Morgunblaðið - 08.01.1958, Síða 8

8
MORCTJN nr 4Ð1Ð
Miðvikudagur 8. janúar 1958
byggingarlóð verður til
Margháttaður og kostnaðar-
samur undirbúningur
Yfirverkfræbingur Reykjavikur segir frá
MARGIR virðast standa í þeirri
trú, að það sé mjög einfalt og
auðvelt mál fyrir bæjarfélagið
að úthluta lóðum til þeirra, sem
byggja vilja hús eða mannvirki.
Menn munu almennt ekki gera
sér grein fyrir hvað til þess þarf,
að Ióð verði byggingarhæf,
þannig að unnt sé að úthluta
henni. En þar kemur til greina
margháttaður, tæknilegur undir- |
búningur og framkvæmdir. Það
mun villa marga í þessu sam-1
bandi að mest af þeim mann-
virkjum, sem þarna koma til, eru
hulin í jörðu og er því öll sú
vinna, sem lögð er fram, ekki
eins sýniieg almenningi og á
mörgum öðrum sviðum. En ef allt
er athugað, sem hér kemur til
greina, er Ijóst að það er marg-
brotið, tímafrekt og kostnaðar-
samt verk, sem leysa þarf af
hendi áður en lóð er orðin bygg-
ingarhæf.
x^JMorgunblaðið hefur snúið Sér
ti*I Einars B. Pálssonar, yfirverk-
fræðings hjá bæjarverkfræðingi,
og beðið hann um að skýra fyrir
lesendum blaðsins í höfuðdrátt-
um, hvað til þess þarf, að bygg-
ingarlóð geti orðið til. Er það
sem hér fer á eftir byggt á upp-
lýsingum yfirverkfræðingsins.
Tvenns konar undirbúingur
Þegar talað er um byggingar-
lóð, segir yfirverkfræðingurinn
er átt við afmarkaðan landsskika.
þar sem ætlazt er til að byggt
verði hús. í því sambandi verða
að liggja fyrir ýmis þægindi, sem
tímarnir krefjast að séu til um-
ráða, þegar hús eru byggð, en
þessi þægindi eru nú almennast
talin: Vegasamband, hoirresi,
vatnsveita, rafmagn, sími og
stundum hitaveita. Venjuiegast.
þarf sumt af þessu þegar að vera
til við byggingu á húsi, en það
er vegasamband, holræsi, vatns-
veita og rafmagn, en þetta eru
þau 4 sambönd, ef svo má
nefna, sem þarf að vera búið að
koma á, til þess að lóð teljist
byggingarhæf. Það er því svo, að
áður en byrjað er að byggja hús-
ið, þurfa þessi fjögur sambönd
að vera orðin til og má kalla þá
vinnu, sem leggja þarf fram í
því sambandi hinn verklega
undirbúning þess að lóð geti orð-
ið byggingarhæf.
En svo er annars konar undir-
búningur, sem kalla mætti hina
verkfræðilegu hlið þessa máls.
Aður en bæjarhverfi rís upp,
þurfa yfirvöld kaupstaðarins að
sjá svo um að til sé skipulags-
uppdráttur af því hverfi og einn-
ig áætlanir og uppdrættir af göt-
um og holræsum og loks mæi-
ingakerfi, sem geri það fært að
staðsetja hvert mannvirki á rétt-
um stað. Þetta má kalla hinn
verkfræðilega undirbúning lóðar
innar og er nauðsyniegt að hon-
um sé lokið áður en hægt er að
ganga frá teikningu- af hús: á
lóðinni.
Uppdrættir gerðir
Eins og af þessu sést, greinist
undirbúningsvinnan í tvennt,
hinn verkfræðilega og hinn verk
lega undirbúning, sem þannig má
nefna. Er þá rétt að gera fyrst
stuttlega grein fyrir hinum verk
fræðilega hluta. Hann hefst með
því að gerður er uppdráttur eða
kort af landinu, þar sem ráðgert
er að byggja. Er það á margan
hátt tafsamt og flókið verk að
gera slík kort, en ýmsar tækni-
legar nýjungar hafa orðið til að
létta þá vinnu á síðari árum.
