Morgunblaðið - 15.03.1958, Blaðsíða 2

2
MORCUNBL.4ÐIÐ
Laugardagur 15. marz 1958
— Abalverktökum
esnum ....
Framh. af bls. 1
sem til eru um viðskipti af þessu
tagi. Skipun þessara mála kom
til umræðu í þinginu árið 1952 1
tilefni af fyrirspurn frá núver-
«mdi menntamálaráðherra. Kom
þá fram, að árið 1948 var sér-
stakur maður fenginn til að Ijúka
þeim störfum, sem sölunefndin
hafði haft með höndum. Var sú
breyting gerð með ráðherrabréfi
og verður það að teljast nokkuð
undarlegur háttur. Þegar lið
Bandaríkjanna kom hingað 1951,
var svo um samið, að þær vörur,
sem það flytti inn tollfrjálst,
mætti aftur flytja úr landinu, en
ekki láta af hendi hér nema með
sérstakri heimild ísl. yfirvalda
og með þeim skilyrðum, er • þau
settu. í framkvæmd hefur það
skilyrði verið sett til skamms
tíma, að vörurnur væru látnar í
hendur íslenzkra stjórnvalda.
Viðskiptin við herliðið hafa
numið miklum upphæðum, en
skort hefur á, að þau hafi verið
greinilega færð á ríkisreikning-
unum. Þar er nú talað um hagn-
að frá sölunefnd varnarliðseigna.
Fyrir nokkru hafa tvö blöð,
Morgunblaðið og Tíminn, rætt
um, að sérstæð viðskipti hafi far-
ið fram við Keflavíkurflugvöll.
Um málið urðu hörð orðaskipti
milli blaðanna síðustu dagana í
febrúar, og er full ástæða til að
fram komi, hvernig í öllu liggur.
Sameinaðir verktakar
Guðmundur 1. Guðmundsson:
— Ég var erlendis, er blaðaskrif
tirðu um þetta mál. Um leið og
ég tek undir yfirlýsingu utan-
ríkisráðuneytisins, sem þá var
gefin út, vil ég nota tækifærið til
að setja fram greinargerð um
flutning varnings frá Keflavíkur-
flugvelli 1 sambandi við skipu-
lagsbreytingar á opinberum fram
kvæmdum í þágu varnarliðsins.
Ég ræði fyrst um Sameinaða
verktaka. Ljóst var frá upphafi,
að miklar
framkvæmdir
mjmdu verða á
vegum varnar-
'liðsins, sem
hingað kom
1951, og voru
ákvæði um
þær sett í samn
ingana, sem þá
voru gerðir.
— Varnarliðið
samdi við
bandarískt verktakafirma sem að-
alverktaka, og skyldi það annað
hvort annast framkvæmdir
sjálft eða semja um þær við
íslenzka undirverktaka. Þar sem
óttazt var, að einstakir íslenzkir
verktakar myndu ekki rísa fjár-
hagslega undir framkvæmdum og
að hætta væri á skaðlegum und-
irboðum þeirra í milli, beittu ís-
lenzk stjórnvöld sér fyrir stofn-
un samtaka þeirra aðila, sem
óskuðu að vinna að framkvæmd-
um fyrir varnarliðið. Sameinaðir
verktakar voru stofnaðir og
fengu einkarétt á að taka að
sér framkvæmdir fyrir hina
bandarísku aðalverktaka.
Snemma komu í ljós erfiðleik-
ar á samvinnu Sameinaðra verk-
taka og aðalverktakanna. Því var
firmað Islenzkir aðalverktakar
stofnað 1954, þó að erlendir aðal-
verktakar ættu áfram vélar og
tæki á Keflavíkurflugvelli og
hefðu þar framkvæmdir með
höndum.
Á árunum 1951—1956 var unn-
ið fyrir hundruð milljóna á Kefla
víkurflugvelli. En af ástæðum,
sem mönnum eru kunnar, stöðv-
uðust framkvæmdir að mjög veru
legu leyti 1956. Þær hófust aftur
1957, en í minna mæli en áður.
Þegar þá var tekið að semja
við Bandaríkjamenn, lagði ég á-
herzlu á, að íslenzkir aðilar
tækju við öllum framkvæmdum.
