Morgunblaðið - 24.09.1957, Side 6

MORGVJSBL AÐ1Ð
Þriðjudagur 24. sept. 1957
Sósíalistinn, sem gerðist
verjandi einkaframtaks
ÞAÐ vakti ekki litla athygli
í þýzku kosningabarátt-
unni, sem nú er nýlega
umliðin, að Jafnaðarmannaflokk-
ur landsins afneitaði nú berum
og ótvíræðum orðum allri þjóð-
nýtingu. Þetta gekk jafnvel svo
langt, að flokksforustan reyndi að
þagga niður í gömlum fylgismönn
um sínum, sem gengu með gömlu
grilluna og úreltu hugmyndirnar
um ríkisrekstur.
Að vísu er þetta ekkert eins
dæmi í Þýskalandi. Jafnaðar-
mannaflokkar um heim allan eru
að hverfa frá þjóðnýtingarstefnu
sinni. Orsökin er sú óvefengjan-
lega staðreynd, að víðtækur ríkis-
rekstur hefur reynzt mjög ilia,
hvar sem hann hefur verið reynd-
ur. Það hefur komið í ljós, að
hann hefur hvarvetna í för með
sér stórfellda sóun í fjármunum
og verðmætum þjóðfélagsins.
Þetta er sem sagt ekkert nýtt
fyrir Þýzkaland, munurinn er að-
eins sá, að hin breyttu viðhorf
hafa komið skýrar í ljós hjá Jafn
aðarmannaflokki Vestur Þýzka-
lands, en nokkurs staðar annars
staðar. Það var ekki nóg með það
að flokkurinn varaðist að nefna
sósíalisma, heldur skyldu forustu
menn hans, að það var lífsspurs-
mál fyrir þá í kosningunum að
hreinþvo flokkinn af öllum þjóð-
nýtingaráformum. Þróunin hefur
náð svo langt, að almennir kjós-
endur hræðast spor ríkisrekstrar-
ins og heimta tryggingu fyrir að
ekki verði farið út á þær hálu
brautir.
★
Sérfræðingur þýzka Jafnaðar-
mannaflokksins í efnahagsmál-
um, heitir dr. Heinrich Deist.
Hann er sá maður sem tekið
hefði við embætti Erhards nú-
verandi efnahagsmálaráðherra,
ef Jafnaðarmenn hefðu sigrað i
kosningunum.
Deist er 54 ára, og er alinn upp
við sósíalisma. Faðir hans var
prentari og hófst til mikiila met-
orða í starfsemi verkalýðsfélaga
og Jafnaðarmannaflokksins. —
Hann var foringi Jafnaðarmanna
í þýzka sambandsríkinu Anhalt
og forsætisráðherra þess um
nokkurra ára skeið.
Hinn ungi Heinrich Deist nam
lögfræði í
Þýzkalands,
beztu háskólum
Leipzig, Ham-
Dr. Heinrich Deist
burg og Halle. Ungur gerð-
ist hann forustumaður í æsku-
lýðsfélagsskap Jafnaðarmanna
og var ákaflega róttækur i
skoðunum. Á þeim árum
krafðist hann vægðarlausrar
þjóðnýtingar á öllum sviðum.
Það var nú í þa daga áður en
reynsla var komin á ríkis-
reksturinn.
Eftir námið hélt Deist út á em-
bættisbrautina. Hann hækkaði
fljótt í tign og varð ríkis-
ráð í innanríkisráðuneyti Prúss-
lands og sérstakur trúnaðarmað-
ur Severings ráðherra. Eftir að
nazistar komust til valda var
hann að sjálfsögðu sviptur em-
bætti, þar sem hann var Jafnað-
armaður.
Eftir styrjöldina tók að fara
orð af Deist sem fjármálaspek-
ingi. Herilámsyfirvöld Vestur-
veldanna völdu hann m. a. í yfir-
stjórn stáliðnaðar Þýzkalands.
Hann varð nú einn af forustu-
mönnum Jafnaðarmanna og eftir
að efnahagsmálasérfræðingur
flokksins Erik Nölting andaðist
1953 tók hann hans sess.
★
Eins og áður segir var dr.
