Morgunblaðið - 26.06.1957, Qupperneq 9

Miðvikudagur 26. júní 1957
MORCXJTSTtLÁtnt)
»
Þrjdr styrkar
Ræða Gunnars Thoroddsens
borgarstjóra á Arnarhóli 17. júni
Góðir íslendingar!
ÞÆR STOÐIR, sem standa und-
ir þjóðfélagsbyggingu íslands,
fullveldi þess og sjálfstæðri til-
veru, eru gerðar úr margvíslegum
©g ólíkum efniviði. Ein er traustur
og blómlegt atvinnulíf. Önnur er
menning þjóðarinnar, bæði æðri
menning og alþýðumenntun. Og
hin þriðja stoð er siðferðisþrek
og sálarstyrkur þjóðarinnar. Eng-
in ein þessara þriggja stoða má
síga né svigna, bogna né brotna,
því að þá myndi öll hin mikla
mannfélagshöll leika á reiði-
skjálfi og riða til falls.
NÆG ATVINNA HANDA
ÖIXUM LANDSINS BÖRNUM
í atvinnuháttum verður þjóðin
að keppa að því, að jafnan sé næg
vinna handa öllum landsins börn-
um. Landið er vissulega megn-
ugt þess að tryggja öllum at-
vinnu. Við heyrum það stundum,
að land okkar liggi á allra yztu
mörkum hins byggilega heims.
Hvað sem því kann að líða, er
«ngin ástæða til að örvænta, þeg
ar þess er gætt, hvílíkum fjár-
sjóðum og auðlindum landið býr
yfir, fiskimiðum og fossaafli,
vellandi hverum, gjósandi gufu
og gróðurmætti íslenzkrai mold-
W. Sumarið er að vísu stutt, en
þeim mun vænna þykir okkur um
það, enda fögnum við sérstaklega
eumardeginum fyrsta, einir allra
þjóða.
Lengst af sögunnar hafa tveir
verið aðalatvinnuvegir ísl., land-
búnaður og fiskveiðar, og um
langan aldur verða þeir máttar-
viðir atvinnulífsins. Að sjálf-
*ögðu þarf að efla þá og treysta,
»já um að þeir fylgi jafnan kröf-
um og kalli tímans, og auka fram-
leiðsluna. En ekki er nóg að fram-
leiða, heldur þarf ætíð að vera
vakandi auga og starfandi hönd
að öflun nýrra markaða.
BTÆKKUN LANDHELGINNAR
EKKILANGT UNDAN
Meginmál íslenzks sjávarútvegs
J dag og raunar allrar þjóðarinnar
er aukin friðun fiskimiða og út-
færsla landheíginnar. Lausn
þess máls er væntanlega ekki
langt undan. Vonandi verður
wnnt að færa út íslenr.ka land-
helgi að miklum mun áður en is-
lenzka lýðveldið verður 15 ára.
En auk hinna tveggja rótgrónu
etvinnuvéga rísa upp og eflast í
sívaxandi mæli aðrar atvinnu-
greinir: Samgöngur á sjó, landi
Og í lofti, verzlun og viðskipti,
stórfelldur iðnaður, sem þegar
flytur þjóðinni ærinn auð, að ó-
gleymdu því, að sem ferðamanna-
land getur ísland haft drjúgar
gjaldeyristekjur, ef landkynning,
gistihúsa- og ferðamál eru tekin
réttum tökum.
Til þess að að tryggja öllum
stöðuga atvinnu þarf sem mesta
fjölbreytni í atvinnuháttum.
FJÖRHI ER SVO MIKIÐ,
í N STILLINGIN ENGIN
En eins og nauðsynin er brýn
að afla atvinnutækja og fram-
kvæma sem flestar umbætur í
þjóðfélaginu, eins er þess þörf að
kunna fótum sínum forráð og
eyðileggja ekki framfarir og
framkvæmdir í höndum sér með
gönuhlaupum.
