Morgunblaðið - 16.05.1957, Qupperneq 11

Fiimntudagu* 18. mai 1957
MORGVNBLAÐIÐ
11
mnmmnnnnwimmmnnmiii
Kristmann Guðmundsson skrifar um inni....i..i.iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiui|
BÓKMENNTIR
Ul.lllllllllllllllllllllllllllll.lllllllllllllllllllllllllllllllllll.l
BÆKUR þær, sem hér er ritað
um, bárust mér til umsagnar fyr-
ir hálfum mánuði síðan, ásamt
nokkrum fleiri útgáfubókum
Heimskringlu. Það er því hvorki
mér né Morgunblaðinu að kenna,
hve seint þeirra er getið.
GANGVIRKIÐ
Eftir Ólaf Jóhann Sigurðsson
— Heimskringla.
Það er óneitanlega talsverður
viðburður,- er út kemur bók eftir
Ólaf Jóhann Sigurðsson. Skáld-
sögur hans: „Fjallið og draumur-
inn“ og „Vorköld jörð“ eru verk
sem lengi munu lifa í íslenzkum
bókmenntum og sett hafa höf-
und sinn í fremstu skálda röð.
„Ævintýri blaðamanns" kallar
Ólafur þessa sögu, öðru nafni.
Hún er fyrra eða fyrsta bindi
lengra verks og fjallar um ung-
an sveitapilt, sem kemur til
Reykjavíkur í framaleit. Hann
gerist blaðamaður eða öllu held-
ur goskarl hjá nýstofnuðu
skemmtiblaði í höfuðstaðnum. —
Sögunni er ætlað að vera fyndir
bjóðfélagsádeila, en fyndnin ei
einatt of lág í loftinu til að vere
skemmtileg og ádeilan minnir í
„Atomstöðina", begar bezt lætur.
Höf. er hvorki fyndinn né ádeilu
skáld; bók hans er misheppnui
tilraun, hvað viðvíkur þessr
hvorutveggja. En frásögn og
mannlýsingar sverja sig í góða
ætt. Stúlkurnar Hildur og Krist-
ín eru báðar lifaridi persónur,
bótt lýsingar beirra séu aðeins
lauslegt riss. Valbór ritstjóri er
allgóð tegundarmynd (týpa), —
grunn að vísu og engin tilraun
gerð til sálfræðilegra skýringa.
Sama má segja um Einar Péturs-
son, sem höf. á bó trúlega eftir
að gera betri skil? Gamla konan
á spítalanum er góð augnabliks-
mynd, frágangurinn á henni —
og raunar ýmislegt fleira í sögu
þessari — minnir helzti mikið
á Laxness. — Athyglisverð per-
sóna, sem höf. á sjálfur, er Stein-
aór Guðbrandsson.
Það sem helzt nálgast fyndni
1 bókinni er lýsing á menningar-
samkomu Framfaraflokksins. —
Verkstjórinn er góður! Annars
er biturleiki höfundarins venju-
lega of mikill, svo að ádeilan
missir marks, allt verður of ein-
falt, of augljóst, verður að nöldri,
sem enginn nennir að hlusta á.
Það er sæmilega fitjað upp á
ýmsu, snoturlega slegið undir, en
svo verður höf. reiður og lesand-
anum leiðist. Sumt er blátt á-
fram herfilega klaufalegt, eins
og minkagildran Jússadúlla. —
Skáld mega vara sig á beim
skolla, að grín sjálfs lífsins er
ekki nándar nærri alltaf spaugi-
legt, þegar það er komið á
prent.
Höfundi ber hrós fyrir bygg-
ingu bókarinnar; eins er atburða-
rásin hröð og frásögnin kvik.
Höf. er bersýnilega að kanna
nýjar leiðir og slíkar tilraunir
hafa oft mikla býðingu fyrir
skáldið, enda bótt b®r séu að
einhverju leyti misheppnaðar.
ÞYTUR UM NOTT
Eftir Jón Dan.
— Heimskringla.