Þegar búið er að gera slíkt kort
af svæðinu, er lokið fyrsta hluta
hins verkfræðilega undirbún-
ings. En þessu næst er svo að
teikna skipulag hverfisins eða
bæjarhlutans og má ef til vill
segja að það sé örlagaríkasta
skrefið, sem stigið er við bygg-
ið staðsetja á hvert einstakt hús
og mannvirki.
Aætlanir um götur og leiðslur
Þegar gengið hefur verið að
fullu frá skipulagsuppdrætti er
fyrst hægt fyrir alvöru að byrja
á áætlunum og uppdráttum af
götum og einnig leiðslum, sem
eiga að liggja í götustæðunum.
Undirbúingur hverrar götu er
mjög þýðingarmikill, enda má
segja að hún gegni tvíþættu hlut
verki, í fyrsta lagi sem gata eða
vegur til umferðar manna eða
farartækja og í öðru lagi liggja
svo í götunni allar þær mörgu
leiðslur, sem nú er krafizt og sí-
fellt verða fleiri og umfangs-
meiri, eftir því sem nýjar teg-
í veg fyrir slík mistök er nauð-
synlegt að ákveða hæðarlegu
hvers húss vandlega áður en byrj
að er að byggja það og miða hæð-
arleguna við þá hæð, sem gatan
á að hafa i farmtíðinni. Á undan
förnum árum hafa orðið furðu
mörg mistök á þessu sviði af
hendi þeirra, sem byggt hafa
húsin.
Við lagningu götunnar þarf
eins og áður var vikið að, að
gera sérstakar áætlanir og teikn
ingar vegna leiðslnanna, sem í
götunni liggja. Það þurfa að
liggja fyrir nákvæmar áætlanir
um holræsakerfi, vatnsveitu-
kerfi, rafmagnskerfi, símakerfi
og ef til vill einnig hitaveitu-
leiðslur í götunni. Þessi leiðslu-
kerfi liggja venjulega í götunum,
enda er tæplega völ á öðrúm
betri stað. Af þessum leiðslum.
eru holræsin mest bundin við
ákveðna legu, þau þurfa að hafa
ingu á nýjum bæ eða bæjarhiuta.
Skipulagsuppdrátturinn er und-
irstaðan að byggingu hins nýja
hverfis og er ekki unnt að byrja
fyrir alvöru að gera áætlamr og
uppdrætti af hinum ýmsu mann-
virkjum, götum, leiðslum, hús-
um og öðru, sem þarf til þess
að bæjarhverfið geti orðið til,
fyrr en skipulagið hefur verið
ákveðið.
Það er mjög umfangsmikið
verk að ganga frá skipulagsupp-
drætti og er ekki unnt að fara
langt út í það mál hér. En þegar
heildarskipulagsuppdráttur ligg-
ur fyrir, þarf að búa til aðra
smærri uppdrætti, sem unnt er
að vinna eftir og eru þeir nefndir
mæliblöð, en þar eru lóðirnar
sýndar, þannig að lega allra lóð-
anna er tölulega ákveðin og mál
sett. Þessi mæliblöð eru svo grund
völlurinn undir frekari fram-
kvæmdaáætlunum um mann-
virki á hinum einstöku ’óðum
og einnig í götustæðunum. Húsa-
meistararnir nota þessi mæli-
blöð til að teikna þær afstöðu-
myndir húsa, sem leggja þarf
fyrir byggingaryfirvöldin, þegar
sótt er um leyfi og eftir mæli-
blöðunum er svo farið, þegar
mælt er fyrir húsum, girðingum
og öðru slíku, sem staðsetja þarf
á nákvæmlega réttan hátt í eitt
skipti fyrir öll. 'Sést því að hér er
í rauninni um þrenns konar upp-
dráttargerð að ræða, fyrst upp-
dráttinn af landinu, í öðru lagi
heildaruppdrátt skipulagsins og
í þriðja lagi mæliblöðin, sem
unnin eru úr skipulagsuppdrætt-
inum og sýna nákvæmlega hvern
undir af leiðslum bætast við f
sambandi við götuna þarf að gera
fjölda margar athuganir. Fyrst
þarf að gera sér grein fyrir því,
hvaða hlutverki hver gata á að
gegna, hvort hún á að vera aðal-
umferðargata, dreifingargata eða
íbúðargata, en út frá því er svo
tilhögun götunnar áætluð. í upp-
hafi þarf einnig að gera sér grein
fyrir jarðlögum undir götunum,
því gatan þarf sína undirstöðu
ekki síður en önnur mannvirki.