Einn daginn erum við vel á
vegi að þverbrjóta lögmál efna-
hagslífsins með of mikilli þenslu,
af því að allir vilja gera allt í
einu. — Annan dag blasir við at-
vinnuleysi, vonleysi, fram-
kvæmdaleysi.
Að vísu eru atvinnuvegir okkar
áhættusamir og breytilegir frá
ári til árs: Veður eru válynd,
grassprettan misjöfn, gæftir
stundum stopular, þorskurinn
tregur, síldin kenjótt. En samt
mætti oft ná meira jafnvægi og
•töðugleika framkvæmdanna, ef
við gæfum okkur öðru hvoru
litla stund til að staldra við og
átta okkur á hnattstöðunni og
sóiarganginum, áður en við
sprengjum okkur á sprettinum. í
efnahagsmálum á það oft við
okkur, sem sagt var um skáldið
forðum daga: Fjörið er svo mikið,
en stillingin engin.
JÖFN OG STÖDUG
ENDURNÝJUN
TOGARAFLOTANS
Á síðasta aldarfjórðungi hefur
endurnýjun togaraflotans gengið
í rykkjum. Þegar ákveðið var að
kaupa hina 30 nýsköpunartogara,
höfðu 15 árin á undan aðeins
komið örfáiir nýir togarar til
landsins. 3 árum síðar voru pant-
aðir 10 togarar. Og nú 10 árum
síðar er ákveðið að afla 15 togara.
Allt hafa þetta verið nauðsyn-
legar ráðstafanir. En væiu það
ekki heppilegri vinnubrögð í
framtíðinni og viðráðanlegri, að
tryggja jafna og stöðuga endur-
nýjun togaraflotans. Það mætti
lögfesta, að ríkisvaldið skyldi
beita sér fyrir því að á
hverju ári væru smíðaðir t.d. 4
nýir togarar fyrir þjóðina. Slik
skipan hefði marga augljósa
kosti, sem hér þarf ekki upp að
telja.
ÍSLENZK MENNING STENDUR
FÖSTUM FÓTUM
Önnur sú stoð, sem stendur
undir byggingu hins ísienzka
þjóðfélags, er íslenzk menning.
Hún stendur föstum fctum að
fornu og nýju. Saga íslands og
bókmenntir eru stolt okkar og
ómetanlegur arfur, sem varðveitt
hefur um aldir þjóðerni okkar,
tungutak og samhengi í sögu og
menningu.
En eins og fjölbreytni hefur
áukizt í atvinnulífi hin siðari ár,
svo hefur og íslenzk menning
aukizt að margbreytileik. Al-
menningur hefur öðlazt áður
óþekkt tækifæri til að fræð-
ast og menntast. Vísindi og æðri
menning hafa blómgazt og fengið
bætt starfsskilyrði. Hin forna frá-
sagnarlist hefur að nýju hlotið
alheimsfrægð með nútímaskáld-
um. En nýjar listgreinar, sm áður
létu lítið yfir sér, hafa hafizt til
vegs á marga lund, svo sem tón-
list, málaralist, höggmyndalist.
í skólamálum þarf að leggja
ríka áherzlu á íslenzk, þjóðleg
fræði, bókmenntir þjóðarinnar,
sögu og tungu og umfram allt
varðveita samhengið við menn-
ingu forfeðranna.
Eins og í efnahagslífinu þarf
einnig jafnvægi í menningarmál-
um.
Vísindi og listir ná ekki hæstum
hæðum, nema alþýðumenning
standi með blóma. Og í tónlist-
inni þarf hvorttveggja að haldast
í hendur: Tóniðkun almennings
sjálfs, með söng og hljóðfæra-
leik, söngflokkar, lúðrasveitir, —
og tilvist Sinfóníuhljómsveitar til
að flytja meiri háttar tónsmíðar
og æðri tónlist.