Heinrich Deist á yngrj árum rót-
tækur og ákafur Jafnaðarmaður,
sem barðist fyrir ríkisrekstri. Við
horfin eru orðin nokkuð breytt
ef fara má eftir ummælum hans
í kosningabaráttunni nú.
Hann og aðrir forustumenn
Jafnaðarmannaflokksins réðu því
að í kosningastefnuskránni var
lögð aðaláherzla á varðveizlu
einkaframtaks og frjálsrar sam-
keppni. Urh þetta komst Deist svo
að orði:
— Þjóðnýting, jafnvel á
sviði kola, stáls og raforku-
framleiðslu kemur yfirhöfuð
alls ekki til greina lengur.
Vegna reynslunnar, sem feng-
in er á þjóðnýtingu bæði í
þriðja ríki Hitlers og komm-
únistalöndunum erum við
orðnir frábitnir henni.
Og hann bætti við sem
dæmi:
— Hugsum okkur nú t. d.
námugröft, sem væri algjör-
lega undir stjórn ríkisins.
Hann væri þá til fullnustu und
ir hæl rikisvaldsins og yrðu
þvi áhrifin frá skriffinnsku-
bákni þess mjög mikil. Við álít
um, að það sé ekki hollt fyrir
atvinnufyrirtæki, þegar ríkis-
valdið fer að skipa stjórnendur
þeirra og hafa eftirlit með
rekstri þeirra. Þá fer skrif-
finnskail ófrávíkjanlega að
ríkja og valda hættulegum
hindrunum á eðlilegri starf-
semi fyrirtækisins.
★
Þannig er þá komið sjálfri
grundvallarstefnu Jafnaðar-
manna. Flokkur þeirra er nú allt
í einu farinn að berjast fyrir
einkaframtaki. Og nú spyrja
menn, hvað þá sé yfir höfuð eftir
af upprunalegri stefnu þeirra.
Einu leifarnar af stefnu þeirra,
sem komu fram í kosningabar-
áttunni eru þær að Jafnaðar-
menn vilja láta hefta og skera
niður stærstu auðhringan (kar-
tell), sem Kristilegi flokkurinn
vill ekki vegna þess að fram-
leiðslukostnaður á sumum vörum
t.d. bílum og fleiru verður miklu
lægri í stórum fyrirtækjum. Þá
lýstu þeir sig einnig fylgjandi því
að ríkið tæki að sér rekstur kjarn
orkuvera, einkum vegna þess, að
einstaklingar hefðu ekki fjárhags
legt bolmagn til að byggja þau
og standa fyrir kjarnorkutil-
raunum.
I-
Hlustað á útvarp
shrifar úr
daglega lífinu
NOKKUR vafi virðist hafa ver-
ið á um það, hvar í röðinni
Ólafur, hinn nýi Noregskonungur
skyldi vera. En hann hefur nú
tekið sér heitið Ólafur V. Velvak-
andi hefur fengið um þetta eftir-
farandi upplýsingar frá Gísla
Sveinssyni fyrrum sendiherra 'ís-
lands í Noregi:
Hin sögulegu rök
ÞAÐ einkennilega hefir
1
til
’ borið, að undanfarna daga
hafa jafnvel Norðmenn sjálfir,
hvað þá aðrir, verið í nokkrum
vafa um, hvort Ólafur konungur
skyldi teljast 5. eða 6. í röð kon-
unga Noregs með því heiti, og
fréttasendingar frá Noregi munu
fyrst hafa kallað hann hinn 6.
Ríkisútvarpið hér tilkynnti það
einnig í byrjun, er það greindi frá
andláti’ Hákonar konungs hins 7.,
en það heiti tók sér Carl Dana-
prins, er hann hreppti konung-
•dóm í Noregi 1905, vafalaust að
ráði fræðimanna norskra. Fleiri
höfðu og þessa vitneskju eina
fram á síðasta laugardag, þar á
meðal sendiráð Norðmanna hér
í Reykjavík, dagblöðin og líklega
einhverjir í utanríkisráðuneytinu
o. fl. Hin bláberu sögulegu rök
virðast sem sé eins vel styðja þá
niðurstöðu, en af einhverjum
ástæðum hefir hitt orðið ofan á
við norsku hirðina. —
Fimm Ólafar
SAGAN greinir Noregskonunga
með Ólafs nafni fyrrum, er
réðu fyrir Noregi öllum (en þeir
konungar voru ekki tölusettir,
heldur kenndir við föður eða ætt ið „hinn sjötti“ samkvæmt fram-
eða höfðu viðurnefni) þannig:
Fyrstan Ólaf Tryggvason, er ríkti
árin 995—1000 og var sonur
Tryggva Ólafssonar, er kallaðist
undirkonungur í Víkinni. Ólafur
Tryggvason taldist sonarsonar-
sonur Haralds hárfagra. Næstur
verður Ólafur Haraldsson, hinn
digri eða helgi, ríkti 1015—30,
sonur Haralds grenska konungs á
Vestfold og var talinn sonarsonar
sonarsonur Haralds hárfagra.
