Morgunblaðið - 16.05.1957, Side 3
Fimmtudagur 16. maí 1957
MORCVNBT/AÐIÐ
3
Oliumálin enn á dagskrá:
Voru þvingaðir til að játa
Samið við „HamraielUð“ og Rússa
um olíuflutninga til úramóta
R1
Farmgjaldið 60—65
á smálest
sh.
Ábur sigldi „Hamrafellið" fyrir 760 sh.
Gjaldeyrissparnaður — sem lítið varð úr
ÞAÐ var fyrir nokkru vitað að
fyrir dyrum stæði að semja
við Rússa um olíuflutninga til
landsins. Siðan í byrjun apríl
hafa Rússar boðizt til að taka
þessa flutninga að sér, gegn
greiðslu í íslenzkum afurðum.
Var af hálfu Lúðvíks Jósefsson-
ar olíumálaráðherra kommún-
ista, lögð hin mesta áherzla á að
samið yrði við Rússa vegna þess
gjaldeyrisspamaðar, sem það
hefði í för með sér, enda mikill
gjaldeyrisskortur nú.
TILBOÐ RÚSSA
Fyrir stuttu gerðu Rússar til-
boð um að flytja brennsluolíu
fyrir 65 sh. smálestina og hráolíu
og benzín fyrir 70 sh. smál. hing-
að til lands, og skyldi þá samið
til n.k. áramóta. Samkvæmt ósk
ríkisstjórnarinnar gerðu olíufé-
lögin gagntilboð, sem hljóðaði
um 60 sh. á smálest fyrir
brennsluolíu og 65 sh. fyrir hrá-
olíu og benzín. En það skilyrði
var sett, af hálfu ráðherrans, að
„Hamrafellið“ góðfræga mætti
ganga inn í þetta tilboð að svo
miklu leyti, sem skipið getur
annað flutningunum. Þegar gagn
tilboðið var gert, var það látið í
ljós, af hálfu S.Í.S., að eigendur
Hamrafellsins mundu EKKI
kæra sig um þessa flutninga.
Þessu tilboði tóku Rússar, en
jafnsnemma kom á daginn að
„Hamrafellið" vildi gjarnan kom
ast yfir þessa flutninga og í gær
var samið við eigendur skipsins
um að það gangi inn í rússneska
tilboðið til n.k. áramóta og flytji
það magn, sem það kemst yfir, en
Rússar flytji svo afganginn.
HÆRRA EN Á FRJÁLSVM
MARKAÐI
Þess má geta að þetta er all-
miklu hærra verð en er á frjáls-
um markaði í dag, en eftir síð-
ustu fréttum eru farmgjöld frá
Svartahafi og hingað nú nm 45
sh. á markaðinum.
MINNA VERÐUR ÚR GJALD-
EYRISSPARNAÐINUM
Eins og áður er sagt lagði Lúð-
vík Jósefsson áherzlu á að samn-
íngar næðust við Rússa vegna
þess að þeir tækju að sér flutn-
ingana gegn greiðslu í íslenzkum
afurðum og væri því hér um
mikinn gjaldeyrissparnað að
ræða.
Nú er hins vegar vitað að
„Hamrafellið" mun fá verulegan
hluta af farmgjöldunum greidd-
an í erlendum gjaldeyri, en það
er mál á milli Innflutningsskrif-
stofunnar og „Hamrafellsins", að
ákveða það nánar. Verður þá
minna úr gjaldeyrissparnaðinum
en ætlað var, úr því „Hamra-
fellið" gengur inn í Rússasamn-
inginn, en það var eftir kröfu
Lúðvíks, sem „Hamrafellið" fékk
rétt til þess.
16« SH. Á®UR —
6«—65 SH. NÚ
Það vekur einnig athygli, að
„Hamrafellið“ hefur framundir
þetta verið að fiytja olíu hingað
fyrir 160 sh. á smál., eins og al-
kunnugt er, en býðst nú til að
sigla fyrir aðeins 60—65 sh., eða
100 sh. lægra á smálest. Er það
mikill munur.
„Þróunin" í olíumálunum hef-
ur nú tekið allóvænta stefnu og
mun landsfólkið vafalaust fylgj-
ast með því hvað gerast kann í
þeim málum á næstunni.
