Morgunblaðið - 06.10.1957, Blaðsíða 13

Sunnudagur 6. okt. 195'
MORCZJNBT AÐ1Ð
ts
Ingólfsstyttan í Reykjavík
REYKJAVÍKURBRÉF
Laugard. 5. október
Iugólfs-stytta
VEGNA andláts og útfaiar Há-
konar Noregskonungs hefur hug-
ur íslendinga beinzt enn frekar
til Noregs og Norðmanna undan-
farnar vikur en ella. Þegar á
reynir finna tslendingar glögg-
lega til skyldleika síns við Norð-
menn, og fylgir vinátta frænd-
seminni. Þau bönd vináttu og
frændsemi ber að styrlcja.
Svo sem frá hefur verið skýrt>
vildi svo til, að íslendingar þeir,
sem voru í Egilsferðinni um Nor-
eg í sumar, heimsóttu ættstöðv-
ar og heimkynni Ingólfs Arnar-
sonar 1 Rivedal í Dalsfirði, ein-
mitt 17. júní. Allir ferðalangarn-
ir voru sammála um, að dvöl-
in þar mundi verða þeim ógleym-
anleg. Kom þá upp sú hugmynd,
að þeir beittu sér fyrir því, að
íslendingar gæfu til Noregs
steypu af Ingólfsstyttunni hér í
Reykjavík. Skyldi hún reist í
Rivedal við nátíðlega athöfn, er
fulltrúar íslendinga vottuðu
norsku þjóðinni virðingu sína og
vinsemd. Sumir munu ef til vill
segja, að þetta væri stæling a
því, er Norðmenn færðu okkur
að gjöf styttu Snorra Sturluson-
ar. Vel má svo vera. En það er
gamall og góður siður að skipt-
ast á gjöfum. Þvílík minms-
merki rifja svo ætíð upp liðna
atburði og hjálpa til að tengja
nútíðina fornum minningum.
Þess vegna á þessi hugmynd
ekki.. að eyðast, heldur komast í
framkvæmd. Alþingi íslendinga
kemur saman til fundar í næstu
viku. Ef að líkum lætur, verður
þar meira um deiluefni en þau
mál, er sameina hugi allra. Á
Alþingi eiga sæti nokkrir þeirra,
er þátt tóku í Noregsferðinni í
sumar. Þeir eru úr öllum flokk-
um. Færi vel á því fyrir þá að
hefja þingstörfin með því að
flytja í sameiningu tillögu um
að hrinda þessari hugmynd í
framkvæmd.
Frásögn
Olafs Johfisons
Viðtalið við Ólaf Þ. Johnson,
stórkaupmann, sem birtist hér í
blaðinu fyrir rúmri viku, lýsti
merkilegum þætti, ekki aðeins
úr verzlunarsögu heldur þjóðar-
sögu íslendinga. Á seinni árum
er það tíðkanlegt hjá sumum að
níða starf og stétt heildsala,
býsnast yfir gróða þeirra og
velja þeim ýmis konar hæðiyrði,
kalla þá „óþarfa milliliði" o. s.
frv. í þeirri stétt eru misjafmr
menn, eins og hvarvetna. En hin
yfirlætislausa frásögn Ólafs
Johnsons lýsir glögglega, hví-
líkt þjóðnytjastarf forystumenn
þessarar stéttar hafa leyst af
höndum.
Upphafið var ekki auðvelt. Þar
þurfti á hugrekki, framsýni og
ráðdeild að halda. Viðtökurnar
voru kaldar hjá ýmsum, enda
höfðu margir hagsmuna að gæta
við það, að verzlunin héldist í
sínum fyrri farvegi.
Hollur lærdómur
Rrásögn Ólafs Johnsons af mót-
tökunum í Danmörku og af fyrstu
ferðinni vestur um haf, er í senn
skemmtileg persónuleg endur-
minning, um leið og hún hefur
verulegt gildi fyrir skilning
seinni kynslóða á erfiðleikum
frumherjanna og þýðingu þess
að geta staðið á eigin fótum. ís-
lendingar höfðu oft ástæðu til að
kvarta undan stjórnarháttum
Dana á íslandi, en þó var það
verzlunin, sem lék þá verst. Það
var starf manna eins og Ólafs
Johnsons, Garðars Gíslasonar og
annarra slíkra, sem braut gamla
einokunardrauginn endanlega á
bak aftur. í því áttu kaupfélög-
in einnig sinn mikilsverða þátt.
