styrktu mig í þeirri
trú, að bíllinn ætti einnig erindi
hingað austur í Mýrdal. Það varð
svo úr, að ég fékk fyrsta bilinn
hingað í maí árið 1927. Var það
„Gamli Ford“. Hann var fluttur
til Víkur með strandferðaskipinu
Skaftfellingi. Var hann í þrem
hlutum og settur saman, er
land var komið.
OBRUAÐAR AR —
VONDIR VEGIR
— Þá hafa vegirnir víst ekki
verið upp á marga fiska?
— Nei, það var öðru nær. Á
13—14 km alls. Annars staðar
voru aðeins ruðningar og götu-
slóðar. Frá Vík varð alls ekki
komizt lengra austur en að Flögu
í Skaftártungu. Á þeirri leið eru
4 stórar ár, þar af aðeins ein
brúuð þá, Hólmsá. Þar var alls
enginn hlaðinn vegur nema ' í
Kötlugili, 3—400 metra kafli.
Þannig var ástandið í vegamál-
unum, og eru þó aðeins 30 ár
liðin síðan.
— Já, mikil er breytingin á
1 ekki lengri tíma. En hvaða at-
vinnu gaztu gert þér vonir um
að fá fyrir bílinn, fyrst vegirnir
voru ekki betri en þetta?
Brandur Steíánsson við snjóbílinn
— Það vantaði aidrei bjart-
sýnina í þá daga. Helzt hafði ég
hugsað mér að taka að mér að
annast um flutning á vörum við
m
Það var í tilefni þessara breyt-
inga, sem mig langaði til þess
aðeins að rabba við hann og fá
hann til þess að rifja upp gamlar
minningar frá ferðum fyrri ára.
SKAFTFELLINGUR
Hann tekur mér vel að vanda
og leysir greiðlega úr öllum
spurningum.
— Hvernig er það, Brandur,
þú ert Skaftfellingur að ætt og
uppruna?
— Já, ég er fæddur í Litla-
Hvammi í Mýrdal, sonur hjón-
anna Stefáns Hannessonar og
Steinunnar Árnadóttur. Var ég
heima fram yfir tvítugsaldurinn,
þó að ég færi nokkra vetur í ver
til Vestmannaeyja. Líkaði mér
þar mjög vel.
TRÚÐI Á BÍLINN,
SEM FRAMTÍÐARFARARTÆKI
— Varla hefur þó áhugi þinn
á bílum og ferðalögum vaknað
þar?
— Það er nú svo. Á þeim árum
vaknaði einmitt hjá mér áhugi
á því að reyna að finna einhver
ráð til þess að auðvelda sam-
göngur úr Mýrdalnum suður til
Reykjavíkur. Sú ferð tók þá eina
tvo til þrjá daga. Fyrst var farið
á hestum héðan úr Mýrdalnum
út yfir Þverá, en vestan við hana
tóku bílarnir við. Mig langaði
mikið til þess að reyna að brjót-
ast á bíl alla þessa leið, eða a.m.k.
komast á bíl frá Vík að Markar-
fljóti. Færði ég þetta í tal við
marga bílstjóra, en þeir töldu
allir, að ófært mundi vera að
komast á bíl yfir Markarfljótið
eða aðrar jökulár á þessari leið.
Auk þess mundu brekkurnar í
Mýrdalnum verða mikill farar-
tálmi. Þessar upplýsingar voru
ekki mikil uppörvun fyrir mig,
en ég var alltaf sannfærður um,
að þessa leið mætti fara á bílum.
Eini maðurinn, sem ætíð hvatti
mig í þessu, var faðir minn.
Hvatning hans var mér mikils
virði.
Árið 1926 fékk hinn kunni at-
orkumaður, Bjarni Runólfsson í
Hólmi á Landbroti, sér bíl.
Þennan bíl notaði hann í þágu
Mynd þessi var tekin, þegar brúna á Múlakvísl tók af fyrir nokkr-
um árum. Brandur ekur yfir eina kvíslina.
leiðinni frá Vík að Garðsauka
utan Þverár eru 10 stór jökul-
vötn. Af þeim var aðeins Jökulsá
brúuð. Auk þeirra eru 11 minni
ár á þessari leið auk margra smá-
lækja, sem þá voru allar óbrú-
aðar. Á þessum 90 km mun hlað-
inn vegur aðeins hafa verið um
uppskipun hér í Vík úr flæðar-
málinu upp að verzlunarhúsun-
um. Ennfremur flutning frá slát-
urhúsunum um sláturtíðina. Var
talið, að þessir flutningar mundu
árlega vera um 900 tonn. Áður
var allt flutt á hestvögnum.
Kostaði sá flutningur kr. 3.50 á
tonnið, en ég bauðst til þess að
sjá um hann fyrir kr. 1.55. Enn-
fremur þóttist ég viss um, að
næg atvinna mundi skapast fyrir
bílinn, þegar hann á annað borð
væri kominn hingað í héraðið.