Thit Jensen
Thit Jensen látin
Kaupmannahöfn, 15. maí.
¥¥IN kunna danska skáidkona Thit Jensen lézt í fyrrinótt 81 árs
gömul. Hún hafði verið þungt haldin um langt skeið, og gekk
þess enginn dulinn, að hún átti skammt ólifað. Fyrir nokkrum dög-
um lét hún flytja sig af sjúkrahúsinu og eyddi síðustu dögunum
hjá vinkonu sinni, skáidkonunni Karen Aabye. Var hún meðvit-
undarlaus löngum stundum og dó í svefni.
Njósnaréttarhöld í Egyptalandi
Kairó, 13. maí.' Einkaskeyti frá Reuter.
iÉTTARHÖLD eru hafin í höfuðborg Egyptalands í máli nokk-
urra manna, sem sakaðir eru um njósnir í þágu Gyðinga og
Englendinga. Sakborningarnir skýra nú frá því í réttarsalnum, að
þeir hafi orðið að þola pyndingar og þvinganir egypzku lögregl-
unnar. Hafa þeir nú allir afturkallað játningar sínar og segja, að
egypzka lögreglan hafi þvingað þá til að játa lognar sakargiftir.
egypzku blöðunum og værl
fráleitt að kalla það njósnir.
ÞVINGANIR
Liðsforinginn Ahmed Ahmin
Mahmoud, einn hinna sökuðu,
heldur því hins vegar fram, að
Swinburn hafi stundað njósnir.
Segir hann að Swinburn hafi
komið til sín og spurt um, hvaða
egypzkir liðsforingjar hafi farið
til náms í Rússlandi. En Mah-
moud kveðst engar upplýsingar
hafa gefið um það.
Því næst bætti Mahmoud við:
— Ég hef sætt hinni hrak-
legustu meðferð hjá leynilög-
reglunni. Þeir þvinguðu mig
til að skrifa undir játningu,
sem er röng. Og þeir sögðu
við mig: — Ef þú ekki undir-
ritar, þá verður þér misþyrmt
eins og meðlimum Bræðralags
Múhameðstrúarmanna.
Svipaða sögu höfðu aðrir sak-
borningar að segja.
Starfsmaður egypzku leynilög-
reglunnar að nafni Hafiz kom
fram sem vitni í réttarsalnum á
öðrum degi. Sagði hann, að fylgzt
hafi verið með Mahmoud-feðg-
unum allt frá því 1953. Kvað
hann eldra Mahmoud oftsinnis
hafa komið til Swinburn í dular-
gervi fátæks bónda.
NJÓSNAHRINGUR
Fyrir rétti eru fjórir Englend-
ingar og tólf Egyptar, sem sagðir
eru hafa starfað allir í einum
njósnahring. Forsprakkarnir eiga
að hafa verið tveir Englendingar,
James Swinburn, forstjóri arab-
ísku fréttastofunnar og James
Zarb, verzlunarmaður og egypzki
skólaumsjónarmaðurinn Sayed
Maning Mahmoud og sonur hans
Ahmed Ahmin, er var liðsfor-
ingi og aðstoðarmaður Naguibs
hershöfðingjá.
Eftir að ákæruatriðin höfðu
verið lesin upp í réttarsalnum,
voru hinir ákærðu spurðir hvort
þeir héldu fast við skrifaðar játn
ingar sínar. En þeir kváðust nú
allir taka játningar sínar aftur.
Englendingurmn Swinburn,
kvaðst nú vera að heyra
ákæruatriðin í fyrsta skipti.
Hann hefði setið í fangelsi
egypzku lögreglunnar í 8
mánuði og ekki fyrr vitað um
hvað hann var sakaður, nema
það almennt ai, hann væri
sakaður fyrir njósnir. Hann
neitaði algerlega að hafa
stundað njósnir. Sem forstjóri
fréttastofu hefði hann sent úr
landi þær fréttir, sem þegar
hefðu birzt opinberlega í
Frú Thit Jensen var fædd árið
1876 í Farsö á Himmerlandi og
var systir hins heimsfræga Nó-
belsverðlaunaskálds Johannes V.