Engin ástæða er til að metast
um, hver hafi orðið þar athafna-
drýgstur, heldur þakka öllum,
er lögðu sitt fram.
Með því hafa þeir drjúgum
stutt að vaxandi velsæld ís-
lenzku þjóðarinnar og einnig
stórum bætt sambúð okkar við
Dani. Breytingin á hugsunar-
hætti málsmetandi Dana í þess-
um efnum kemur fram á
skemmtilegan hátt í viðtali Ólafs
Johnsons. Það var og fyrst eftir
að fullt jafnrétti var skapað, eft-
ir að íslendingar gátu sjálfir val-
ið og hafnað, sem við kunnum
rétt að meta, að Danir eru í
flestu yfirburðaþjóð, sem sjálf-
sagt er að halda vinfengi við.
Greinar um
mótið í Moskvu
Magnús Þórðarson, stud. jur.,
hefur skrifað hér í blaðið nokkr-
ar greinar um æskulýðsmótið
mikla í Moskvu í sumar. Grein-
ar þessar hafa að vonum vakið
mikla og alveg óvenjulega at-
hygli. Þær eru fjörlega og hisp-
urslaust ritaðar af manni, sem
auðsjáanlega var að leita hins
sanna, laus við alla kreddútrú á
hvorn bóginn sem var. Hani
hafði áður allvíða farið, kynnzt
mörgu og er bersýnilega laginn
á að afla sér kunningja, spjalla
við þá og fá fram skoðanir þeirra.
Vegna alls þessa hafa menn veitt
skrifum Magnúsar meiri athygii
en tíðkanlegt er um slíkar grein-
ar.
Gremja kommúnista segir og
til sín. Viðbrögðin eru hin venju-
legu: Persónulegar árásir og
nart, í stað málefnalegrar um-
ræðu. Sú viðleitni verður aðeins
til þess að vekja enn meiri at-
hygli en ella á hinum afbragðs
góðu greinum Magnúsar Þórðar-
sonar.
Kommúnismiim
líður undir lok
t lokaorðum sínum kemst
Magnús svo að urði:
„Sá, sem punktar niður 10—20
helztu einkenm týpisks aftur-
haldsríkis, sér, að flest þeirra
eru einkennandi fyrir Sovétríkin,
sem í rauninni eru einhver mestu
afturhaldsríki veraldarsögunnar
og þar sem ríkiskapítalisminn er
á svipuðu stigi og var meðal
Inka í Peru. Það er því tragiskt,
að margir þeirra, sem vel vilja
og telja sig róttæka, skuli hafa
ánetjast hugmyndakerfi komm-
únismans. Margir hafa fórnað lífi
sínu og lífsstarfi til þess að berj-
ast fyrir stefnu, sem þeir héldu
að væri vegurinn til þúsund ára
ríkisins. Það er því e. t. v. skilj-
anlegt, að þeir eigi bágt með að
viðurkenna, hve hrapallega þeim
hefur skjátlazt. Þeir halda dauða-
taki í bernskutrúna, þrátt fyrir
efann, sem hlýtur að naga þá.
Aðrir skilja ekki raunverulegt
eðli og inntak kommúnismans,
notfæra sér ekki þær upplýsing-
ar, sem þeim standa til boða, en
trúa í blindni á skrif leiðtog-
anna.-------
Fyrr eða síðar líður kommún-
isminn undir lok, því að hann
ber dauðann í sjálfum sér. Það
er óvíst með öllu að honum verði
afneitað í orði kveðnu, heldur
gæti stjórnarfarið sveigst smám
saman í áttina til lýðræðis og
úreltar hagfræðikreddurnar orðið
sveigjanlegri. Sjálfsagt gerist
þetta með rykkjum og skrykkj-
um, ráðherradrápum og útlegðar-
dómum, en er nokkuð fjarstæðu-
kenndara að hugsa sér í framtíð-
inni „kommúnistaríki“ með lýð-
ræðisstjórn, heldur en konungs-
ríki með lýðræðisstjórn, lýðveldi
með fasistastjórn eða kommún-
istískt ríki með fasistastjórn?"
Vel má vera að kommúnism-
inn líði undir lok með þeim
hætti er Magnús Þórðarson nefn-
ir. Ómögulegt er þó að sjá þró-
unina fyrir með nokkurri vissu,
og ef hinar frjálsu þjóðir verða
ekki varar um sig, má svo fara,
að kommúnisminn geri ósegjan-
legan skaða áður en að skapa-
dægri hans kemur.