Hinn þriðji var Ólafur kyrri Har-
aldsson hins harðráða Sigurðar-
sonar, ríkti 1066—93. 'Síðan verð-
ur sagan lausari í reipunum, af
ýmsum ástæðum, m. a. var brátt
farið að efast um, hvort allir
væru rétt til ríkis bornir, þeir
er konungdóms kröfðust í Noregi.
En óvefengjanlegt virðist þó, að
hinn fjórði konungur með þessu
nafni var Ólafur Magnússon, kon
ungs berfætts. Ríkti hann 1103—
15, ásamt bræðrum sínum Ey-
steini og Sigurði (Jórsalafara),
og var þó unglingur aðeins. Og
loks hinn fimmti Ólafur (Ólufr)
Hákonarson, konungs Magnús-
sonar, og Margrétar Valdimars-
dóttur Atterdags Danakonungs,
og var hann, einnig unglingur,
konungur bæði Noregs og Dan-
merkur 1375—87, undir umsjá
móður sinnar, eins og kunnugt er.
N
Hverjum var sleppt?
Ú er spurningin, heldur Gísli
áfram, hverjum hefir verið
sleppt úr röðinni, er núverandi
Noregskonungur, Ólafur, telst
hinn fimmti, þótt hefði getað ver-
ansögðu? Um þetta hefi ég ekki
enn fengið fregnir frá Noregi, en
sendiráðið norska hér t. d. hefir
nú fyrir satt, að niður hafi verið
látinn falla Ólafur Magnússon,
þótt segja megi, að eins hefði það Jón skáld Ólafsson ásamt tveim
ÞÆTTIR Gunnars G. Schram Á
ferð og flugi hafa í sumar mjög
lífgað upp á fremur daufa sum-
ardagskrá. Mér virðist Gunnar
hafa staðið sig af prýði að út-
vega eftirtektarvert efni, annað
mál er það, að margt hefur þar
verið sagt, er orkar tvímælis,
enda viðhorf manna mjög mis-
munandi. Það er slæmt að Gunn-
ar G. Schram hættir nú þessum
þáttum, sem mörgum hafa verið
til ánægju, en eg skil það vel
að þreytandi hlýtur að vera að
halda áfram að leita efnis, mán-
uð eftir mánuð. — Því miður
gat eg ekki hlustað á síðasta þátt-
inn á sunnudaginn 15. sept. og
sé eg eftir því. Er nú eftir að
fá þátt er getur orðið skemmti-
legur og hressandi, en sjálfsagt
hefur útvarpsráð og aðrir er þar
stjórna eitthvað gott í pokahorn-
inu til þess að gæða hlustendum
á. Og eg vona að Gunnar Schram
komi síðar með eitthvað sem
hresst getur upp á maun í skamm
deginu.
Erindi Sigvalda Hjálmarssoh-
ar, blaðamanns, Um daginn og
veginn, var áheyrilegt og margt
þar sagt athyglisvert. Talaði hann
mikið um æskulýðinn hér í höf-
uðborginni. Æskufólkið er nokk-
uð öðru vísi nú, en er eg var ung-
ur, eií þegar öllu er á botninn
hvolft, held eg að það sé nú
ekki lakara en þá var. Það er
langtum djarfara og fullorðins-
legra í framkomu nú, eða réttara
sagt verður fyrr fullorðið, eða
vill verða það. Ekki ætla eg mér
að reyna að skrifa meira um
þetta mál, verða sjálfsagt skiptar
skoðanir um hvað gera skuli fyr-
ir börn og ungt fólk, en aldrei
verður of mikið gert fyrir upp-
vaxandi kynslóð eftir því sem
efni standa til.