Af ýmsum ástæðum var hvorki
framkvæmanlegt né heppilegt að
færa út starfssvið Sameinaðra
verktaka, en íslenzkum aðalverk
tökum voru faldar allar fram-
kvæmdir. Skyldi gripið til undir-
verktaka eftir því sem skynsam-
legt og heppilegt vasri hverju
Guðmundur L
sinni. Moð þessu var fótum kippt
undan starfsemi Sameinaðra
verktaka sem slíkra á Keflavík-
urflugvelli og leystust samtökin
upp. Þau höfðu eignazt ýmsar
vélar og áhöld og efnisafgangar
höfðu safnazt hjá þeim á Kefla-
víkurflugvelli.
Allt þetta hafði verið keypt á
frjálsum markaði á Islandi eða
flutt inn að fengnum fullkomnum
leyfum. Sumt hafði verið fiutt
inn á flugvöllinn og þá ekki kom
ið til, að greidd væru opinber
gjöld vegna innflutnings.
Er svo var komið, að Samein-
aðir verktakar voru að leysast
upp í sinni upphaflegu mynd,
vaknaði sú spurning, hvað gera
ætti við þessar eignir. Samein-
aðir verktakar sneru sér til mín
og óskuðu eftir að fá að flytja
þær af flugvellinum og ráðstafa
þeim á frjálsum markaði, eftir
að greidd hefðu verið gjöld af
því, er flutt hafi verið ótollað á
flugvöllinn. Með bréfi frá 5. sept.
gerðu Sameinaðir verktakar
grein fyrir þeim eignum, sem hér
væri um að ræða. Ótolluðu vör-
urnar voru tæp 10 tonn af saum,
um 300 plötur af vatnsheldum
krossviði og tæki til byggingar-
íramkvæmda.
Mér fannst ekkert áhorfsmál,
hvernig snúast skyldi við þess-
ari málaleitan. Ég hafði staðið
fyrir því, að komið var í veg fyrir
það 1957, að Sameinaðir verk-
takar gætu starfað áfram eins
og áður, og það hefði verið hrein
óbilgirni, ef ég hefði meinað
þeim að ráðstafa eignum sínum
eins og um var rætt.
Ég lét virða þær og rannsaka
og voru þær metnar á rúml.
600.000 kr., þar af var rúml.
helmingur fyrir einn kranabíl.
Utanríkisráðuneytið hafði ekk
ert vald til að taka þessar eignir
af, Sameinuðu verktökum eða
knýja þá til að afhenda þær sölu-
nefnd varnarliðseigna. Valið
stóð því á milli þess að leyfa að
flytja þær af Keflavíkurflugvelli,
tollafgreiða þær og leyfa að ráð-
stafa þeim á íslenzkum mark-
aði, eða láta þær grotna niður á
flugvellinum. Var fyrri leiðin
valin og það tilkynnt samtökun-
um með bréfi 6. sept.
íslenzkir aðalverktakar
Ég snýr mér þá að íslenzkum
aðalverktökum. í samningunum
um varnarmálin 1957 lagði ég
áherzlu á, að íslendingar einir
væru verktakar á Keflavikur-
flugvelli. Bandaríkjamenn lögðu
áherzlu á, að hinn íslenzki aðili
tæki við sem mestu af vélum
og efni, er erlendir verktakar
áttu hér. Úr kaupum gat ekki
orðið þá, en íslenzkir aðalverk-
takar fengu afnotarétt og skyldi
samið um eignarréttinn síðar.
Hinlr erlendu aðilar áttu einnig
matar-, skrifstofu- og svefnskála
með útbúnaði. Var samið um, að
íslenzkir aðalverktakar tækju
við þessum eignum. Skálunum
skyldi skilað aftur síðar í sama
ástandi, en Ijóst er, að um það
gat ekki verið að ræða að því
er áhöldin og húsgögnin í þeim
varðaði, tóku ísl. aðalverktakar
við þessum munum, þó að þeir
þyrftu ekki á þeim að halda öll-
um.
íslenzkir aðalverktakar hafa
unnið mikið og margþætt starf
á Keflavíkurflugvelli. Á 3 árum
hafa þeir flutt inn efni sjálfir
fyrir meira en 40 millj. kr. og
tekið við efni frá verkfræðinga
deild hersins fyrir um 30 míllj.
kr. Hefur komið í ljós, að efnis-
afgangar hafa safnazt fyrír, og
ekki hefur þurft að nota allt
keypt efni, m.a. vegna þess, að
áætlunum um framkvæmdir hef
ur verið breytt. Hinn 25. nóvem
ber leituðu aðalverktakar til mín
og báðu um leyfi til að fá að
flytja af flugvellinum efni, er
ráðstafað yrði á innlendum mark
aði, þegar gjöld hefðu verið
greidd af því. Við athugun kom
fram, að hér var að mestu um
timbur að ræða sem ekki hefði
reynzt fullnægjandi. Taldi ég
ekki rétt, að það væri látið
grotna niður og féllst því á mála-
leitunina. Sundurliðun á efnis-
birgðum þessum lá ekki fyrir og
var því ekki sundurliðun í leyf-
inu. Strax var tekið að flytja út
af vellinum efni, svo og nokkuð
af áhöldum og munum úr skál-
unum. sem fyrr er frá greint.