Þýðing menningarinnar fyrir
sjálfstæði þjóðarinnar verður
aldrei of metin, og þess er skylt
að minnast sérstaklega á fæðing-
ardegi Jóns Sigurðssonar.
SIÐFERÐISÞREK OG
SÁLARSTYRKUR
Sú er hin þriðja stoð þjóð-
félagsins, sem aldrei má bila:
Sálarstyrkur og siðferðisþrek
þjóðarinnar, kjarkur hennar og
innra afl. Engin þjóð fær staðizt,
hversu auðug, sem hún er og at-
vinnuv. hennar blómlegir, ef sið-
ferði hennar brotnar og siðalögm.
eru fótum troðin. Ekkert ríki get-
ur lifað til lengdar, hversu marga
skóla, sem það á, skáíd og lista-
menn, ef hinn andiegi grunnur
brestur: samvizkan sjálf svæfð
eða deydd. Mannkynssagan sýnir
stoðir
Gunnar Thoroddsen
okkur mörg óræk vitni þess, allt
frá elztu bókum Biblíunnar og
fram til okkar tíma.
í uppeldismálum er fræðsla og
þekking ekki einhlít. Skapgerð-
ina, geðið, hjartalagið þarf að
rækja og rækta og skapa skiln-
ing á því að greina milli góðs
og llls. Það þarf að grunnmúra
í hug og hjarta ungra sem upp-
kominna, trú á hið góða og rétt-
láta, andúð gegn hinu illa og rang
láta — virðingu fyrir loforðum
og heitum, andúð á því að rjúfa
orð og eiða, — virðingu fyrir
mannhelgi, persónufrelsi, lifi, lim
um, — fordæmingu á limlesting-
um, kvalafýsn og pyntingum, sem
einkenna og gagnsýra starfshætti
einræðisaflanna og virðast vera
að þeirra áliti sjálfsögð tæki í
valdabaráttunnL
UMBURÐARLYNDI í STAÐ
OFSTÆKIS
Og hér komum við um leið að
þeim kjarna málsins, að kristin
lífsskoðun er grundvöllur hins
réttláta, mannúðlega, frjálsa þjóð
félags. Kærleikur í stað haturs.
Umburðarlyndi í stað ofstækis.
Og réttlætiskenndin má aldrei
verða ofurliði borin, því að þá er
voðinn vís. Þess verða menn að
vera minnugir, að enginn getur
gert rangt án þess að refsmg
komi fyrir, — ef ekki strax, þá
síðar. Þegar Sturlu Þórðarsyni í
Hvammi þótti fjandmaður hans
ekki hljóta hæfilega hegningu
hér á jörðu, mælti hann: Allar
kvalir munu honum sparðar til
annars heims.
, Og víst er það, að orsök og af-
leiðing verða aldrei sundur skilin
að fullu.
Jafnvægi hugans er ef til vill
það, sem mönnum er mest þörf á
nú. Ef við ættum meiri hugarró,
en minni asa, ef við sýndummeira
umburðarlyndi, en minna ofstæki,
ef við gerðum heldur meiri kröf-
ur til okkar sjálfra en til annarra,
og ef við stöldruðum við endrum
og eins til þess í ró og næði aC
athuga, hvort jafnvægið er í lagi,
— jafnvægið í efnahag, í menn-
ingu, og í andlegri veúerð okkar
sjálfra, — þá myndi sjálfstæði og
tilveru íslenzku þjóðarinnar bet-
ur borgið en nú horfir.
Af Grænlandsmiðunt
HAFNARFIRÐI — Togarina
Ágúst kom af Grænlandsmiðum
í fyrradag og mun vera með um
370 tonn af saltfiski. Var hann
aðallega á þremur miðum: Nafn-
lausa bankanum, Danabanka og
Fridrikshaabbanka. Veiði var
afarmisjöfn á þessum „bönk-
um“ og yfirleitt ekki eins gott
og á sama tíma í fyrra. All-
mikið var þar af erlendum tog-
urum, svo sem portúgölskum,
spönskum og ítölskum. Höfðu
sumir þeirra verið þarna alllengi,
enda margir hverjir mjög stórir.
