Morgunblaðið - 03.04.1958, Blaðsíða 17

Fimmtudagur 3. apríl 1958
iw n n n v v r r 4 » i ð
17
Fimmtugur á föstudag:
Bjarni M. Císiason rithöfundur
HNELLINN, samanrekinn ber ur og hafa helztu bókmennta-
gagnrýnendur Dana farið mjög
lofsamlegum orðum um rit hans.
Má þar til nefna Glimt frá Nord,
1937 (er hefur komið út í 2. út-
gáfu), Ekko fra Tankens Fast-
land, 1939, Rejser blant Frænder,
1940 (meðal Suðurjóta, Svía og
hann svip íslendings, er hefur
unnið baki brotnu frá í æsku,
stundað sjómennsku og sveita-
vinnu á uppvaxtarárum, en
fengið auk þess í arf þrautseigju
og fá þeim forfeðrum, er urðu
að þola hverskonar áþján á und-
anförnum öldum. Fyrra helming
ævi sinnar dvaldist Bjarni á ís-
landi, en síðara helming hefur
hann búið í Danmörku. Danir eru
velmenntaðir, kurteisir og hóg-
værir í framgöngu og má sjá
þess merki, að hinn þrekvaxni
íslendingur hefur lært að færa
sér 1 nyt marga hinna góðu kosta
Dana. Bjarni fæddist að Stekkj-
arbakka í Tálknafirði í Vestur-
Barðastrandarsýslu 4. apríl 1908.
Bjuggu foreldrar hans Gísli
Barnason og Ingveldur Jónsdóttir
þar í litlu koti. Faðir Bjarna
drukknar, meðan sonurinn er í
vöggu og móðirin deyr nokkrum
árum síðar, og er þá sveininum
komið fyrir hjá hjónum á Hval-
látrum, norðan Látrabjargs, en
11 ára gamall kemst hann til
skyldfólks síns í Reykjavík. Hann
býr við kröpp kjör, fer um ferm-
ingu austur í sveitir og stundar
þar venjulega vinnu, rær eina
vertíð í Vestmannaeyjum, fer
norður á síldveiðar, lendir í
jsiglingum á norsku skipi og ger-
ist nokkur ár matsveinn á togar-
anum Geir í Reykjavík.
En í brjósti þessa unga sveins
lifir sár harmur að geta ekki
notið þeirrar menntunar, er
hann þráir — og loks tekur hann
þá ákvörðun að hverfa til Dan-
merkur og leita sér þar mennt-
unar á lýðháskóla. Hann gefur
út fyrstu ljóðabók sína 1933: Ég
ýti úr vör, en 1934 er hann kom-
inn til Askov. Hann leggur fyrst
kapp á að læra dönsku til hlítar
og kynnast danskri menning að
fornu og nýju. Sjóndeildarhring-
urinn stækkar smám saman,
hann kynnist menningarlífi
hinna Norðurlandaþjóðanna, fer
að fást við ritstörf og kennslu,
flytur fyrirlestra víðsvegar um
Danmörku og semur margar bæk
ur á dönsku og hefir haldið þess
um störfum áfram i aldarfjórð-
ung. Hann sezt að í smábænum
Ry á Jótlandi, en þar er lýðhá-
skóli og flyzt síðan til Asnæs á
Sjálandi, en 1951 kvænist hann
ágætri danskri konu, Inger Ros-
ager, sem hefir lokið bæði stú-
dents- og kennaraprófi og fær
hún kennarastöðu í Asnæs. íslend
ingar eiga þessari konu margt
að þakka. Hagur Bjarna batnar
nú mög, hann fær fófestu í líf-
inu og getur nú lifað fyrir hugð-
arefni sín betur en áður. En
sama ár og hann kvænist kemur
út danska nefndarálitið um kröf-
ur íslendinga í handritamálinu og
nú tekur Bjarni þá ákvörðun að
gerast forvígismaður fslendinga í
þessu mikilsverða máli, og er
óhætt að fullyrða, að honum er
að miklu leyti að þakka, að fjöl-
xnargir Danir, bæði lýháskóla-
menn og aðrir, hafa á síðustu
árum snúizt til fylgis við mál-
Stað íslendinga. Þótt enn kunni
að líða nokkur ár, þangað til
handritin koma heim, er aðeins
um stundarbið að ræða, þvi að
bæði er, að íslendingar munu
aldrei sleppa réttmætum kröfum
SÍnum og eins munu Danir smám
saman vitkast í þessu máli, er
árin líða.
Bjarni M. Gíslason er sjálfur
vinsæli meðal Dana og mikils-
metinn sem skáld og rithöfund-
HÖRÐUR ÖI.AFSSON
máiflutningsskrifstofa.