Uiiímæli Bevaes
E. t. v. verður atburða síðustu
ára einkum minnzt fyrir það
j að þá hafi fyrst gætt að ráði
upplausnarmerkja í ríkjum
kommúnista. Sérstaka athygii
hlýtur að vekja, að heljartak
það, er menn hugðu, að hin
kommúnistisku yfirvöld hefðu á
æskulýðnum í löndum sínum, er
engan veginn eins sterkt og menn
hugsuðu. Atburðirnir 1 Ungverja-
landi sönnuðu það svo skýrt, að
ekki verður um deilt. Þótt í smáu
sé, sést það einnig af frásögn
Magnúsar Þórðarsonar af viðtöl-
um hans við æskumenn austur
í Rússlandi. Enginn skyldi þó
treysta því, að kommúnisminn
væri kominn að því að líða undir
lok. Einræðið er ævafornt, senni-
lega elzti stjórnarhátturinn í ver-
öldinni. Lýðræðið er tiltölulega
ungt og hefur ekki fest rætur
nema í tiltölulega fáum þjóðlönd-
um. Baráttan milli frelsis og
ófrelsis er því um margt óviss
og kann vel að verða lang-
vinn.
Þessa dagana voru höfð um-
mæli eftir Bevan, foringja vinstri
arms verkamannaflokksins í
Englandi í þá átt að hann gerði
ráð fyrir frjálslegri stjórnarhátt-
um í Rússlandi. Allir vildum við
vona, að svo reynist. En rétt er
að vera viðbúnir því gagn-
stæða. Sagt var, að Bevan byggði
von sína einkum á vaxandi iðn-
væðingu rússnesku þjóðarinnar.
En víst var Þýzkaland iðnvætt
'á dögum Hitlers og áður fyrri
miklu þroskaðra þjóðfélag en hið
rússneska er enn. Þó tókst að
koma þar á einhverju iilyrmis-
legasta einræði, sem sögur fara
af. Alveg eins og iðnvæðinghi
getur orðið undirstaða ósegjan-
legra framfara, þ. á. m. aukins
frelsis, þá er einnig hugsanlegt,
að hún verði nýtt tæki í höndum
kúgaranna til að halda almenn-
ingi í áþján. Enn verður því að
vera við öllu búinn.
Af hverju
ekki raimsókn?
Um það bil, sem Moskvumótið
hófst, skömmu eftir, að þátttak-
endur þess voru farnir héðan af
landi brott, skýrði Morgunblaðið
frá tilteknum, vægast sagt grun-
samlegum, gjaldeyrisviðskiptum í
sambandi við ferðina. Þrátt fyrir,
eða e. t. v. öllu heldur vegna
þess, að Morgunblaðið bar fram
alveg ákveðin sakaratriði, skaut
Þjóðviljinn sér lengi undan að
minnast á málið og gaf að lok-
um þá yfirlýsingu ,að hann
mundi alls ekki um það tala á
hverju sem dyndi! Þar kom, að
hann gat þagað.
Alþýðublaðið tók um sinn und-
ir kröfuna um rannsókn, en fór
síðan að tvístíga í málinu. —
Leyndi sér ekki, að það var fyrir
bendingar frá æðri stöðum. Tím-
inn hefur reynt að leiða málið
hjá sér, enda er ekki kunnugt um,
að þrátt fyrir ákveðin kæru-
atriði, hafi dómsmálastjórnin lát-
ið málið til sín taka. Þetta gat
verið skiljanlegt á meðan ferða-
langarnir voru fyrir austan. En
eftir að þeir komu heim og fregn-
azt hefur, hvað ýmsir þeirra hafa
um þetta sagt, þá verður það
ekki lengur varið, að yfirvöldin
láti málið afskiptalaust.
Einar
yfirlætislaus
Fyrir hálfum mánuði, þ. e.
laugardaginn 21. sept., birti Þjóð-
viljimf neðst á öftustu síðu sak-
leysislega fregn svohljóðandi:
„Einar Olgeirsson kominn
heim.
Einar Olgeirsson kom heim í
fyrradag úr utanför sinni. Ferð-
aðist hann til Kína ásamt fjöl-
skyldu sinni í boði miðstjórnar
kínverska Kommúnistaflokksins
og dvaldist einnig í Tékkósló-
vakíu og Sovétríkjunum".
Um Einar má segja, að hann
minni helzt á fugla himinsins.
Hann þarf hvorki að vinna né
spinna, eins og aðrir menn, en
þó er honum séð fyrir öllum þörf
úm. Hvort sá, sem það gerir, er
hinn sami og fuglana fæðir,' skal
ósagt látið.
