Morgunblaðið - 20.07.1957, Blaðsíða 9

LawgaTclaffMr 20. Jölí 1957
MORCVNBLAÐIÐ
9
1 / fáum orðum sagt: \
Jóhann Sigurjónsson —
hann hafði stærri sál en líkama
Rabbað við Jónas Lárusson
um æskuvin hans — og konuna
sem ,,brenndi skáldið upp"

0" KLÖG Jóhanns Sigurjónssonar
eru í ætt við þjóðsögurnar.
Eiginlega hef ég aldrei haft það
á tilfinningunni, að hann hafi lif-
að, svo hljóðlega koma hann og
fór. Líf hans var stutt ,en fagurt.
Hann vissi, að fegurðin ein á
götur til þess sem er eilíft og gott,
og þess vegna tignaði hann hana,
þess vegna talaði hann hennar
máli, bæði á mannamótum og á
þroskastundum einverunnar. Hún
er í fyrirrúmi í öllum verkum
hans, en rennur þar saman við
yirðingu fyrir lífinu, og ótta við
dauðann.
Oft hef ég velt fyrir mér ör-
lögum Jóhanns Sigurjónssonar.
Það hafa víst áreiðanlega fleiri
gert, því að skáldið er einkar að-
laðandi. Og það sem meira er:
skáldið er líka maður í beztu
merkingu þess orðs. Jóhann var
enginn dóni, enginn ræfill. Ég
veit það ekki, en mér finnst er.di-
lega, að hann hafi meira að segja
drukkið sitt vín með sóma.
★
ÆVINTÝRABLÆRINN sem
hvílir yfir lífi Jóhanns Sigur-
jónssonar hefir vafalaust breytt
réttri mynd af skáldinu. Af þeim
sökum langaði mig að ræða í fá-
um orðum við einhvern sem
þekkti hann vel og hafði hlustað
á hann „aftaninn vetrarlangan“.
Fyrir valinu varð Jónas Lárusson,
fyrrum bryti og hótelstjóri. Hann
var vinur Jóhanns og þekkti
hann betur en flestir aðrir. Sú
ófullkomna mynd sem við drög-
um hér upp af skáldinu í samein-
ingu er ekki endilegá hin rétta,
það verða menn að gera sér ijóst:
ætlunin er aðeins að bregða upp
mynd af Jóhanni Sigurjónssym
og Ingeborg konu hans eins og
þau voru í augum Jónasar Lárus-
sonar. — Að vísu hefir Gunnar
Gunnarsson lýst vini sínum meist
aralega. Þetta er aðeins dálítil
viðbót.
★
ÞAÐ var ekkert ævintýralegt
við fyrstu kynni okkar, segir
Jónas, þegar við höfum fengið
okkur sæti í stofu þeirra hjóna
að Tjarnarbraut 13 í Hafnarfirði
Við kynntumst eins og gengur
og gerist. Ég heimsótti þau Inge-
borg oft, þegar þau bjuggu í
Hellerup. Það var á veldísdögum
hans, þegar hann hafði fundið
upp blikklokin á bjórglösin. Á
þeirri uppfyndingu ætlaði hann
að verða ríkur. Þannig var mál
með vexti, að mikið var um gang
stéttakaffihús í Kaupmannahöfn
á sumrin og var þar drukkið öl
úr stórum krúsum. Uppfynding
Jóhanns miðaði að því að koma
í veg fyrir, að flugur færu í bjór-
inn. Þær þóttu enginn bragð-
bætir og fleygðu menn gjarna
bjórnum, ef flugurnar komust í
hann. Og fengu sér nýjan. Það
hefur gestgjöfunum líkað býsna
vel, þeir græddu meira og kærðu
sig auðvitað ekkert um biikklok-
in. Gróðavon Jóhanns fauk þvi
út í veður og vind, en ég man eft-
ir því, að hann hafði sankað sam-
an miklum birgðum af blikki í
stofunni sinni og hugðist græða
á tá og fingri. En þetta var eitt
af þessum fyrirtækjum sem eru
andvana fædd, og Jóhann bar
ekkert úr býtum annað en smá-
útgjöld og óþægindi. Eins og þú
getur séð, var hugmyndaflugið
óþrjótandi, en verzlunarvit og
skáldórar fara ekki alltaf vel sam
an.
