Morgunblaðið - 20.05.1958, Qupperneq 6

6
MORCVNBTAÐIÐ
Þriðjuriagur 20. maí 1958
UPPREISN MASSU
HERSHÖFÐINGJA
ÞEGAR menn reyna að gera
sér grein fyrir því, hvern
ig standi á hinni snöggu
og harðvítugu uppreisn franska
hersins í Alzír gegn stjórninni í
París, og sömuleiðis þeirri upp-
reisnaröldu, sem gengið hefur
yfir Frakka, sem búsettir eru í
Alzír, þá verða menn að athuga,
að hér hafa tvö öfl sameinazt, en
ástæðurnar, sem hvor hópurinn
um sig hefur til þess að rísa gegn
stjórninni í París, eru af ólíkum
rótum runnar. Frakkar í Alzír
hafa þá einu áhyggju, að sá dagur
kynni að renna upp, að þeir yrðu
að taka föggur sínar og flytjast al
farnir burt úr landinu og heim
til Frakklands.
Það er ekki að undra, þó hundr
uð þúsunda af Frökkum, sem búa
í Alzír og vilja búa þar, reym
með öllum ráðum að hindra þa
þróun, sem gæti farið í sömu
átt og varð fyrir Frökkum í Túnis
og Marokkó, þegar þeir urðu hóp
um saman að yfirgefa bólstaði
sína og sriúa heim. Stjórnmála-
flokkarnir heima í Frakklandi
taka þátt í þessum áhyggjum
Frakka í Alzír. en af ólíkum á-
stæðum. Hægri flokkarmr halda
enn í hina gömlu stórveldishug-
sjón. Ef Frakkar misstu Alzír
væri það eins og að missa stóra
höll, sem Stór-Frakkland eitt
sinn bjó í. Vinstri mennirnir og
þá sérstaklega „sósíalistarnir,“
urðu hræddir við að ef um millj-
ón Frakka flyttist frá Alzír til
heimalandsins, mundi sá hópur
Massu hershöfðingi
manna verða nýr liðsafli fyrir
öfgastefnur í landinu og þá sér
í lagi fyrir þá sem hneigjast til
fasisma. Franski herinn í Alsír
hefur óhlýðnazt yfirboðurum sín-
um í París. En fyrir þeim vakir
allt annað en Frökkunum, sem
búa í Alsír. Fyrir um það bil 100
árum lagði franski herinn Norður
Afríku undir sig og þess vegna
vill herinn líka halda í þctta
land. í öðru lagi vill herinn
ljúka því ætlunarverki, sem hon-
um er falið, og sigra uppreisnar-
mennina í Alzír að fullu og öhu.
Á aldri einnar kynslóðar hefur
franski herinn tvisvar sinnum
beðið örlagaríka ósigra. Það var
árið 1940 og 1954. Þegar Þjóð-
verjar réðust inn í Frakkland,
molnaði mótstaða franska hers-
ins, sem hafði varizt sVo hraust-
lega við Marne 1914 og við Verd-
un 1916. Og í Indó-Kína biðu
Frakkar hinn herfilegasta ósigur
eftir ægilegar mannfórnir.
Ósigurinn í stríðinu við Þjóð-
verja hafði djúp áhrif á franska
herinn. Margir óbreyttir her-
en til þess þurfi 200.000 hermenn
til viðbótar. En engin frönsk
menn og einnig hershöfðingjar
kenndu stjórnmálamönnunum
um ósigurinn, en de Gaulle hers-
höfðingi lét sér þá um munn fara,
að það væri ekki einungis klaufa
skapur stjórnmálamannanna, er
þar ætti sökina, heldur einnig
hitt, hve herinn hefði verið bú-
inn á gamaldags vísu. En þegar
rætt er um ósigurinn í Indó -Kína
blandast engum, hvorki hermanni
né hershöfðingja, hugur um, að
þar hafi stjórnmálamennirnir
borið aðalsökina. Það hafi verið
hikið og ósamheldnin meðal
stjórnmálamannanna innanlands,
sem kostaði Frakka Indó-
Kína. Herinn kennir stjórnmála-
mönnunum um, að ótaldar þús-
undir Frakka voru leiddar til
slátrunar í frumskógum Indó-
Kína. Það er ekki enn gleymt,
hvernig endirinn varð, þegar for-
sætisráðherann Laniel lét flytja
400 falihlífarhermenn hálfa leið
í kringum jörðina til þess að
fleygja þeim niður í virkið Dien
Bien Phu, en hermennirnir voru
ekki fyrr búnir að fóta „ig á
jörðinni, en þeir voru leiddir í
fangabúðir, og þaðan komu
margir þeirra aldrei aftur.Franski
herinníIndó-Kína átti sér mikinn
baráttukjark eins og það er kall-
að, en hann taldi sig yfirgefinn
og svikinn af stjórnmálamönnun
um heima. Þetta hefur haft mjög
sterk áhrif á herinn, ekki síður
en ósigurinn 1940 og er enn í
fersku minni fjölda margra af
þeim hermönnum, sem nú eru
í Alzír.Margir telja, aS Indó-Kína
sé hin raunverulega undirrót
þess, að hershöfðingi eins og
Massu skuli grípa til þess ráðs að
óhlýðnast yfirherstjórninni í Par
ís. Frönsku hermennirnir og for-
ingjarnir í Alzír telja að það sé
opin leið fyrir þá, að vinna landið
og sigrast á uppreisninni, ein-
ungis ef þeir fái til þess hæfileg-
an tilstyrk að heiman. Þeir telja,
að þesu ætlunarverki hersins
hefði getað verið lokið fyrir
löngu en nú hefur þessi styrjöld
staðið í 4 ár, án þess að sjái
fyrir endann á henni. Þetta telur
herinn í Alzír, að sé vegna þess,
að hann hafi ekki nóg vopn og
sérstaklega ekki nóg af mönnum.