Mun verðmætið alls vera
um 200.000 kr. Ég hef athugað
lista yfir áhöldin og munina. Er
verulegur hluti þeirra notuð eld
húsáhöld, notuð teppi, dýnur og
lök svo og skrifstofuvélar. Er
þetta víst eklci allt eftirsóknar-
vert, og veit ég ekki, hvernig
salan gengur, ef hún verður
leyfð, þegar ég hef athugað málið
nánar.
Söluncfnd varnarliðseigna
Einar Olgeirsson vildi halda
því fram hér áðan, að brotin
hefðu verið lögin, sem sett voru
1945. Þessi lög voru bundin við
ákveðnar ráðstafanir, kaup á
eigrium setuliðsins, sem þá var á
fslandi og skuldbindingar, sem
ríkið tók á sig í því sambandi
varðandi óuppgerðar skaðabóta-
kröfur á setuliðið. Lögin skiptu
ekki máli um annað en þessi at-
riði.
Nefnd, sem sett var á fót til
að taka við vörum frá varnar-
liðinu, sem hingað kom 1951,
starfar á grundvelli ákvæðis i
samningunum, sem þá voru gerð
ir, en ekki laganna frá 1945. Árið
1953 var gerður samningur milii
utanríkisráðuneytisins og varn-
arliðsins, þar sem segir. að flug-
herinn skuli afhenda ríkisstjórn-
inni það, sem fara á á íslenzkan
markað. Aldrei hefur verið sam-
ið um slíka afhendingu á eignum
erlendra verktaka hér á flug-
vellinum eða á eignum verk-
fræðingadeildar varnarliðsins.
Þessir aðilar hafa flutt út varning
sinn eða látið hann í geymslu.
Það var frá þeim, sem íslenzkir
aðalverktakar fengu það, sem
þeir vildu flytja af vellinum, og
þess vegna var þar ekki um brot
á samningnum að ræða, þó að
sölunefndin tæki ekki að sér söl-
una. Ég taldi réttara að þessum
eignum yrði komið í verð en að
þær væru látnar liggja, og þess
vegna var leyfið gefið út til aðal
verktaka. Þar var ekkert for-
dæmi skapað og ekki vikið frá
reglum.
Ég tek fram, að ég fékk til-
kynningu um, að íslenzkir verk-
takar hefðu flutt meira út af
I
frá 1953 ekki til þessara aðila
allra eins og samnirigarnir frá
1951 gera yfirleitt?
Þá upplýsti ráðherrann, að
íslenzkir aðalverktakar hefðu
gengið lengra en heimilt var og
því hefðu flutningar þeirra verið
stöðvaðir. Mér skildist jafnvel,
að Sameinaðir verktakar hefðu
einnig farið út fyrir sitt leyfi.
(Guðmundur f. Guðmundsson
grípur fram í: Þetta hvort tveggja
er algert ranghermi hjá þing-
manninum. Ég sagði aðeins, að
ég hefði látið athuga málið að
gefnu tilefni í blaðaskrifum).
Þá er sagt, að málið sé ýfirgrips
mikið og rannsókn erfið. En
skyldi vera vanþörf á að rann-
sókn færi fram?
Tvö ólík atriði
Bjarni Bencdiktsson: Miðað við
yfirlýsingar ríkisstjórnarinnar, er
hún tók við völdum, væri eðli-
tegt, að nú væri
búið að ráð-
stafa eignum
varnarliðsins,
er hér dvaldist
þá. En ríkis-
stjórnin hefur
ekki efnt orð
sín um brottför
hersins og ráð-
stafanir þær,
Bjarni Benediktsson sem hér er rætt
um, voru ekki
gerðar vegna brottfarar hersins,
heldur þvert á móti vegna þess,
að ákveðið var að hefja nýjar'
framkvæmdir á hans vegum.
Af ummælum utanríkisráð-
herra er Ijóst, að hér er um að
ræða 2 gersamlega ólík atriði.