Jón Dan hefur brisvar hlotið
verðlaun í smásagnakeppni, en
betta mun vera fyrsta bók hans.
1 henni eru tíu sögur, allar með
sérstæðum blæ höfundar síns, en
talsvert misjafnar að gæðum. —
Meðal beirra er eitt meistaraverk,
sem hvert stórskáld myndi vel
sæmt af: „Kaupverð gæfunnar“.
Þar fer saman sérstæð skáldle:
sköpun, sálfræðilegur skilningu:
af fyrstu gráðu og tæknile.
snilld. Sagan er eitt beirra verk
sem lifa munu í bókmenntunur
um aldir. Það er blátt áfram í
mögulegt að gleyma henni. O
þótt Jón Dan skrifaði aldrei nei
annað á borð við hana, hefi
hann séð nafni sínu vel borgi
frá gleymskunni.
Því er ekki að neita, að hin-
ar sögurnar í safni hans ná naum
ast með tærnar þangað sem
„Kaupverð gæfunnar“ hefur hæl-
ana. Þó myndu „Blautu engjarn-
ar í Brokey“, „Ánamaðkar" og
„Jörð í festum" hvarvetna vekja
athygli á höfundi sínum. Þær
eru allar vel gerðar, sýna tækni-
lega leikni, sálfræðilegan skiln-
ing og lifandi skáldgáfu. Bezt
er „Jörð í festum", en „Blautu
engjarnar" einnig mjög haglega
gerð, svo unun er að lesa. —
Gallar? — Ekki teljandi í blaða-
dómi. Og látum oss slá því blý-
föstu og ganga ekki framar að
því gruflandi, að hvergi í ver-
öldinni er þess krafizt af blaða-
dómum, að þeir séu listræn bók-
menntagagnrýni! Hér á landi eru
einhverjir einfeldningar stundum
að tísta um þetta mál, sem önn-
ur er þeir hafa lítið vit á. „Við
glllllllllllllllllllllllllllllll.lllllllllll.lllHIIIIIIIIIIIIIIIIIIII
eigum enga „krítíkera" segja
þeir. „Þetta er engin „krítík“ í
blöðunum". Þeim skal svarað
þessu, í eitt skipti fyrir öll: Dag-
blöð eru ekki, hafa aldrei verið
og munu aldrei verða vettvangur
fyrir það, sem Norðurlandamenn
nefna „litterær kritik“ og við
ættum að nefna listræna bók-
menntagagnrýni! í dagblöðum
eiga aðeins að birtast blaðadóm-
ar og til þeirra eru aðrar kröf-
ur gerðar.
En þetta var útúrdúr! Áfram
með Jón Dan:
Tvær af sögum hans: „Álfur“
og „Sjö dagleiðir" eru nánast
skemmtisögur, án annars bók-
menntagildis en ágætrar frá-
sagnar. Þó er ýmislegt í þeim,
sem bendir til þess, að höf. geti
gert stærri skáldsögur. Báðar
eru vel byggðar, lýsa skapandi
gáfu og frásagnargleði. „Álfur“
er sólskinssaga, hin „sorgleg".
Mynd þessi birtist nýlega í brezka blaðinu Yorkshire Post og er
hún frá íslendingakvöldi sem haldið var í Norræna félaginu í
háskólabænum Ueeds. Þarna eru nokkrar íslenzkar konur saman
komnar, talið frá vinstri: Friðrikka Gestsdóttir, Eva L. Jónsson,
Sigga Taylor, Maja Weatherlake og Aðalheiður Salt. Konur þessar
undirbjuggu veitingar á íslendingakvöldinu og voru þær ramm-
íslenzkar m.a. hangikjöt og harðfiskur. Yfir 100 manns af norrænu
bergi brotnir komu til skemmtunarinnar.