Til þess að hægt sé að gera fulln-
aðaruppdrætti af götunum, þarf
að gera sérstakar hallamælingar
eða hæðarmælingar af götustæð-
unum og síðan má ákveða um
skiptingu götuflatarins, í gang-
stéttir, akbraut, bifreiðastæði
o.s.frv. og loks hæðarlegu göt-
unnar. Ákvörðunin um sjálfa
hæðarleguna er mjög þýðingar-
mikil vegna götunnar sjálfrar,
því form og yfirborð hennar er
háð ýmsum ströngum lögmáium
sem ekki er unnt að sniðganga
og í öðru lagi þarf rétt samræmi
að vera á milli götunnar og að-
liggjandi lóða og húsa.
Vafalaust gera menn sér al-
mennt ekki grein fyrir, á hve
miklu veltur um að samræmi sé
milli hæðarlegu húsa og gatna.
Mistök er eiga sér stað í þeim efn
um koma oftast niður á eigend-
um og íbúum húsanna. Sem dæmj
um slíkt má nefna, að yfirborðs
vatn getur þá runnið af götum
inn á lóðir, niður kjallartröppur
og jafnvel inn í húsin í leysing-
um og getur slíkt haft í för með
sér að gera verði kostnaðarsam-
ar breytingar. Til þess að koma
þann halla að vatn og þau efni,
sem í þeim eru, geti runnið burt
með nægilegum hraða, þannig að
ekki myndist stíflur. Hér þarf að
ganga vel og réttilega frá bæði
skolpræsunum frá húsunum
sjálfum og síðan holræsunum,
sem taka við því sem úr þeim
kemur, til flutnings út í sjó. Það
er ætíð sérstakt athugunarefni í
hvert skipti, hvernig hús geti
staðið á tiltekinni lóð, svo að
gott og öruggt leiðslukerfi fáist,
en frá því þarf að ganga vel
áður en byrjað er að teikna hús-
iit.
Hvað felst í verkfræðilega
undirbúningnum?
Þegar hér er komið, er rétt að
draga saman í nokkrar aðalniður
stöður, hvað felst í því sem hér
hefur verið kallað hinn verk-
fræðilegi undirbúningur lóðar-
innar. En í honum er þetta fólg-
ið:
1. Gerð skipulagsuppdráttar,
þar sem ákveðið er í aðalatriðum,
hvernig byggja skal á lóðinni.
2. Lóðauppdráttur gerður, sem
geri mögulegt að ákveða ná-
kvæmlega, hvernig staðsetja má
hús og önnur mannvirki á lóð-
inni.
3. Teiknig gerð af götu og hol-
ræsi, þannig að endanlega sé
ákveðin hæðarlega lóðarinnar og
allra mannvirkja í henni.
4. Útreikningur mælingakerf
is, sem geri það mögulegt að mæla
fyrir öllum mannvirkjum á lóð-
inni með nauðsynlegri nákvæmni
og með litlum fyrirvara.
Þegar þessum verkfræðilega
undirbúningi er lokið getur húsa-
meistarinn gengið frá teikningu
húss, en ekki er samt enn hægt
að hefja sjálfa bygginguna á lóð-
inni, því hún er ekki byggingar-
hæf fyrr en verklegi undirbún-
ingurinn hefur verið fram-
kvæmdur og er nú komið að hon
um.