Að sinni er og meiri ástæða til
að fjölyrða um, hversu fáorð
stjórnarblöðin hafa verið um
ferðir þessa foringja síns, eftir
heimkomu hans. Þjóðviljinn hef-
ur lítt eða ekki minnst á hann.
Hin stjórnarblöðin hafa einnig
gætt sem allra mestrar þagnar.
Það er því furðulegra sem Al-
þýðublaðið gerði ferðalag Ein-
ars í sumar að umræðuefni, á
meðan hann var víðs fjarri. Tím-
inn hafði að vísu ekki manndóm
til að bera sakir á Einar, en allir
skyldu við hvað var átt með skrif
um Tímans sömu dagana og Al-
þýðublaðið var með beinar get-
sakir um, að Einar hefði tekið
þátt í fundarhöldum með öðrum
kommúnistaforingjum, sero
kvaddir voru til Moskvu í sumar
til að sækja þangað fyrirskip-
anir um starfshætti í heimalönd-
um sínum.
Verður Einar
endurkosinn v
íorseti neðri
deildar?
Ætla hefði mátt, að Alþýðu-
blaðið hefði eftir heimkomu Ein-
ars gert sér títt um að öðlast nán-
ari fregnir af ferðum hans. Ef
ekki þykir ástæða til þess, voru
getgátur blaðsins í sumar út í
bláinn og raunar ósamboðnar
málgagni menntamálaráðherrans
í garð þess af foringjum stjórnar-
liðsins, sem til einna mestra met-
orða hefur verið settur. Hálf-
yrði Alþýðublaðsins um Rússa-
þjónustu Einars á meðan hann
var svo langt í burtu, að hann gat
ekki borið hönd fyrir- höfuð sér,
en þögn eftir að tækifæri gefst
til að ganga rösklega í skrokk
á honum, er glöggt dæmi um ó-
einlægnina í athöfnum stjórnar-
liðsins.
Dáðleysið verður þó yfirgengi-
legt, ef það á eftir að koma á
daginn, að Alþýðuflokksmenu
og Framsóknarmenn greiði Einari
enn atkvæði til þess að verða
forseti neðri deildar Alþingis. —
Hvernig á nokkkur að taka mark
á fjasi þessara manna um at-
ferli Einars, er helzt verður líkt
við landráð, ef þeir láta svo
verða sitt fyrsta verk að kjósa
hann til æðsta trúnaðar á elzta
löggjafarþingi veraldar?
„Engin stéttaskift-
ing til á ísJandi”
Hinn 26. sept. birti Þjóðviljinn
pistil undir þessari fyrirsögn og
voru í honum færð rök fyrir, að
rétt væri það, sem í fyrirsögn-
inni segir. Morgunblaðið vakti
athygli á þessum boðskap, sem
vissulega er nýstárlegur í mál-
gagni kommúnista og benti á, að
hann bryti illilega í bága við
kenningarnar um stéttabaráttu
og allt, er henni fylgir. Hinn 1.
október segir svo Þjóðviljinn:
„Eins og allir geta séð, sem
vilja sjá, neitaði Pósturinn alls
ekki tilvist stéttaskiptingar á Is-
landi eða þörf stéttabaráttu, enda
væri það fávíslegt."
Játa verður, að erfitt er að sjá,
hvernig samrýmanlegt er, að lýsa
því fyrst yfir með stórum stöf-
um og rækilegum rökstuðningi,
að engin stéttaskipting sé til á
íslandi, og segja síðan, að allir
geti séð, að því hafi alls ekki
verið neitað, sem með stórum og
ótvíræðum stöfum var neitað. —
Það eru fleiri í stjórnarliðinu en
Eysteinn Jónsson einn, sem nú
keppast við að afneita sínum eig-
in orðum.
Traust Ilelga
Beiiediktssonr
Dauflegur var hann boðskapur
inn, sem þeir Eysteinn Jónsson
og Gylfi Þ. Gíslason fluttu hvor
á sínum fundi s.l. þriðjudags-
kvöld.
Gylfi sagði að því væri „tak-
mörk sett“ „hversu lengi er unnt
að halda“ stjórnarstefnunni á-
fram. Með auðheyrðum örvænt-
■ingar hreim spurði hann: „Er
unnt að halda þessari stefnu á-
fram eitthvað enn-------“
Báðir kvörtuðu ráðherrarmr
sárlega yfir peningaleysi, halla
bæði á útflutningssjóði og ríkis-
Framh. á bls. 19