í fyrsta lagi eru það eignir
Sameinaðra verktaka, sem fluti-
ar hafa verið af Keflavíkurflug-
velli. Þeir höfðu sjólfir keypt
eignir þessar innanlands eða flutt
þær inn, en alls ekki fengið þær
frá varnarliðinu eða aðilum, sem
hér hafa verið I skjóli þess. Við
gerðir Sameinaðra verktaka og
leyfi ráðherrans til þeirra er því
alls ekkert að athuga, nema sýnt
sé fram á, að þeir hafi farið út
fyrir leyfi sitt, en mér er ekki
kunnugt um, að það hafi nokkurs
staðar komið fram.
Allt annars eðlis eru flutning-
ar Islenzkra aðalverktaka frá
ílugvellinum. Þar er um að ræða
varning, sem þeir hafa ekki sjálf-
ir flutt inn í landið, heldur keypt
af erlendum aðilum á flugvellin-
um. Utanríkisráðherra sagði, að
vellinum en til var ætlazt í upp- (_ oafiul, ao
hafi, er flutningunum var langt \ þessir erlendu aðilar hefðu ekki
komið. Lét ég þá stöðva þá. svo verig skyldir til að selja íslenzka
að athuga mætti, hvort leyfið ríkinu eignir sínar, það gilti að-
hefði verið misnotað. Til öryggis eins um fiugherinn sjálfan. Það
hef ég líka gert ráðstafanir til
að athugað verði, hvort Samein-
aðir verktakar hafi farið út fyrir
leyfi sitt.
Tillagan, sem hér liggur fyrir,
virðist rúma marga og víðtæka
hluti og yrði erfið og tímafrek
í framkvæmd. Meginatriði nefnd
arinnar yrði að rannsaka starf-
semi sölunenfndarinnar.
Ræða Einars Olgeirssonar
Einar Olgeirsson: Atriði í ræðu
utanríkisráðherra þarfnast frek-
ari skýringa. Hann sagði, að
Sameinaðir verktakar hefðu
leystst upp. En
eru þeir ekki
aðilar í ís-
lenzkum aðal-
verktökum að
hálfu? Og
hvernig getur
félag, sem ekki
er til, verið
það?
Þá vil ég
spyrja: Var
sölunefndin
beðin um álitsgerð áður en leyfin
voru veitt til að flytja vörur af
Keflavíkurflugvelli. Hefði hún
ekki getað annazt söluna?
Þá er sagt, að lögin frá 1945
séu úr gildi. Þau eru þó einu
lögin um þessi atriði sem til eru,
og setja ber ný lög, ef víkja á frá
höfuðreglum þeirra.
Svo sagði ráðherrann, að
verktökum og verkfræðinga-
deild hersins væri ekki skylt að
hafa skipti við sölunefndina.
Hvers vegna náði samningurinn
Elnar Olgeirsson
er þó óumdeilt, að þeir gútu ekki
selt eignirnar íslenzkum aðilum
nema með leyfi utanríkisráðu-
neytisins. Það leyfi hefur vafa-
laust verið gefið með það fyrir
augum, að eignirnar væru áfram
á flugvellinum. Og þótt íslenzkir
aðilar hefðu fengið eignirnar í
hendur, gátu þeir ekki flutt þær
þaðan nema með öðru leyfi ráðu
neytisins. Er um það var sótt
var það hið eina eðlilega, að þess
væri krafizt, að söbuncfnd varn-
arliðseigna sæi um sölu eign-
anna.
Utanríkisráðherra virtist gera
sér grein fyrir þessu, en afsakar
sig með því, að um óverulegar
upphæðir hafi verið að ræða.
Það kann að vera nokkur af-
sökun, þó að hin leiðin hefði ver-
ið hreinlegri. Það kom líka í ljós,
að skjótlega varð ágreiningur
um, hvað fælist í leyfinu til ísl.
aðalverktaka, og er greinilegt, að
ráðherrann telur, að þeir hafi
gengið lengra en góðu hófi
gegndi.
Ráðherrann sagði raunar hér
úðan, að hann hefði stöðvað flutn
ingana frá Keflavíkurflugvelli
vegna blaðaskrifa. En hér hefur
honum skotizt, þótt skýr sé. í
fréttatilkynningu utanríkisráðu-
neytisins, sem m.a. er birt í Al-
þýðublaðinu 23. febrúar, segir
m.a.:
„Eftir að íslenzkir aðalverk-
takar s.f. höfðu hafið flutninga á
umræddum vörum út af Kefla-
víkurflugvelli, taldi Sölunefnd
varnarliðseigna, að farið væri
inn á verksvið nefndarinnar, þar
sem um fleiri vörur væri að ræða
en þær sem talizt gætu vöruaf-
gangar.