Löggiltur dontuikur og skjal-
þýðandi í ensxu. — Austurstræti
trúa og Barna M. Gíslason i Dan
mörku til að skýra mál þetta
fyrir almenningi og afla fylgis
hinum íslenzka málstað. Um leið
og ég flyt honum kveðjur mínar
og þakkir og hamingjuóskir, er
ég viss um, að ég tala einnig fyrir
munn allrar íslenzku þjóðarinn-
ar. Vor bezta ósk er sú, að hann
eigi eftir að lifa það, að öll ís-
lenzk handrit i Danmörku verði
flutt heim til íslands, heim til
þess lands, þar sem ritin voru
samin og skráð.
Alexander Jóhannesson.
(Frá fréttaritara Morgun-
blaðsins á Jótlandi).
í DÖNSKUM blöðum hafa þegar
birzt margar greinir í tilefni af
fimm'tugsafmæli Bjarna M. Gísla-
sonar. Hann er hylltur fyrir að
vera óþreytandi forvígismaður
íslands, góður vinur Danmerkur
og ötull brautryðjandi norrænna
hugsjóna. Meðal þessara greina
birtist ein í „Höjskolebladet“, og
er hún eftir hinn ágæta kennara
við lýðháskóiann í Askov, dr.
phil. Holger Kjær. Hún er á
þessa leið:
— íslendingar kæra sig ekki
að taka erlend orð inn í
tungu sína, og þeir hafa valið
sitt sérstaka nafn í staðinn fyr-
ir Gesandt eða Ambassador. Þeir
Slíkan
sendiherra hefir Ísland í Kaup-
mannahöfn, en auk þess á það
efter I annan sendiherra, sem af eig-
' in hvöt og á eigin ábyrgð hefir
verið meðalgöngumaður Dana og
Íslendinga. Þessi maður er
Bjarni Gíslason. Og þar sem
hann verður nú fimmtugur hinn
4. apríl, þá á það vel við ,að lýð-
háskólinn og lýðháskólamenn
Finna og um samband íslands og
Danmerkur), De gyldne Tavl,
1944—45 (stór skáldsaga, er kom- um
ið hefur út á íslenzku 1954: Gulln
ar töflur, í þýðingu Guðmundar
Gíslasonar Hagalíns), Island ,,
under Besættelsen, 1946, bók uml“ih_an\s“dl|1®a;
hinn merka rithöfund og mennta
frömuð Dana Jörgen Bukdahl,
1949, Islands Litteratur
Sagatiden, 1950, og ljóðasafnið
Stene pá Stranden 1951.
Er þá ónefnt það rit, er ætíð
mun verða talið merkast, bók
hans um handritamálið. Þegar
nefndarálitið danska, er áður
hefur verið minnzt á, kom út < sendi honum kveðju og þakki
1951, blöskraði Bjarna meðferð
dönsku fræðimannanna á sann-
leikanum í handritamálinu. Hann
tók sig þá til og kynnti sér allt
honum fyrir, að hann hefir aukið
þekkinguna á íslandi og íslenzkri
menningu meðal vor, jafnframt
því sem hann hefir stutt að þekk
þetta mál niður í kjölinn við ingu á dönsku þjóðlífi og dönsku
RAGNAR JÓNSSON
hæstaréttarlogmaður.
Laugaveg, 8. — Sími 17752.
Lögiræðistörf. — Eignaumsýsla.
margra ára rannsóknir og gaf
síðan út bók sína 1954: De is-
landske hándskrifter stadig
aktuelle. Furðaði marga á við
lestur þessarar ágætu bókar, hve
ítarlega Bjarni hafði rannsakað
þetta mál og náð föstum tökum
á því og hve rökviss hann var
í málflutningi sínum. Bók þessa
gaf hann síðan út aftur með
nokkrum leiðréttingum og við-
bætum. Hefur staðið allmikill
styrr um þessa bók í Danmörku,
bæði með og móti, en höfundar
danska nefndarálitsins hafa enn
ekki séð sér fært að svara Bjarna.
í þessari deilu stendur nú Bjarni
og ritar greinar og heldur fyrir-
lestra um þetta mál víðsvegar í
Danmörku og hefur auk þess
brugðið sér til annarra Norður-
landa og skýrt málið þar.