Þeir hermenn, sem þekkja til
Indó-Kína, kæra sig ekki um að
lifa hið sama aftur í Alzír.
Um 500.000 hermenn eru nú í
Alzír, og Pflimlin hefur eins og
raunar sumir ráðherrar á undan
honum, lofað að auka þann her-
afla. En jafnframt hefur hann
látið í það skína, að þegar her-
aflinn hafi verið aukinn, væri ef
til vill betra færi á því að ná
sáttum og samkomulagi við upp-
reisnarmenn í Alzír. Þetta gerir
hermennina tortryggna. Þeir ótt-
ast, að stjórnmálamennirnir geri
sig ánægða með háifan sigur í
Alzír. Það svæði, sem barizt er
á í Norður-Afríku er stórt og
talið er að þurfi um 400 franska
hermenn á móti hverjum 80 upp_
reisnarmönnum. Þetta kemur af
því, hvernig landinu er háttað.
En franski herinn í Alzír hefur
talið sig finna mótleik við
þessu. Aðferðin er sú að safna
herflokkum saman á tiltekna
staði, sem notaðir eru sem bæki-
stöðvar og gera árásir þaðan með
vélafylkjum og öllum tækjum,
sem tiltæk eru, á landi eða í
lofti. Þar sem slíkar aðferðir eru
notaðar, er hermönnunum líka
sigurinn vís en aðeins í bili. Upp-
reisnarmenn hefna sín fljótlega.
Ekki hafa herflokkarnir fyrr dreg
ið sig'til baka og þótzt vera búnir
að „friða landið,“ en uppreisnar-
menn streyma þangað aftur og
svo hefst leikurinn á ný. Frönsku
hermennirnir í Alzír segja að
það þýði ekki að hafa þar tómt
árásarlið, það verði að hafa full-
komna franska hersetu í landinu,
stjórn hefur viljað ganga svo
langt að auka herinn það mikic
★
Því veikari sem ríkisstjórnirnar
urðu heima fyrir, þeimmun meiri
varð óánægjan meðal hermann-
anna í Alzír. Mest er þó óánægjan
meðal fallhlífarhermannanna, en
Massu herforingi stjórnar þeim.
Þetta er talið vera úrvalslið, sem
er gamalreyntúrlndó-Kínaogbar
þar hita og þúnga dagsins. Þessir
liðsflokkar hafa, undir stjórn
Massu hershöfðingja. á stuttum
ferðum herflokkanna. En á það
er bent að öðru leyti að þessir
fallhlífarhermenn séu raunar
ekkert annað en venjulegir her-
menn, sem berjist fyrir lífi sínu
og þá með öllum tiltækum meðul
um. Meðal þeirra sé þó „góður
hernaðarandi,“ þeir þekki þá sem
stjórni flokkum uppreisnar-
manna og þeir safni saman pen-
ingum og vistum handa fjölskyld
um fallinna uppreisnarmanna.
Hvað, sem um þetta verður sagt,
þá hefur sá andi, sem er ríkjandi
innan falhlífarhermannanna orð-
ið hernum í Alzír almennt eins
konar leiðarstjarna. Allur franski
herinn í Alzír vill berjast til
þrautar og óttast ekkert meira en
það, sem hermennirnir kalla
festuleysi stjórnmálamannanna.
Það þarf ekki að efast um það,
að Massu hershöfðingi hafi ó-
skorað fylgi hermanna sinna. pað
þarf heldur ekki að efast um,
að mikill fjöldi af æðstu rierfor-
ingjum í París hugsar eins og
hann og hermenn hans í Alzír.
Á hinn bóginn eru svo aðrir,
svo sem Salan hershöfðingi, sem
er yfirhershöfðingi í Alzír, og
lengi var á báðum áttum og gekk
þá fyrst til liðs við Massu, þegar
honum var nauðugur einn
kostur. Salan nýtur ekki mikils
ólits meðal hermanna í Alzír.