Ráðuneytið gerði þegar hinn
19. þ.m. ráðstafanir til þess að
stöðva flutningana og er málið í
athugun".
Hér kemur fram, að það var
alls ekki vegna blaðaskrifa, held-
ur íhlutunar sölunefndarinnar,
sem flutningarnir voru stöðvaðir.
Blaðaskrifin hófust ekki fyrr en
síðar, er utanríkisráðherra var
farinn úr landi. Ráðherrann hef-
ur í mörgu að standa svo að hann
getur misminnt eins og aðra
menn.
Mér er ekki grunlaust, að ráð-
herrann viiji gera minna úr við-
skiptum íslenzkra aðalverktaka
en efni standa tii. Auðvitað er
ekkert auðveldara en láta líta svo
út nú, að vöruflutningarnir hafi
aldrei átt að vera meiri en þeir
eru þegar orðnir, en framkvæmd-
irnar segja ekkert um þær ráða-
gerðir, sem uppi voru.
Hagkvæmt fyrir ríkissjóð
Guðnwindur í. Guðmundsson:
Þegar aðalverktakar höfðu tekið
að flytja vörur af flugvellinum
sneri sölunefndin sér til mín,
beiddist upplýsinga og taldi, að
hér gæti hættulegt fordæmi ver-
ið skapað. Ég skýrði málið fyrir
nefndinni, en taldi rétt að gefnu
þessu tilefni og þar sem ég var
að fara utan, að stöðva flutninga
og láta alhugun fara fram. Hún
er nú í undirbúningi og gangi.
Ég hef ekki gefið í skyn, að neitt
liggi fyrir um misnotkun í þessu
sambandi.
Það var ekki rétt, að íslenzkir
aðalverktakar hafi ekkert flutt
inn sjálfir af varningi. Þeir hafa
haft mikinn innflutning með
höndum og safnast þá fyrir af-
gangar. Aðalverktakar tóku einn-
ig við miklum áhöldum af er-
lendum aðilum að frumkvæði ut-
anríkisráðuneytisins, sem ekki er
rétt að láta eyðileggjast. Flutn-
ingar þeirra af vellinum eru
annars ekki meiri en sem nemur
200.000 kr.
Einar Olgeirsson taldi, að Sam-
einaðir verktakar væru enn til
sem aðili að íslenzkum aðalverk-
tökum. Myndað hefur verið hluta
félag um þennan hluta og eru
eigendur þess félags þeir, sem
áður voru í Sameinuðum verk-
tökum.
Tolltekjur ríkisins af vöru-
flutningunum út frá Keflavíkur-
flugvelli nema um 400.000 kr.
Ríkissjóður hefur þannig vart
fengið minna en hefði verið, ef
sölunefndin hefði tekið varning-
inn til sölu, svo að fjárhagshags-
muna ríkisins hefur verið gætt.
Á að leyfa söluna?
Bjarni Benediktsson: Ég hef
ekki gagnrýnt vöruflutninga ísl.
aðalverktaka að svo miklu leyti,
sem um kann að vera að ræða
vörur, er þeir hafa sjálfir flutt
inn. — Þá var það villandi hjá
ráðherranum, að ræða aðeins um
verðmæti þess, sem búið er að
flytja út af flugvellinum. í til-
kynningu utanríkisráðuneytisins
í síðasta mánuði segir einmitt, að
flutningarnir hafi verið stöðvaðir.
yfirleitt skilst mér, að ráðherr-
ann vilji nú gera lítið úr málinu,
og sýnist mér, að hann hugsi sér
að afturkalla stöðvunina og leyfa
ísl. aðalverktökum að selja varn-
inginn, sem búið er að flytja af
flugvellinum. Það myndi gefa að-
alverktökum færi á að bjarga
sínu skinni, og hefur e.t.v. stjórn-
málalega þýðingu, en mjög fer
af ráðherranum skörungsskapur-
inn, ef hann lætur hafa sig til
slíks.
Guðmundur I. Guðmundsson:
Ekkert liggur fyrir um ákvarðan
ir í málinu. — Ég hef hér tölur
um vöruflutningana. Sameinaðir
verktakar fluttu út af flugvellin-
um varning, sem að verðmæti
var 611.000 kr. og greiddu tolla
í ríkissjóð kr. 392.000. Aðalverk-
takar fluttu út fyrir 216.000 og
greiddu um 200.000 í tolla.
★
Þingsályktunartillögunni var
siðan visað til allsherjarnefndar
og 2. umræðu.