Togararnir Júní, Röðull og Júlí
eru þar á veiðum, veiða í salt,
nema sá síðastnefndi, hann er á
karfa. — Sagt var í frétt hér í
blaðinu fyrir helgi, að Júní hefði
landað á Akranesi, en átti að vera
Bjarni riddari. Hann er nýlega
farinn aftur á veiðar eftir að hafa
verið í slipp. — Nú eru flestir
bátarnir farnir norður og sumir
fengið síld, svo sem Reykjanes-
ið og Flóaklettur, sem hvor um
sig hafa fengið um 550 máL
— G.E.
íslendingar ganga á
reka á Jan-Mayen
Vel heppnubum leiðangri lokið
Samtal við Sveinbjörn Jónsson
byggingameistara
jSLENZKT SKIP, mannað
íslenzkum mönnum, er ný-
lega komið úr rekaviðarleið-
angri frá Jan-Mayen. Gekk
förin ágætlega og kom skipið
til Akureyrar hlaðið rekavið
I s.l. þriðjudagsnótt.
Mbl. sneri sér til Svein-
bjarnar Jónssonar bygginga-
meistara, en hann hefur haft
forgöngu um för þessa og leit-
aði hjá honum frétta af að-
draganda hennar og atburð-
um. Komst hann þá m. a. að
orði á þessa leið:
Tildrög leiðangursins eru
nokkuð löng og margra ára. Árið
1955 var gtofnað í Osló dálítið
hlutafélag fárra manna, sem fékk
einkaleyfi norska ríkisins á því,
að athuga um r.ekavið á Jan-
Mayen. Um sáma leyti, gengu
nokkrir vinir mínir á Akureyri
í félag með mér, til þess að taka
þátt í þessari athugun, ásamt
norska félaginu og sjá um hag-
nýtingu viðarins, ef til fram-
kvæmda kæmi.
SKIP OG SKIPSHÖFN
Leiðangur var fyrirhugaður í
fyrravor, en fórst fyrir af óvið-
ráðanlegum ástæðum. I vor var
svo málið tekið upp að nýju. —
Fyrst átti að fá norskt skip til
fararinnar, en það tókst ekki.
Eftir nokkra leit og athuganir
var m.s. „Oddur“ fengið til þess-
arar farar. Aðalmaður norska fé-
lagsins, Gunnar Hansen, gat því
miður ekki losað sig frá annríki
heima fyrir, svo við íslenzku að-
ilarnir urðum að taka að okkur
forustu og allar framkvæmdir
málsins.
Ágúst bróðir og Björs sonur
minn, tóku að sér stjórn leið-
angursins og fengu með sér hinn
reynda skipstjóra Guðmund H.
Oddsson í Reykjavík, auk skip-
stjóra „Odds“, Símonar Guð-
jónssonar og margra ágætra
manna, eins og t. d. Tryggva
Gunnarssonar skipasmiðs á Ak-
ureyri, Steindórs Hjaltalíns út-
gerðarmanns í Reykjavík o. fl.
Steindór Steindórsson kennari og
náttúrufræðingur á Akureyri fór
með sem gestur leiðangursins,
hann vildi athuga gróður á eyj-
unni og fornar minjar sem
kynnu að hafa rekið af sjó á um-
liðnum öldum, en norskir forn-
minjafræðingar hafa mikinn á-
huga fyrir þeim.
M.s. „Oddur“ er vel útbúið
skip af tækjum og heppilegt til
slíkrar farar.
LAGT AF STA®
— Hvenær var ferðin hafin?
— Lagt var af stað frá Akur-
eyri kl. 20, 12. júní og fyrst siglt
til Raufarhafnar með staurafarm
í síldarplan. Þaðan var farið kl.