— Jú, Jóhann var alltaf að fást
við fjármál, en þar sem hugmynd
ir hans áttu meira skylt við skáld
skap en veruleika, var hann oft-
ast í fjárþröng. Honum græddist
aldrei fé, þetta rann jafnóðum út
úr höndunum á honum, eitthvað
út í buskann ....
— Þó að þau hafi ekki alltaf
haft mikið handa á milli þá hefur
verið skemmtilegt að heimsækja
þau?
■— Já, það var mjög skemmti-
legt að heimsækja þau. Heimili
þeirra var smekklegt og með list-
rænum svip. Þó að húsrými væri
ekki mikið, þá var gesti tekið
tveimur-höndum, og alltaf fannst
mér ég finna, að vinátta þeirra
var sönn og einlæg. Þar sem er
hjartarúm, segir einhvers staðar,
þar er líka húsrúm. — Jóhann
var hlýr í viðmóti og óvenjulega
viðkvæmur maður. Hann breytt-
ist lítið við skál, varð aðeins dá-
lítið örari. Ingeborg þótti gaman
að taka þátt í gleðskap og lítt
hélt hún aftur af honum í þeim
efnum. Hún hafði óvenjulegan
persónuleika til að bera, var opin
ská og hreinlynd, og mér er nær
að halda, að hún hafi aldrei í lífí
sínu farið troðnar slóðir. Hún var
sambland af heimsborgara og bó-
hem og átti því góða samleið með
skáldinu. — Mér fannst alltaf, að
hún hefði skapað skáldið Jóhann
Sigurjónsson að ýmsu leyti. En
um leið og hún hafði áhrif á hann
til dáða, brenndi hún hann upp,
ef svo mætti segja. Hvað sem því
líður, er það sannfæring mín, að
Ingeborg hafi aukið skáldþroska
Jóhanns og gert hann að meira
skáldi en hann hefði orðið, ef
hann hefði aldrei kynnzt henni.
Hún hjálpaði honum að læra
dönskuna og enginn vafi er á þvi,
að ýmislegt er tekið frá henni og
notað í persónubyggingu Stein-
unnar og Höllu. Ég þekki orða-
tiltæki hennar í sumum þeim um-
mælum sem þeim eru lögð í
munn. Það má áreiðanlega segja,
að hún hafi verið eldurinn sem
kveikti í skáldinu. — Ég gat þess
áðan, að Ingeborg hafi ekki síður
verið gleðimanneskja en Jóhann,
en hún var um leið góður félagi
og það var gott að vera í návist
hennar á gleðistundum. Hún var
ekki lagleg kona, en það gleymd-
ist vegna persónutöfra hennar.
Mér fannst alltaf skína í gegn,
hve ást þeirra var óvenjulega
heilsteypt, en ástríðufull. Inge-
borg var gift dönskum skipstjóra,
þegar þau kynntust, en maður
hennar dó á réttum tíma. Og það
reið baggamuninn um framtíð
þeirra.
— En heldurðu, að þeim hafi
samt ekki orðið sundurorða stund
um, ja svona eins og gengur í
hjónaböndum?
— Nei, ekki varð ég var við
það. Aftur á móti heyrði ég þau
deila af miklum skaphita um
skáldskap og listir, en ekki svo,
að þeim yrði sundurorða. Inge-
borg beitti meiri skaphörku í
þessum deilum, Jóhann var blíð-
ari eíns og alltaf. En lét sig ekki
samt, gat verið sauðþrár.
— Hvernig kom hann þér fyrir
sjónir, Jónas?
— Hann var meðalmaður á
hæð, eins og þú veizt, en það
sópaði að honum, hann virtist
stærri en hann var. Hann var dá-
lítið álútur. Augun voru mjög
dökk, mig minnir dökkblá, og
augnatilitið var óvenjusterkt, en
í neðra andlitinu voru drættir
sem bentu á næmar tilfinningar
og samúð, enda var maðurinn ör-
geðja nærgætinn og fádæma góð-
ur í sér. — Þó að hann hafi ekki
verið mikill að vallarsýn, var
persónuleiki hans svo mikill, að
hann stækkaði í augum þeirra
sem kynntust honum: hann hafði
stærri sál en líkama.