„Tvær sögur“, „Andóf í þraut“
og „Hin eilífa barátta" eru dó-
góðar, þótt ekki nái þær hárri
einkunn. Bezt er hin síðast
nefnda og munar litlu að snjöll
sé, en höf. nær ekki fullum tök-
um á efninu, lesandinn trúir ekki
fyllilega á frásögnina eða hún
snertir ekki það í honum, sem
henni er ætlað að snerta. Með
öðrum orðum: Sagan er ófull-
gerð.
Misheppnuð saga er „Leiksopp-
ar“, en efnið gott í henni.
Svona manni á þjóðin að gefa
tækifæri til að vinna að skáld-
skap. Hann situr á skrifstofu, —
til þess starfs er nægilegt af fólki,
en harla fáir, sem skrifað geta
sögu á borð við „Kaupverð gæf-
unnar.“ Verum þess minnug, að
slíkar sögur, m. ö. o. skáldskap-
urinn er hornsteinn íslenzkrar
menningar.
STOFNUNIN
Eftir Geir Kristjánsson.
— Heimskringla.
Þetta er safn sagna er vitna
ekki um mikla skáldgáfu, en sýna
kaldranalegt og hrjóstugt hug-
myndaflug. Höf. hefur lagt sig
fram um að nema listræn vinnu-
brögð og á hrós skilið fyrir það.
Nokkrar af sögum hans eru
býsna vel gerðar, t. d. „Stríðið við
mannkynið“, „Bjargbátur nr. 1“,
„Á grasinu“ o. fl. — „Stríðið við
mannkynið", „Dvergurinn“ og
fleiri sögur í bók þessari til-
heyra apnars þeirri tegund bók-
mennta, sem einkennist af því,
er á skandínavísku hefur verið
nefnt „lortens mystik" — dul-
speki óþrifanna. Þess háttar
skáldskap hefur um langt skeið
verið hátt hampað af þeim nið-
urrifsöflum, sem hafa þann starfa
að eyðileggja vestræna menn-
ingu. En nú hafa heilbrigðir bók-
menntamenn um allan hinn
frjálsa heim risið gegn þeim ó-
þrifnaði og sýnt fram á tilagng
hans. Hafa því ung skáld, er láta
glæpast af slíku, ekki aðra af-
sökun, en sínar eigin tilhneig-
ingar.
Bezta saga Geirs Kristjánsson-
ar er: „Frá þeim, sem ekki hafa,
mun tekið verða ....“. Þar eru
talsverð tilþrif og ýmislegt vel
séð, karlpersónan verður lesand-
anum minnisstæð. Víðar eru at-
hyglisverð tæknileg listatök, m.
a. í „Stofnuninni", sem þó er mis-
heppnað verk í heild.
Frá aðalfundi
Norræna félagsins
AÐALFUNDUR Norræna félagsins var haldinn í Tjarnareafé mið-
vikudaginn 8. maí s. 1. — Formaður félagsins, Gunnar Thor-
oddsen, borgarstjóri, setti fundinn og stjórnaði honum. Fram-
kvæmdastjóri félagsins, Magnús Gíslason, flutti skýrslu um starf-
semina á liðnu ári, og að því loknu las gjaldkerinn, frú Arnheiður
Jónsdóttir, upp reikninga félagsins. — Fjárhagur félagsins er góður.
Rösklega 10 þús. kr. voru í sjóði um áramót. — Þrír meðstjórn-
endur áttu að ganga úr stjórninni að þessu sinni samkvæmt hlut-
kesti: frú Arnheiður Jónsdóttir, námsstjóri, Sigurður Magnússon,
fulltrúi og Vilhjálmur Þ. Gíslason, útvarpsstjóri. Þau voru öll
endurkjörin og nú til tveggja ára. Aðrir stjórnarmenn eru, auk
formanns, Páll ísólfsson, tónskáld, Sveinn Ásgeirsson, hagfr. og
Thorolf Smith, fréttamaður.
Samkv. skýrslu framkvæmda-
stjóra hefur félagsstarfið verið
fjölbreytt á sl. ári. Meðal þeirra,
sem notið hafa fyrirgreiðslu fé-
lagsins, má nefna stúdentasöng-
kórinn „Orphei Drángar“ frá
Uppsölum, fimleikaflokk K.F.U.