íslendingar hafa orðið fyrir
sárum vonbrigðum af hálfu Dana
í þessu máli. Eins og öllum má
ljóst vera, að íslenzk handrit,
samin á íslenzku af íslendingum
um íslenzk og norræn efni eiga
hvergi annarsstaðar heima en ó
íslandi, eins furða menn sig á,
að þröngsýnir danskir háskóla-
menn skuli á mjög ósæmilegan
hátt halda uppi þrefi og deilum
í þessu viðkvæma máli íslend-
inga. Vér íslendingar getum fagn
að því að eiga jafn ágætan full-
hugarfari meðal landa sinna —
einmitt á þeim tíma er misskiln-
ingur á svo auðvelt að rugla al-
menna dómgreind.
Þegar þess er gætt hve lengi
Danmörk og Island voru tengd,
þá er dapurlegt að hugsa til þess
hve nauðalítið flestir Danir vita
um Island og íslenzka sögu. Hér
hefir sannarlega verið þörf á
fræðslu, og hana hefir Bjarni
tekið að sér. Hann hefir gert það
með sögum sínum, ljóðum,
fræðsluritum um íslenzkar bók-
menntir og sögu og nú seinast
með bókinni um íslenzku hand-
ritin, en einnig með fyrirlestr-
um sínum víðs vegar um landið.
Bjarni hefir það fram yfir marga
af sínum ágætu löndum, að hann
gjörþekkir hina dönsku þjóð, er
hann hefir snúið máli sínu til.
Og hjá Bukdahl hafði hann lært
að skilja þá hreyfingu, sem stend-
ur að baki lýðháskólanna.
Eftir margs konar misskilning,
sem sprottinn er af mistökum
fortíðarinnar og hleypidómum
nútíðarinnar, virðist nú rofa fyr-
ir gagnkvæmum skilningi milli
íslands og Danmerkur. Margir
hafa unnið að því, bæði hér og
á íslandi, en einum manni erum
vér lýðháskólamenn þó þakklát-
astir, og þessi maður er Bjarni
M. Gíslason, hinn alþýðlegi
sendiherra íslands.
Ódýr páskablóm
Blóma og matjurtafræið komið
SjÖtugur a föstudag:
Jóhannes lónsson
Gauksstöðum í
GARÐUR, suður, hefir um alda- í Garði og þangað heim hefir
bil verið einhver blómlegasta hann flest ár flutt aflaföng sín
byggðin á Suðurnesjum. Ber þar til vinnslu og verkunar.
tvennt til. Sveitin ber af öðrum EfUr að Jóhannes lét af sjó.
á Reykj anesskaga um gróðurfar. mennskUj hafa synir hans haft
Undan ströndinni eru einhver hin með höndum formennsku á bát-
beztu fiskimið við Island. Hefir um hans 0g farnast vel. Frá þess-
um tímamótum hefir hann sinnt
útgerðarstjórninni í landi og unn-
ið að og séð um heimflutning,
aðgerð og verkun á aflanum, ver-
tíðarfiski og síld til söltunar á
haustin. Hefir þar verið um all-
mikil umsvif að ræða, en orðlögð
er vandvirkni við vinnu og frá-
gangur hans. Síðastl. 3 ár hefur
Jóhannes notið aðstoðar Þor-
steins sonar síns við þessi um-
svif, en Þorsteinn hafði á sínum
tima tekið við formennsku af
föður sínum, þar til þetta bar að,
en enn annar sonur Jóhannesar
tók við af Þorsteini og gegnir
starfinu með mestu prýði.
Jafnframt sjávarútvegi, hefir
Jóhannes rekið landbúskap á
jörð sinni frá upphafi, og er hann
því útvegsbóndi í þess orðs beztu
merkingu. Viðbrugðið er snyrti-
mennsku í umgengni á Gauks-
stöðum úti og inni og jafnt um
fiskvinnslu og landbúnað.
Ýmsum trúnaðarstörfum hefir
Jóhannes gegnt og er hann þó
mjög hlédrægur og keppir ekki
að mannvirðingum. í sóknar-
nefnd Útskálaprestakalls hefir
hann átt sæti árum saman, enda
emlægur trúmaður og lætur sér
annt um kirkju sína og kristni.
Hann hefir alla ævi verið bind-
indismaður á vín og er góðtempl
ar. Hefir hann verið í því efni
hinn hollasti félagsmaður og
gegnt þar embættum. Þá hefir
Jóhannes um langt árabil verið
í stjórn Útvegsmannafélags
Gerðahrepps og mætt á vegum
þess á aðalfundum L.f.Ú.