— Já, oft. Hugur hans til ts-
lands var óskiptur. Hann hafði
mikinn áhuga á framförum hér
heima og sýndi það bezt, þegar
hann kom hingað lasinn að at-
huga, hvort unnt yrði að gera
síldarhöfn við Höfðavatn. Um það
leyti gekk hann ekki heill til
skógar og kom sjúkur úr ferða-
laginu, og dó upp úr því. Það var
hjartað sem bilaði. Ég sagði áðan,
að Ingeborg hefði „brennt hann
upp“ og átti við það, að hann
þoldi ekki þá gleðiþrá sem hún
bar í brjóst og reyndi að full-
nægja. Ef til vill hefði hann orð-
ið langlífari, ef hann hefði eign-
azt konu sem hélt aftur af hon-
um. En hvað um það, við vorum
víst að tala um ættjarðarást hans.
Hún var mikil, það geturðu verið
viss um. ísland var alltaf efst í
huga hans. Þó hygg ég, að það
hafi verið honum kærast, á meðan
hann skrifaði þau verk sem eiga
rætur í íslenzkri mold. Ekki svo
að skilja, að hann hafi þá talað
meira um landið en annars, held-
ur efni og umhverfi verksins sem
var í smíðum. Það sótti svo á
hann að hann gat varla um annað
hugsað: hann varð samgróinn
sókn. Hún lét æskusyndir Jó-
hanns liggja milli hluta. Það hef-
ur alltaf verið ráðgáta, hver
móðirin er, en hún var víst ekki
við eina fjölina felid. Jóhann tal-
aði aldrei um hana.
— Grima Sigurjónsson er nú
gift kona í Höfn og ber nafnið
Nielsen. Þegar hún var um ferm
ingu, fór ég með hana til Laxa-
mýrar og dvaldist hún þar og á
Akureyri um skeið. Svo fór hún
út aftur og talaði þá dálítið í is-
lenzku. 1949 gróf ég hana upp í
Valby, þar sem hún bjó með
manni sínum og ljómandi fallegri
dóttur. Ekki fannst mér Gríma
lík Jóhanni nema hvað hún hafði
íslenzka þráann. Dóttir hennar
var aftur á móti keimlíkari afa
sínum, t.d. virtist mér hún blíð-
lyndari en móðirin. — Það er því
á misskilningi byggt, þegar menn
halda, að Jóhann hafi ekki eign-
azt afkomendur. Og íslendingar
sem unna skáldi sínu þurfa að
vita af þeim, minnugir þess að
e.t.v. var Gríma ánægjulegasta
staðreyndin í lífi skáldsins. Það
má segja, að Jóhann hafi að
mörgu leyti verið hamingjusam-
ur maður og fullvíst er, að dóttir
hans hafi átt sinn þátt í því.
Hamingjusamur, endurtók Jónas,
eins og hann vildi koma einhverju
að sem enn hafði ekki borið á
góma. Ég leit spyrjandi á hann.
Þá sagði hann um leið og hann
kvaddi mig. — Ja, hamingjusam-
ur? Jóhann elskaði lífið, eins og
háttur er gleðimanna. En hann
óttaðist dauðann.
Sennilega hefir sómu hending-
unum skotið upp i hugum okkar
beggja, þegar við kvöddumst:
Bak við mig bíður dauðinn,
ber hann í hendi styrkri
hyldjúpan næturhimin
heltan fullan af myrkri.
M.
Skáldið, sem rægði aldrei kollega sína. Myndin er tekin af
teikningu eftr danska málarann Harald SIott-Möller, gerð 1918
— Jónas Lárusson segir, að hún sé mjög lík Jóhanni.
— Það hefur verið gaman að
skemmta sér með Jóhanni?
— Já, það var gaman. Þá
talaði hann mikið um skáldskap,
gjarna um sinn eigin skáldskap,
og fór með kvæði eftir sig og aðra.
Hann sagði alltaf eitthvað fallegt
um skáldskapinn og aldrei heyrði
ég hann rægja kollega sína. Hann
bar ekki kala til neins manns og
tranaði verkum sínum aldrei
fram á kostnað annarra. — Yfir-
leitt var Jóhann hrókur alls fagn
aðar og gat verið stórskemmtileg-
ur. Skemmtilegastur var hann,
þegar hann talaði. Mér fannst vit
í öllu sem hann sagði og hafði un-
un af að hlusta á hann. Hann not-
aði stuttar setningar og dró skýr-
ar myndir í fáum orðum. Ég undr
aðist oft, hve hann gat brugðið
upp góðum myndum í jafn stuttu
máli, en kannski hefur manni
fundizt tungutakið fallegra fyrir
þá sök, að það var eitthvert seið-
magn í röddinni. — Jóhann hélt
stundum ræður í íslendingafélag
inu. Þær voru alltaf stuttar. Hann
kom hljóðlega inn í salinn, brosti
lítið eitt, þegar hann hóf mál sitt,
beitti blæbrigðum raddarinnar til
hins ýtrasta, og að ræðu lokinni
gekk hann jafnhljóðlega út úr
salnum og hann kom. Það var
bragð sem hann notaði til að auka
áhrifin.