A þriðjudagskvöld var erindi
er próf. Magnús Jónsson flutti
um Alaskaför Jóns Ólafssonar.
Þegar Ameríkuferðir voru mest-
ar á nítjándu öld var það von og
draumur margra útflytjenda, að
takast mætti að stofna alíslenzka
nýlendu vestan hafs, þar sem ís-
lenzkt mál, búskaparhættir og
venjur mættu haldast um aldir.
Margir áttu erfitt með að sætta
sig við þá hugsun, að þúsundir
Islendinga, er vestur fluttu, ættu
að hverfa inn í það sambland
þjóða er byggja Norður-Amer-
íku, íslenzkt mál hverfa og ís-
lenzk þjóðareinkenni — er 2—3
kynslóðir hefðu lokið sínu skeiði.
Var þá fyrst að leita að stað,
sem hentugur væri íslendingum
til bústaðar. í þeim tilgangi fór
mátt verða Ólafur Hákonarson.
Tónlistin í útvarpinu
ÞANN 13. sept. s.l. var auglýst-
ur í Útvarpinu þátturinn „ís-
lenzk tónlist“. lög eftir Árna
Thorsteinsson, þeirra á meðal
var lagið „Kirkjuhvoll“. sungið
af karlakór. En, viti menn: þá er
leikið lag sr. Bjarna Þorsteinsson-
ar við sama texta. Ég beið eftir
leiðréttingu á þessum mistökum,
en árangurslaust. Seinna í sama
þætti heyri ég að l^ikið er „í dag
skein sól“ eftir Pál tsólfsson, til
enda — en þá afsakar þulurinn
og tilkynnti að þarna hefðu orðið
mistök.
Mér er spurn: er ekki sæmra
að leggja niður þennan þátt út-
varpinu, ef ekki er hægt að hafa
hann betur undirbúinn? —
Hversvegna var ekki greint frá
mistökunum á fyrra laginu?
Héldu þessir menn, sem þarna
voru að verki, að þjóðin þekkti
ekki þessi lög, sem þúsundir ís-
lendinga hafa sungið á undan-
förnum áratug?
Mér varð að orði: ekki er víst
að allt sé að marka sem þeir segja’
blessaðir um verk hinna stóru
meistara, þegar kæruleysið í þess
um málum er svo greinilega aug-
lýst.
Kona í Eyjafirði.
ur öðrum mönnum til Alaska og
þóttust þeir þar fundið hafa
hentugan bústað þjóð vorri, þeim
hluta er vestur fluttist. Um þessa
för o. fl. ræddi Magnús Jónsson,
— og gerði málinu góð skil.
Erindið Þýtt og endursagt
nefndist: Voru Essenar fyrirenn-
ara fyrstu kristnu safnaðanna?
flutt af Haraldi Jóhannssyni hag-
fræðingi. Það er víst enginn efi
á því, að þeir er fyrstir trúðu
á Krist voru Gyðingar og krist-
indómur byggist á lögmáli Gyð-
inga og ritum spámannanna. Ess-
enar voru sértrúarflokkur meðal
Gyðinga, eins og Saddúkear og
Farísear. Essenar voru mjög
strangtrúaðir meinlætamenn og
lifðu munkalífi, þar eð sagt er að
þeir hafi hatað konur og forðazt
þær. Regla þeirra var, að því
er t. d. Josefos, Sagnritari, segir
(en hann var sjálfur um skeið
í flokki Essena), ákaflega ströng
í kröfum til meðlimanna, enda
þoldu þeir pyndingar og dauða
með glöðu geði og æðrulaust,
vissir um að annað betra líf
tæki við að þessu loknu, ef þeir
aðeins stæðust raunir allar og
hlýddu boðum reglu sinar og
brytu ekki eiða þá er þeir höfðu
unnið. Sögnin um að Jesús hafi
gengið í reglu Essena er alveg
ósönnuð og ekki líkleg, svo mjög
er kenning hans frábrugðin ýmsu
er segir um Essena og þeirra
kenningar.