Alltaf langaði mig einnig til þess
að reyna að brjótast á bílnum
út að Markarfljóti, og ef það tæk-
ist, að taka að mér fólksflutninga
þangað. Sama máli gegndi einnig
um leiðina austur að Flögu.
— Hvernig stóðust svo þessar
áætlanir þínar?
— Það er óhætt að segja, að
þær stóðust framar beztu vonum.
Flutningur á vörum fyrir verzl-
anirnar í Vík gekk ágætlega.
Forráðamenn verzlananna sýndu
ágætan skilning á þessari nýjung.
Vil ég einkum nefna þar til tvo
menn, sem enn eru báðir á lífi,
þá Jón Halldórsson og Einar Er-
lendsson. Auk þess féll til mikil
vinna hjá hinum og þessum
fyrsta sumarið, einkum þó hjá
þeim bræðrum í Suður-Vík. Ekk-
ert fór ég út fyrir Mýrdalinn
þetta fyrsta sumar.
FARÞEGAFLUTNINGAR
HEFJAST
í apríl vorið eftir lagði ég upp
í fyrstu ferð mína út að Selja-
landi undir Eyjafjöllum. Sú ferð
gekk með afbrigðum vel, miklu
betur en mig hafði nokkurn tíma
órað fyrir. Ég var aðeins þrjá
klukkutíma að fara þessa leið,
sem er um 60 km. Það þótti góð-
ur hraði þá, þótt hraðar sé farið
nú í dag.
Taldi ég ný sannað, að ég hefði
haft á réttu að standa um notkun
bíla á þessari leið. í maí fór ég
svo fyrstu ferð mína með far-
sbrifar úr
daqlega lífinu
IDAG birti ég bréf frá Þjóð-
leikhússstjóra:
Góði Velvakandi!
I grein yðar fyrir fáum dög-
um, sem þér skrifið út af leikriti
sem Jón Dan hefur samið og eitt
sinn var rætt um að sýna í Þjóð-
leikhúsinu takið þér upp alveg
nýjan og óvæntan- tón í garð
Þ j óðleikhússins.
M
Óhreint í pokanum
ÉR kom þessi „nýi tónn“
mjög á óvart þar eð að
undanförnu hefur hvað eftir
annað verið rætt vinsamlega um
þjóðleikhúsið og starf þess í dálk-
um yðar, og glaðzt. yfir hrós-
verðu leikritavali þess, eins og
þér hafið áður komizt að orði.
Nú er allt í einu talað með mik-
illi fyrirlitningu um leiksýningar
Þjóðleikhússins í vetur og dylgj-
að um, að eitthvað hljóti að vera
óhreint í pokanum í sambandi við
ofannefnt leikrit Jóns Dan Að
svo sé er algjör misskilningur.
Nokkru eftir nýár tilkynnti ég
höfundi umrædds leikrits, að
Þjóðleikhúsið treysti sér ekki tii
þess að sýna þetta leikrit hans í
vetur og þonum því frjálst að
ráðstafa því til sýningar annars
staðar. Sá sem rétt átti á svörum,
varðandi umrætt leikrit, fékk þau
skýr og afdráttarlaus, og því um
engan misskilning að ræða okkar
á milli. Mér þykir að sjálfsögðu
leitt að geta ekki svalað forvitni
„Velvakanda“ með því að sýna
nefnt leikrit, en það er því miður
of dýr greiði. í grein yðar kemur
í ljós að þér hafið ekki lesið leik-
ritið, sem þér krefjizt að Þjóð-
leikhúsið sýni. Þess vegna vildi
ég ráðleggja yður að lesa leik-
ritið. Það er að minnsta kosti
ódýrara en að sýna það.
íslenzk leikrit —
Mikið tap
ÞJÓÐLEIKHÚSIÐ hefur í vet-
ur sýnt tvö ný íslenzk leikrit
og tapað á þeim sýningum nokk-
ur hundruð þúsundum króna,
eingöngu vegna þess hve fóir
vildu sjá þau. Auk alls stofn-
kostnaðar var fleiri þúsund
króna tap á hverri sýningu. —
Leikrit eins og „Fyrir kóngsins
mekt“, sem að mínu áliti vat að
mörgu leyti ágætt leikrit, var
gkki hægt að halda áfram að
sýna, þegar áhorfendafjöldinn
var kominn niður í 40 manns á
sýningu, en kostnaður 22 þúsund
krónur á kvöldi. Auk þess er
það býsna tilgangslaust að sýna
leikrit, kvöld eftir kvöld, fyrir
nær tómum bekkjum.
Ég held að öllum, sem með
nokkurri sanngirni vilja líta á
þetta mál, sé það ljóst, að það
er mikil ósanngirni að krefjast
þess að Þjóðleikhúsið fórni meira
fé og starfskröftum en þegar hef-
ur verið gert á þessu- leikán til
þess að sýna ný íslenzk leikrit,
sem litlar eða engar líkur eru tii
að verði sótt. Jafnvel þótt telja
mætti þau sæmilegar bókmennt-
ir. Þjóðleikhúsið hlýtur að fórna
miklu fyrir íslenzka leikritagerð.