Kvæntur er Jóhannes hinni
ágætustu konu, Helgu Þorsteins-
dóttur Gíslasonar frá Meiðastöð-
um. Af Meiðastaðaætt eru komn-
ir fjölmargir af mikilhæfustu
sjósóknurum og aflamönnum
þessa lands. — Þau giftust 21.
des. 1912. Hafa þau alla sína bú-
skapartið verið samhent og
heimilisbragur á heimili þeirra
frábær. 14 barna hefir þeim orð-
ið auðið. Tvó iétust á unga aldri,
en upp komust 6 dætur og 6 syn.
ir, allt hið mannvænlegasta fólk.
Gott er að minnast góðra
manna á merkum tímamótum.
Jóhannes á Gauksstöðum er
drengur góður, prúðmenni og
ljúfmenni. Eigi bregður hann
skapi, þótt í móti blási, eins og
oft vill verða um kjör manna,
sem fást við áhættusöm störf og
atvinnurekstur. Eitt höfuðein-
kenni Jóhannesar er broshýrt
viðmót, hlýja og æðruleysi. Með
þessum eðliskostum og með stoð
hinnar ágætu eiginkonu hefir
honum auðnast að leysa af hendi
merkilegt starf á liðnum áratug-
um sem sjómaður, útvegsmaður,
bóndi og faðir og uppalandi stórs
barnahóps, sem reynzt hefir hið
bezta. Hann lætur lítt eða ekki
á sjá þótt ævin sé alllöng orðin
og ber þess ekki merki, að hann
sé sjötugur orðinn. Á þessum
merku tímamótum árna hinir
fjölmörgu vinir hans honum
xangra lifdaga og þess, að fjoi-
sKymunni allri megl vei rarnast
um ókomin æviár.
Vinir.
þetta haft mikla þýðingu fyrir
hag héraðsmanna, meðan sjósókn
var eingöngu stunduð á litlum,
opnum og veikburða skipum og
því ekki unnt að sækja á eins
fjarlægð mið og nú tíðkast. í
Garðinum hefir alla tíð verið
stundað jafnhliða búskapur og
fiskveiðar.
Þessar aðstæður hafa mótað
mjög íbúana í Garði frá alda-
öðli og ef litið er á nútímann
má segja, að Garðurinn hafi ver
ið upeldisstöð fyrir dugmikla og
mikilhæfa sjósóknara og atorku
sama útvegsbændur og aflaklær,
enda hefir útgerð dafnað þar
hvað bezt á Suðurnesjum alla
tíð.
í þessu umhverfi og við þessar
aðstæður ólst afmælisbarnið ,Jó-
hannes á Gauksstöðum, upp og
þær „settu á manninn mark“.
Hann fæddist að Gauksstöðum
4. apríl 1888 og verður því sjö-
tugur á morgun, sem að þessu
sinni ber upp á föstudaginn
langa. Foreldrar hans voru hjón-
in. Jón Finnsson og Guðrún
Hannesdóttir, er lengi bjuggu að
Gauksstöðum, fyrirmyndarbúi.
Jóhannes hóf snemma sjó-
mennsku eða 14 ára gamall.
Hófst ferill hans á þeirri braut
á skútum, en mikið kvað að
þeim um og upp úr s.l. aldamót-
um. Ennfremur sótti hann sjó
á opnum bátum úr heimahögum
og gegndi þá formannsstörfum.
Síðar meir, eða 1923 keypti
hann 15 smál. vélbát og hefir
átt tvo síðan 27 smál. bát 1939
til 1946 og tæpl. 60 smál. bát
síðar. Jóhannes hefir eins og
þetta sýnir, fylgst vel með kröf-
um tímans og framvindu ís-
lenzkrar vélbátaútgerðar.
Jóhannes stundaði sjómennsku
samfellt í 36 ár, lengst af sem
formaður á eigin skipum. Fórst
honum þetta starf frábærlega
vel, enda er aðgát hans og ró-
lyndi viðbrugðið og hleyptu þess
ir eiginleikar hans styrkum stoð-
um undir farsæld hans í þessum
mikilvægu störfum. Þess má geta
hér, að eftir að fiskiskip stækk-
uðu var ekki auðið að stunda á
þeim sjó frá Garði vegna hafn-
leysu. Stundaði Jóhannes þá sjó-
sókn frá nálægum verstöðvum,
aðallega Sandgerði, en báta sína
hefir hann jafnan haft skrásetta
Laugavegi og Miklatorgi
Húsasmiðir — IUúrarar
Nú þegar vantar 2—3 byggingarfélaga í fjölbýlisliús á
skemmtilegum stað. Húsið verður fokhelt í sumar og
þarf 80—90 þúsund króna peningaframlag. Lausu íbúð-
irnar eru 3ja og 4ra herbergja. Tilboð merkt: ,,40xl 8414“
leggist inn á afgreiðslu blaðsins fyrir 8. þ.m.