17 daginn eftir í góðu veðri, beint
til eyjarinnar. Þangað reyndist
40 klst. sigling og nokkuð erfið
landtaka sökum þoku. Norðmenn
þeir sem dvelja á Jan-Mayen við
veðurathuganir, 8 alls, tóku leið-
angrinum ágæta veL enda höfðu
þeir fengið tilkynningu um komu
skipsins frá norska ráðuneytinu.
Veðrið hélzt sæmilega gott
flesta daga, sem dvalið var við
eyjuna. Gengið var á land á
nokkrum stöðum, á vestur og
suðurströnd eyjarinnar. Fram-
skipun á rekaviðnum var erfið og
seinleg, m. a. vegna ónógra hjálp-
artækja í landi. Einn daginn var
t. d. unnið að þessu í 20 klukku-
stundir.
MIKLU AF REKAVJB NÁD
Síðastl. sunnudagsnótt var bú-
ið að ná það miklu af rekaviðar-
örumbum, að talið var rétt að
halda heimleiðis, og var siglt af
stað frá eyjuimi kl. 5 um morg-
uninn. Komið var til Akureyrar
á þriðjudagsnótt.
Leiðangurinn heppnaðist vel.
Engin meiðsli hafa orðið á mönn-
um, vélabilanir eða önnur óhöpp
hent. Veðrið var oftast gott, þó
kalt væri, og ýmsar athuganir
voru gerðar.
Þátttakendur, 16 að tölu, voru
allir glaðir og hressir, eftir mikið
erfiði og vökunætur.
ÓVÍST UM HAGNAB
— Borgar ferðin sig fjárhags-
lega?
— Að svo stöddu er ekkert
hægt um það að segja, hvort arð-
vænlegt geti talizt að „ganga á
reka“ á Jan-Mayen, flytja það
sem nýtilegt er til Akureyrar og
setja þar upp sögunarstöð. Það
verður athugað næstu mánuði.
En líklega hafa Norðmenn og ís-
lenzk yfirvöld hér úrslitaorðið.
En nú hefur hin margþráða at-
hugun á staðháttum við Jan-
Mayen verið gerð. Sjálfsagt gæti
það orðið til hagsældar fyrir Ak-
ureyri og nærsveitirnar ef úr-
vals bjálka eða stórviði væri að
fá á þennan hátt og reskturs-
grundvöllur myndaðist fyrir ný-
tízku sögunarstöð, sem þá einnig
gæti unnið í smíða- og bygginga-
timbur rekavið af ströndum
norðanlands.
MIKILL KOSTNABUR
Ekki verður heldur séð, hvern-
ig þessi fyrsti rekaviðarleiðang-
ur okkar til Jan-Mayen fellur
fjárhagslega. Tilkostnaðurinn er
mikill og við höfum aldrei búizt
við að ferðin „bæri sig“, en hver
veit, kannske fáum við kostnað-
inn greiddan. Drumbarnir verða
lagðir upp á Tangann á Akureyri,
metnir og mældir, tilhöggnir og
sagaðir siðar. Mest er um vert, að
ferðin hefur gengið slysalaust og
vel. Við erum leiðangursmönnum
innilega þakklátir fyrir árvekni
og elju mikla við athuganirnar
og fyrir að leggja hart að sér í
starfinu. Kvikmyndavél og
nokkrar ljósmyndavélar vóru
með í förinni, og verður vonandi
síðar tækifæri til að kynna mönn-
um leiðangurinn með myndum.
GAT MISTEKIZT
Vissar ástæður voru fyrir þvi
að við vildum ekki láta segja frá
leiðangrinum fyrr. Svo gat þetta
mistekizt, ef illa tólcst til með
veðrið. Ég gekk á fund norska
ambassadorsins Anderssen-Rysst,
Frh. á bls. 10