En einhver takmörk hljóta þó að
vera.
Ekki næg efni
ÞEGAR þeir, sem um leikrita
val fjalla, sjá engar minnstu
iíkur til þess að það leikrit, sem
hér um ræðir, myndi fá meiri að-
sókn en' hin tvö, sem sýnd hafa
verið i vetur, og með miklu tapi,
má tæpast ætlast til þess að leik-“
húsið taki enn á sig fyrirsjáan-
lega stórfelldar byrðar með því
að taka slíkt leikrit til sýningar.
Nei, Þjóðleikhúsið hefur blátt
áfram ekki efni á að sýna leikrit
Jóns Dan og það er ástæðan til
þess að það er ekki tekið til sýn-
ingar.
Guðl. Rosenkranz,
þjóðleikhússstjóri.
★
í dag ætlar Velvakandi sér ekki
að ræða þetta mál frekar en á
það verður drepið í dálkunum
hér á morgun.
þega þessa leið. í þeirri ferð vobu
með mér þrír kunningjar mínir,
þau Kristín Bjarnadóttir, Brynj-
ólfur Sveinsson og Kristján
Zoffíasson. Með þessum ferðum
rættist sá draumur minn að
stytta ferðalagið frá Vík til
Reykjavíkur um einn dag. Þetta
sumar fór ég allmargar ferðir og
gekk oftast að óskum, og vetur-
inn eftir fór ég í fyrsta skipti á
bíl alla leið frá Vík til Reykja-
víkur.
— Þurftir þú ekki fljótlega að
auka bílakostinn og endurnýja?
— Jú, þess gerðist bráðlega
þörf. Fyrstu sjö árin eignaðist ég
alls 8 bíla. Má geta nærri um,
hvernig þeir hafa verið útleiknir
af þessum ferðum í jökulvötnum
og vegleysum.
SÉRLEYFISHAFI
— Þá hefur þú sennilega eign-
azt viðurnefnið Vatna-Brandur.
En hvenær varðst þú sérleyfis-
hafi á þessari leið?
— Ja, það er nú saga að segja
frá því. Árið 1934 voru fyrstu
sérleyfin veitt. Ég hafði gert mér
miklar vonir um að fá sérleyfið.
Seldi ég því alla bíla mína og
lagði drög að því að fá stóran bíl,
sem gæti annazt sérleyfisferðirn-
ar. En þetta fór mjög á annan
veg. Sérleyfinu var skipt milli
þriggja aðila. Var mér aðeins
veittur 14 hluti þess. Það var mér
allsendis ónóg, svo að ég varð
nauðugur viljugur að víkja burt
af þessari leið, sem ég þó hafði
brotið 7 árum áður. Gerðist ég
bílstjóri hjá sérleyfishafanum í
Reykjavík og varð að flytjast
suður til þess að geta stundað
aksturinn. Var ég við þetta í 6
ár, en sagði þá starfinu lausu.
Þá var mér boðið sérleyfið allt,
ef ég vildi starfrækja það. Tók
ég því boði og rak það síðan í 15
ár eða þar til 1. febrúar sl.
— Og nú ertu að fullu og öllu
hættur sérleyfisakstrinum og bú-
inn að selja alla „útgerðina"?
— Já, mér var nauðugur einn
kostur. Hef ég þar sömu sögu að
segja og svo margir aðrir sér-
leyfishafar víðs vegar um land.
Skilningur þeirra manna, er hafa
sérleyfismálin með höndum, er
oft næsta lítill, að því er snertir
það að tryggja afkomu sérleyfis-
hafanna. Það verður að sjá svo
um, að rekstur sérleyfisaksturs sé
þannig, að fjárhagsleg afkoma
sé að fullu tryggð. Það ætti
að vera aukaatriði, hver sérleyfis-
hafinn er. Hitt ætti að vera aðal-
atriðið, að sérleyfishafinn ræki
starf sitt vel, uppfylli þær skyld-
ur, sem honum eru á herðar lagð-
ar og fullnægi þörfum þeirra,
sem farkost hans nota.
Nú síðustu ár hafa sífellt fleiri
leyfi verið veitt til mannflutn-
inga með vörubílum og mjólkur-
bílum. Það hefur aftur valdið því,
að mörg sérleyfin geta ekki leng-
ur borið sig fjárhagslega, þegar
ekið er til tiltölulega strjál-
byggðra héraða. Afleiðingin
hlýtur því að verða versnandi
þjónusta við fólkið og oft fer svo
að lokum, að sérleyfishafinn hef-
ur ekki lengur fjárhagslegt bol-
magn til þess að stunda rekstur-
inn og verður að hætta.
SNJÓBÍLL — GISTIHÚS
— Þú varst búinn að eignast
snjóbíl. Hann hefur auðvitað
fylgt í kaupunum?
— Já, ég lét hann fylgja hin-
um bílunum. Sá, sem annast