— En segðu mér Jónas, iæddi
hann stundum um ísland við
þig?
lífi fólksins sem hann var að
skapa, hin íslenzku örlög þess
urðu hluti af honum sjálfum.
★
VIÐ erum búnir að rabba lengi
saman og sólin er komin út í
hafsauga, þegar ég stend upp og
þakka Jónasi fyrir myndina sem
hann brá upp fyrir okkur af vini
sínum hugljúfa, um hvern hann
segir á gamals aldri: Mér þykir
einna vænzt um hann af öllum
sem ég hef kynnzt. — Já, sagði
ég, og var þess fullviss, að sam-
talið bæri þess merki. En það er
ekkert við því að gera, Jónas á
ekki annað en fagrar minningar
um Jóhann. —- Þegar ég býst til
brottferðar, segir hann við mig:
— Heyrðu, bíddu andartak, ég
þarf að segja þér svolítið, sem
ekki allir vita.
— Nú?
— Jú, sjáðu til, Jóhann Sigur-
jónsson var ekki barnlaus mað-
ur, eins og margir halda. Ilann
átti dóttur sem Gríma heitir og
var móðir hennar józkrar ættar.
Grímu var komið fyrir hjá
danskri fjölskyldu í Höfn, en var
á sumrum hjá föður sínum. Hann
hafði mikið dálæti á henni og
unni henni heitt. Hún var auga-
steinn föður síns, og hann var
hreykinn af segja vinum sínum
frá henni. Það var ekkert leynd-
armál, að hann ætti þetta barn,
síður en svo, og Ingeborg tók
henni vel, þegar hún kom í heim
— Skagafjörður
Framh. af bls. #
vegavinnumenn því haft mikinn
starfa á þessu vori. Umferð bíla
virðist líka alltaf vera að aukast,
og sérstaklega virðast stóru bíl-
arnir, fullhlaðnir, vera vegunum
skeinuhættir.
Nýlega var ég á leið til Sauðár-
króks og hitti þá brúarvörðinn
við Héraðsvatnabrúna ytri, Þor-
stein Björnsson. Hann er fróður
maður og skemmtinn og kann
frá mörgu að segja, enda koma
margir til hans þótt húsakynnin
séu ekki stór. Hann á margar
ferðir frá kofa sínum að hliðinu,
því á milli 10 og 20 þúsund bílar
fara þarna um árlega, og alltaf
fer þeim fjölgandi, segir Þor-
steinn. Fólkið er alúðlegt og
kurteist, segir hann, þótt mörgum
liggi ósköp mikið á.
Refur og minkur virðast vera
niður við sjó og fram til heiða og
er að verða hálfgerð plága. Á til-
tölulega litlu svæði hér austan
vatna er búið að finna 7 greni í
vor og búið að drepa allt að 30
dýr.
Menn með minkahunda ertt
ráðnir til að ferðast um sýsluna
og leita, og alls staðar finnast
þeir, fremst fram í afréttum og
frammi við sjó. Von er til að ó-
fögnuður þessi eyðist eitthvað ef
nógu ötullega er leitað með hund
unum því þeir eru býsna naskir
að þefa þá uppi.
Frá Hofsósi stunda nú sem fyrr
milli 20 og 330 trillur sjó. Afli var
á tímabili góður. Ýsuhlaup kom
inn á fjörðinn, sem var vel þegið,
en svo önglaðist það upp af
mörgum bátum, og nú er tregur
afli og mest af því handfærafisk-
ur. Nokkur kolaveiði hefur verið
í vor, í lagnet, en er ekki stunduð
nema af fáurrj enn sem komið er.
Silungsveiði er rýr; það er líka
svo kalt ennþá að silungur kem-
ur lítið að landi.
Töluvert bar á lungnapest i
sauðfé í vor og kúafarldur óvenju
mikill. Eru kýr jafnvel ennþá að
farast. — Mannheilt og ósjúkt
hefur mátt heita og engin um-
ferðaveiki gengið að sögn læknis.
— B.