Friðjón Stefánsson las smásögu
úr nýrri bók sinni: Marsbúinn.
Efni sögunnar er vel fyrir kom-
ið til þess að höf. geti þar komið
sínum eigin skoðunum fram. —
Verður að telja söguna af betra
tæi smásagna sem nú eru að
koma út, enda þótt nokkuð skorti
á, að höf. takist að gera þessu
góða máli þau skil, sem ég tel
að efni hafi staðið til.
Á fimmtudaginn 19. sept. talaði
Gretar Fells skáld og nefndi
hann erindið Hamskipti daúðans.
Fells þykir dauði líkamans ekki
ægilegur né neinu að kvíða, þeim
er sæmilega hafa lifað. Telur
harin að fólk kvíði nú minna fyr-
ir dauðanum en óður var, orsök
sé sú, að spíritismi og austræn
heimspeki (guðspeki) hafi orkað
á menn. Grétar Fells er sjálfsagt
kunnugri þessum málum en eg,
en á æskuárum mínum, varð eg
þess ekki var að fólk væri
hræddara við dauðann en nú er.
Sveitafólkið í Skagafirði var
held eg miklum mun rólegra og
æðrulausara, en fólk er nú, hér
í höfuðborginni, að minnsta kosti
á ytra borðinu. Og sannleikur-
inn mun vera sá, að langflestir
eru hræddir við dauðann, hvað
sem hver segir, en menn bera sig
misjafnlega vel. En mesta sönn-
un fyrir framhaldslífi, eftir lík-
amsdauðann, er þrá allra heil-
brigðra manna að lifa sem
lengst.
Ævar Kvaran flutti þátt sinn á
föstudaginn, að venju. Ég mun
aldrei gleyma snilldarfrásögn
hans um bóndann í Indókína, er
kommúnista-ræningjar hröktu
frá jörð og búi — og slapp ásamt
börnum sínum sjö — og húsgoð-
inu, La-dong-Tan, út í amerískt
skip í Hanoj. — La-dong-Tan var
líkneski af guði einum er lengi
hafði verið heimilisguð fjölskyld-
unnar.
Laugardagsleikritið Vasapelinn
var ágætt, enda eftir heimskunn-
an höfund, Alexandre Metaxas.
Gerist í eyðimörk Norður-Afríku,
rétt á undan orustu, er tveir
Bretar verða fyrir því slysi, að
bíll þeirra bregzt og þeir verða
að ganga langan veg vatnslausir.
Lýsir Metaxas vel hugarástandi
og lyndiseinkunnum þessara
manna, svo og hinni alkunnu
seiglu Englendinga. Endir leik-
ritsins er óvæntur og ágætur, og
með honum verður leikritið, í
heild, meðal betri stuttra út-
varpsleikrita. Mér fannst þó þýð-
ingin fremur dauf á köflum.
Sagan Prestafjölskylda heldur
innreið sína, eftir Hope Shelley
Miller, í þýðingu Hólmfríðar
Jónsdóttur, er vel gerð smásaga
og vel lesin af Herdísi Þorvalds-
dóttur, leikkonu. —
Þorsteinn Jónsson.
Ný Hönnu-bók
ÞRIÐJA Hönnubókin er komin í
bókaverzlanir. Ég vildi með þess-
um línum vekja athygli á bók-
unum um Hönnu. Þær eru að
mínum dómi góðar bækur handa
ungum stúlkum, skemmtilegar og
heilbrigðar. Hanna hefur þá heil-
brigðu lífsgleði og athafnaþrá, er
hver stúlka þráir að eiga. Lífs-
gleði hennar og dugnaður ryður
hverri torfæru úr vegi og störfin
verða leikur.
Ég.hef gefið dóttur minni bæk-
urnar, sem út eru komnar, og þá
verð ég að segja, eins og satt er,
að ég hef lesið þær með jafn
mikilli ánægju og hún. Vel skrif-
aðar unglingabækur eru í raun
og veru jafnskemmtilegar fyrir
heilbrigt fólk á öllum aldri.
Málið er smekklegt og tilgerð-
arlaust, enda hefir Knútur lækn-
ir, sonur séra Kristins heit. Dan-
íelssonar þýtt Hönnu-bækurnar á
íslenzku.
S. Jónsdóttir.