M. og þjóðdansaflokkinn,
„Svenska Folkdansens Vánner"
frá Stokkhólmi, er kom hingað
I fyrrasumar. Einnig gekkst félag
ið fyrir ,vinabæjaferð‘ á norrænt
iöfuðborgamót í Kaupmanna-
löfn í júnílok og það annaðist
'yrirgreiðslu, er 15 íslenzkir
ennarar fóru í skiptiheimsókn
U Danmerkur í boði Norræna fé
gsins danska og kennárasam-
kanna.
Félagið hefur eins og að und-
cörnu veitt fjölþætta fyrir-
. eiðslu í sambandi við ferðalög
til Norðurlanda og námsdvalir
þar um lengri eða skemmri tíma.
Alls hefur félagið haft milli-
göngu um skólavist fyrir 46 ísl.
unglinga á árinu, þar af hafa 29
fengið ókeypis skólavist í 6 mán-
uði. Tveir sænskir nemendur
hafa dvalið á Laugarvatni í vet-
ur fyrir atbeina N. F.
Rit félagsins, Norræn tíðindi,
kom út í tveimur tölublöðum á
árinu og var sent öllum félags-
mönnum ásamt gjafabók ársins:
„Kranes Konditori“, sem er
skáldsaga eftir norsku skáldkon-
una Cora Sandel. Á þessu ári
mun myndabókin „Nordens
landsbygd“ verða gjafabók fé-
lagsins.
NORRÆNI DAGURINN
Hinn 30. okt. 1956 var í þriðja
sinn haldinn hátíðlegur „NorW
rænn dagur“. Þjóðhöfðingjar
Norðurlanda fluttu ræður í til-
efni dagsins og var ræítam þeirra
útvarpað um öll Norðurlönd. For-
sætisráðherra hafði síðdegisboð
í ráðherrabústaðnum fyrir nor-
rænu sendiráðherrana og fleiri
gesti. Dagsins var minnzt í skól-
um landsins, og dagskrá Ríkis-
útvarpsins var að verulegu leyti
helguð „Norræna deginum“, 30.
okt. 1956. Danska leikkonan Ell-
en Malberg var þá gestur félags-
ins og las m.a. upp á hátíð N. F.,
sem haldin var í Sjálfstæðishús-
inu í tilefni dagsins.
1500 FÉLAGAR
Félagið efndi til jólahátíðar
fyrir félagsmenn eins og venja
er til, og auk þess hafa verið
haldnar þrjár norrænar kvöld-
vökur í vetur. Félagið hefur
gengizt fyrir ritgerðarsamkeppni
meðal unglinga um norræn efni,
og hópferð ungs fólks til Dan-
merkur, sem samtímis verður
,vinabæjaferð‘, mun verða farin í
næsta mánuði. Hverrl félagsdeild
er gefinn kostur á að velja einn
þátttakenda í þá för. Nú eru 9
deildir starfandi innan félagsins
auk aðalfélagsins í Reykjavík og
í ráði er að stofna nokkrar deild-
ir í viðbót á þessu ári. — Alls
eru nú rösklega 1500 manns í fé-
laginu og hefur félagsmönnum
fjölgað um tæplega 200 á árinu.
Þar af eru 62 styrktarfélagar, en
þeirra framlag hefur þegar orðið
félaginu mikil lyftistöng, og mun
það auka möguleika félagsins til
þess að efla starfsemina í fram-
tíðinni, gera hana fjölþættari og
víðtækari.
STAKSTEIMAR
.Setur landið á hausinn“
Þegar Jón Þorláksson og Jón á
Reynistað fluttu fyrstu tillögurn-
ar um rafvæðingu strjálbýlisins,
sagði formaður Framsóknar-
flokksins að slíkt háttalag myndi
„setja landið á hausinn“. Til þess
að undirstrika þessa skoðun sina
rufu Framsóknarmenn þing árið
1931, þegar Sjálfstæðismenn
höfðu fengið Alþýðuflokkinn til
fylgis við ríkisábyrgð fyrir
fyrstu virkjun Sogsins.