Jensen, sem var 3 árum eldri en
hún. En þau áttu ekki skap sam-
an og voru svarnir fjendur. Thit
Jensen lét baráttumál kvenna
mjög til sín taka, barðist fyrir
takmörkun barneigna og upp-
fræðslu í kynferðismálum. Hún
lagði sig líka fram í baráttu rit-
höfunda fyrir betri kjörum, var
í stjórn danska rithöfundafélags-
ins frá 1915 til 1940, og formaður
þess um skeið. Hún var í undir-
búningsnefnd fyrstu norrænu rit-
höfundaráðstefnunnar 1919 og
meðlimur í Norræna rithöfunda-
ráðinu.
36 ára gömul giftist hún list-
málaranum Gustav Jéhan Feng-
er, en þau slitu samvistum eftir
4 ára hjónaband. Hún virtist ætið
hafa einhvers konar ímugust á
karlkyninu.
RITSTÖRF
í fyrstu bók sinni „To söstre"
(1903) var hún undir sterkum
áhrifum frá Amalie Skram og
kvenréttindahreyfingunni, en
í mörgum síðari bókum sínum
dró hún upp hugðnæmar
myndir af bernskustöðvum
sínum. Hún skrifaði einnig
mörg leikrit, sem vöktu at-
hygli; frægast varð „Storkur-
inn“ í Folketeatret árið 1929;
titillinn gefur í skyn um hvað
það fjallaði.
SfDARI VERK
Sögulegar skáldsögur Thit Jen-
sens, „Stygge Krumpen“ (1936),
„Valdemar Atterdag“ (1940) og
„Drotten" (1943), munu þó e.t.v.
lengst halda nafnl hennar á Ioft.
Hún skrifaði alveg fram í dauð-
ann. Vorið 1954 kom út tveggja
blnda skáldsagan „Den sidste
valkyrie“ um Gorm gamla og
Þyri drottningu hans. Og á síðast
liðnu hausti kom út „Gylden
höst“, létt og skemmtileg skáld-
saga, sem hlaut mikla hylli með-
al almennings.
□-
SANDGERÐI, 14. maí. Sand-
gerðisbátarnir hafa nú byrjað
síldveiðar og komu fjórir bátar
hér að í gær með samtals 220
tunnur. Hæstur var Mummi með
78 tunnur. — Axel.
□-
-□
Kempan Stroheim fallin
HINN heimskunni kvikmyndahöfundur og leikari, Erich von
Stroheim, lézt í Patís aðfaranótt mánudags af krabbameini. —
Hann varð 71 árs gamall og eyddi síðustu mánuðum ævinnar á
sveitasetri sínu „Chateau du Maurepas“ fyrir utan París. Hann
fékk slag fyrir 10 mánuðum og hefur legið lamaður síðan, en kona
hans, Denise Vernac, hefur annazt hann. Frá því var sagt í frétt-
um í síðasta mánuði, að franska ríkið heiðraði Stroheim með krossi
heiðursfylkingarinnar fyrir framlag hans til kvikmyndagerðar.
Erich von Stroheim er ein af hins vegar kvikmynd Griffiths,
stóru ráðgátunum í kvikmynda-
heiminum. Þegar á dögum þöglu
kvikmyndanna var hann orðinn
hetja helgisagna, sem hann átti
sjálfur þátt í að skapa. Hann
hafði kynlega og óhemju dýra
lifnaðarhætti, og kvikmyndafé-
lögin fengu oft að kenna á því.
FLÚÐI LAND
Hann fæddist 22. september
1885 í Vínarborg og var nefnd
ur Erich Oswald Hans Carl
Maria Stroheim von Norden-
wald. Hann hefur sjálfur
skýrt svo frá, að faðir sinn
hafi verið ofursti og móðir
sín hirðmey austurrísku keis-
aradrottningarinnar. — Erich
von Stroheim á að hafa geng-
ið í marga herskóla, og hann
særðist árið 1908 þegar Bosnia
var hertekin. Þegar hann
var liðsforingi við keisaralíf-
vörðinn í Vínarborg, flæktist
hann í hneykslismál, sem
þvingaði hann til að flytjast
til Ameríku. Þar lifði hann í
miklu yfirlæti meðal fyrir-
fólks New York-borgar til að
byrja með, en fé hans þvarr
skjótt, og þá kastaði hann sér
út í ævintýralífið.