Lagning gatnanna
Fyrsta atriðið í verklega undir
búningnum er sjálft vegasam-
bandið. Hér á landi hefur því
miður aldrei verið aðstaða til
þess að fullgera götur áður en
húsin eru byggð við þær. Þvert á
móti hefur orðið að gera ráð fyrir
að götur séu ekki fullgerðar fyrr
en allmörgum árum eftir að hús-
in eru byggð. Göturnar hafa því
verið gerðar fyrst í stað sem
malargötur. En gera verður þó
ráð fyrir, að á fyrstu árunum
verði lagðar í hverja götu flestar
þær leiðslur, sem þar eiga að
koma og verður því að ganga frá
undirstöðu götunnar þegar í upp
hafi og koma götunni nokkurn
veginn í rétta hæð, áður en
leiðslur eru lagðar.
Lagning gatnanna er mikið
verk, sem nútíma vinnutæki létt
ir þó allmikið. Jarðýtur byrja á
að ryðja götustæðið, en ef klapp-
ir eru í því, sem liggja hátt, þá
ér sjálfsagt að sprengja þær burt
strax. Einnig þarf stundum að
flytja jarðveg burt úr götustæð-
inu, ef hann telst óheppilegur og
flytja þangað nýjan jarðveg. Ekki
er það oft, sem aðstæður eru svo
slæmar að slíks þurfi með, en
venjulega þarf þó að ryðja
nokkru af moldarjarðvegi burt
úr götustæðunum. Þegar svo bú-
ið er að ryðja götustæðin, eru
þau gerð akfær með ofaníburði.
I seinni tíð er kappkostað að
koma strax fyrir þeim efnum,
sem eiga að mynda framtíðar-
undirbyggingu götunnar, svo
sem gjalli eða púkk-grjóti. Þegar
það tekst verður öll gatnagerðin,
sem á eftir kemur, miklu ódýrari
en ella.
Þegar búið er að gera hinar
nýju götur akfærar, hefst hol-
ræsagerðin. Skurðirnir, sem eru
gerðir til þess að leggja holræsin
í, eru nú nær alltaf grafnir með
vélskóflum. Stundum þarf að
sprengja ef klappir eru fyrir.
Þegar holræsakerfi er fullgert
í einni götu og búið að tengja
við það frá báðum hliðum leiðsl-
ur frá húsum og lóðum og niður-
föllum, þá er þetta kerfi að lögun
ekki ósvipað dálki úr fiski.
Næst á eftir holræsunum er svo
lögð vatnsveita í jgöturnar og oft
ast er sami skurðurinn, sem graf
inn var fyrir holræsi einnig not-
aður fyrir vatnsveituna. Vatns-
pípurnar liggja þó nokkru ofar
en holræsin og lítið eitt til hliðar
við það. Þær eiga að liggja í frost
lausum jarðvegi og eru því að
jafnaði grafnar 1,29 m. í jörð hér
á landi. Mikill munur er þó á
þessum tveimur kerfum, vatns-
veitunni og holræsunum. í hol-
ræsi rennur vatnið með fríu
vatnsborði eins og lækur undan
brekku en í vatnsveitukerfinu er
mikill þrýstingur, svo að þar
rennur vatnið jafnt upp í móti
sem niður í móti. Þessi þrýst-
ingur er raunar miklu meiri en
menn almennt halda. Vatnsveitu-
kerfið þykir þá starfa vel ef
þrýstingur þess nægi til þess að
lyfta vatninu 15 m. upp fyrir
efstu krana í öllum húsum bæjar
ins.
Verk þau, sem hér hefur verið
skýrt frá, eru annitt að miklu
leyti með stórvirkum vinnuvél-
um. Slíkar vélar þurfa að jafn-
aði mikið svigrúm og það fæst
því aðeins, að verkin séu unnin
áður en lóðirnar eru afhentar
hinum væntanlegu húsbyggjend-
um.