Nú heldur Timinn því fram að
Sjálfstæðismenn séu bæði and-
vígir virkjun Sogsins fyrir
Reykjavík og dreifingu rafork-
unnar út um landið. Á þessu hef-
ur blaðið staglast undanfarna
mánuði. í gær birtist enn ein
greinin um þetta efni. Er tilefni
hennar það, að kunnur rithöfund
ur, sem ritar útvarpsgagnrýni
fyrir Mbl. hefur lýst þeirri per-
sónulegu skoðun sinna að of dýrt
sé að leiða raforku út um nes og
dali.
Stefna Sjálfstæðisflokksins í
raforkumálunum er alþjóð svo
kunn, að rokiur Tímans hafa eng-
in áhrif. Það er fyrir frumkvæði
og langa baráttu Sjálfstæðis-
manna, sem nú er verið að raf-
væða ísland. Því mikilvæga
starfi verður haldið áfram þar
til því er lokið. Sem betur fer
hefur Framsóknarflokkurinn nú
horfið frá þeirri stefnu að hag-
nýting vatnsaflsins muni „setja
landið á hausinn“.
Dönsku kosningarnar
Bæði kommúnistar og jafnað-
armenn töpuðu veriulega í
dönsku kosningunum. Jafnaðar-
menn töpuðu fjórum þingsætum
og kommúnistar tveimur. Danski
Jafnaðarmannaflokkmrinn hefur
nú 39,4% atkvæða og hefur tap-
að um 2% af fylgi sinu. Nýtur
hann þó forystu gáfaðra og nrik-
ilhæfra manna.
Danska þjóðin telur, að stjórn
Jafnaðarmanna sl. þrjú ár hafi
ekki reynst vel. Þess vegna vann
stjórnarandstaðan, og þó fyrst
og fremst bændaflokkur Eriks
Erikssens, verulega á. En sem
heild eru dönsku kosningarnar
mikill sigmr fyrir borgaraflokk-
ana. Ovíst er þó, hvort niðurstað-
an verður sú, að þeir myndi rík-
isstjórn. Enginn flokkur hefur
hreinan þingmeirihluta. Jafnað-
armenn munu sjálfsagt leita
stuðnings róttæka fiokksins. En
samanlagt hafa þessir tveir flokk
ar aðeins 84 þingsæti. Á undan
siðustu stjórn jafnaðarmanna
fóru Vinstri flokkurinn og íhalds
menn með stjórn landsins. Var
stjórn þeirra minnihlutastjórn
eins og ráðuneyti H. C. Hansens.
Það sýnir pólitískan þroska
dönsku þjóðarinnar og stjóiru-
málaleiðtoga hennar, að þegar
enginn flokkur getur myndað
meirihlutastjórn þá fá minni-
hlutastjórnir fullan starfsfrið.
Við íslendingar gætum nokk-
•uð lært af frændum okkar á
Norðurlöndum í þessum efnum.
Þriðji stærsti flokkur á
Norðurlöndum.
Það er athyglisvert, að Sjálf-
stæðisflokkurinn hér á íslandi er
nú þriðji stærsti stjórnmálaflokk
ur á Norðurlöndum. Stærri eru
aðeins Jafnaðarmannaflokkarnir
í Noregi og Svíþjóð, sem hafa
þó aðeins 3—4% meira kjósenda-
fylgi meðal þjóða sinna.
Ástæða þessa mikla fylgis
Sjálfstæðisflokksins er fyrst og
fremst frjálslyndi hans og dug-
mikil forysta um uppbyggingu
hins íslenzka þjóðfélags. Næst
stærstu borgaraflokkar á Norð-
urlöndum, á eftir Sjálfstæðis-
flokknum, munu vera Bænda-
flokkurinn finnski og Vinstri
flokkurinn í Danmörku.