MARGVÍSLEG STÖRF
Hann reyndi sitt af hverju, var
diskavaskari á hótelum, ferju-
maður á Tahoe-vatni, fjölleika-
húsmaður og smásagnahöfundur.
Hann undi ekki við neitt til lang-
frama. Hann lenti í Hollywood
árið 1914, sama ár og Josef von
Sternberg, sem síðar varð mikil-
hæfasti lærisveinn hans, kom til
kvikmyndaborgarinnar. í upp-
hafi var Stroheim leikleysingi í
kvikmyndum, en varð svo að-
stoðarmaður hjá Griffith, en í
sígildri mynd hans „Ofstæki" lék
Stroheim tvö hlutverk. Það var
„Hjarta heimsins“ (1918) er
ákvað örlög Stroheims sem leik-
ara. Þar lék hann grimman,
hunzkan prússneskan liðsfor-
ingja og skapaði þá „týpuna" sem
hann lék meira og minna í tugi
ára upp frá því, ekki sízt í síðari
heimsstyrjöld. Sagt er, að í þessu
hlutverki hafi hann komið fram
hefndum á þrælslunduðum smá-
borgarahættinum, sem hann hat-
aði í heimalandi sínu.
MIKILHÆFUR SKAPARI
Stroheim var fjölhæfur leikar'.
Það sannaði hann hvenær sem
hann losnaði úr gervi prússneska
liðsforingjans. En hann var lika
stórbrotinn kvikmyndaskapari, „Queen Kelly'
sem hefði líklega valdið byltingu
í Hollywood, ef hann hefði haft
sama vald á heildinni og hraðan-
um og hann hafði á hverju smá-
atriði. Hann kom með hættuleg-
ar nýjungar til höfuðborgar
kvikmyndanna, sem skutu mönn-
um skelk í bringu, og eyðslusemi
hans varð landfræg. Hann horfði
aldrei í kostnað við kvikmynda-
tökur og lét aldrei staðar numið
fyrr en hann var ánægður með
árangurinn.
MESTA KVIKMYND HANS
En eyðslusemi hans og vand-
virkni varð honum að fjörtjóni
í Hollywood þar sem reglan er
að fá sem mest fyrir sem minnst.
Meistaraverk Sroheims er efa-
lítið „Greed“ (1924—25), þar sem
lýst er af hlífðarleysi mannlegri
græðgi og gullæðinu í Ameríku.
Myndin vann aldrei fyrir kostn-
aðinum við gerð hennar, enda
var hún upprunalega í 42 þáttum
og tók 10 tíma að sýna hana, en
kostnaðarmennirnir skáru hana
niður í venjulega mynd, og það
fyrirgaf Stroheim þeim aldrei.
Síðasta kvikmynd Stroheims,
von Stroheim
með Gloríu Swaa
son í hlutverki vændiskonu, kom
aldrei á markaðinn sökum þess,
að tal-kvikmyndin kom til sög-
unnar.
HANN KOM AFTUR
Beiskur og sigraður sneri Stro-
heim aftur til Evrópu, settist að
í Frakklandi og lærði frönsku
til hlítar með fádæma átaki. í
kvikmynd Renoirs „La Grande
Illusion“ (1937) lék Stroheim enn
prússneskan júnkara og kom eft-
ir það nokkuð við sögu franskra
kvikmynda, þótt aldrei nyti hann
sín til fulls. Á árunum eftir stríð
lék hann líka oft í Hollywood,
og er leikur hans með Gloríu
Swanson í „Sunset Boulevard"
mörgui vúinisstæður.
HANS /iiRÐUR MINNZT
Nafn Stroheims mun lifa. Hann
hefur í verkum sínum opinberað
skapgerð sína og lífsskoðun af
meiri hreinskilni og hlífðarleysi
en flestir samtíðarmenn hans.
Karlmannlegur, þóttafullur, bit-
ur og laus við tálsýnir; glæsileg-
ur og ástríðufullur: Þannig verð-
ur Erichs von Stroheims minnzt.