Hann barðist í Indó-Kína en þótti
ganga þar linlega fram. Margir
Frakkar í Alzír telja, að það sé
hik og linka Salans, sem eigi mest
an þáttinn í því, hve stríðið hefur
Framh. á bls. 19
Félagsbréf Almenna
bókafélagsins komið út
Meðal efnis er grein um nútímaljóðlist
á Islandi
Franskur hermaður með upp-
reisnarmann, sem hefur verið
tekinn til fanga
tíma getað bælt niður alla mót-
stöðu uppreisnarmanna í Algeirs-
borg sjálfri. Þar sem fallhlífar-
hermennirnir koma rennur blóð.
Þeir koma alls staðar á „kyrrð
kirkjugarðsins." Ef fallhlífarher-
menn taka fanga, má búast við
að þeir verði píndir til sagna og
jafnvel dauða. En án fallhlífar-
hermannanna hefðu Frakkar fyr-
ir löngu tapað Alzír og þess
vegna hefur engin ríkisstjórn í
París treyst sér til þess að hamla
á móti þessum grimmdarlegu að-
FÉLAGSBRÉF Almenna bóka-
félagsins er komið út, hið vand-
aðasta að venju. Er þetta 7. hefti,
4. árg. Bréfið er 46 blaðsíður að
stærð.
Fremst í bréfinu eru ritstjórn-
argreinar. I fyrstu greininni, er
nefnist Skipulagið,' nazisminn,
maðurinn, er rætt um pólitískt
ofstæki og lagt út af svari Indriða
Þorsteinssonar rithöfundar við
spurningunni: Hver eru helztu
vandamál ungs rithöfundar á ís-
landi í dag? f svari sínu, sem birt
ist í 5. hefti Félagsbréfs ræðir
Indriði um skipulagssýkilinn og
þær hættur sem stafa af honum
og velferðarríkinu. Þá er rætt um
úthlutun listamannafjár og m.a.
bent á, að úthlutunarnefnd lista-
mannafjár eigi að vera ópólitísk.
Þá er greinin Nýir útgáfuhættir
Almenna bókafélagsins og loks er
rætt um fyrstu mánaðarbókina,
Sjávarföll, eftir Jón Dan.
í vetur flutti Sigurður A. Magn
ússon blaðamaður Háskólafyrir-
lestur á vegum Stúdentaráðs,
sem hann nefndi Ljóðagerð yngri
skáldanna. Erindið var flutt á
bókmenntakynningu Stúdenta-
ráðs 12. janúar og vakti athyglh
Eins og nafnið ber með sér fjall-
aði það um ljóð ungu skáldanna
og stefnur, sem uppi eru í nú-
tímaljóðlist. Nú hefur erindið
verið prentað í heild í Félags-
bréfi.
Af öðru efni þessa heftis má
nefna: Tvö kvæði eftir Sigurð
Jónsson frá Brún, grein eftir
Francois Bondy, ritstjóra Preuv-
es í París, sem fjallar um sögu
rússneska skáldsins Pasternaks,
Doktor Zhivago, og síðan eru
nokkur orð um skáldsöguna og
höfund hennar eftir Þórð Einars
son, sem einnig þýðir grein
Bondys. Þá skrifar Halldór Þor-
steinsson um leikhús (Glerdýrin
eftir Tennesse Williams og Gauks
klukkan eftir Agnar Þórðarson).
Loks eru dómar um þrjár bækur.
Sigurbjörn Einarsson skrifar um
Rit Ólafíu Jóhannsdóttur og rit-
stjórinn, Eiríkur Hreinn Finn-
bogason, skrifar um ljóðabækurn
ar Nóttin á herðum okkar eftir
Jón Óskar og Borgin hló eftir
Matthías Johannessen.
sÞrifar úp i
daglega lifinu J
ASGEIR Þór Ásgeirsson, um-
ferðarverkfræðingur Reykja-
víkurbæjar, hefur sent Velvak-
anda eftirfarandi bréf:
„f dálki yðar þann 23. marz
síðastliðinn, og raunar í öðrum
dagblöðum bæjarins, er þess get-
ið, að Heilbrigðismálastofnun
Sameinuðu þjóðanna — WHO —
hafi látið fara fram ýtarlega
rannsókn á umferðarslysum í 18
löndum, og eru birtar mjög at-
hyglisverðar tölur í þessu sam-
bandi. Dauðsföll af völdum um-
ferðarslysa í Bandaríkjunum á
árunum 1953—55 eru skv. grein-
inni 129 miðað við hverja 1 millj-
ón bifreiða. Sé hins vegar betur
gætt að, þá voru skróðar bifreið-
ir í Bandaríkjunum 61 milljón
1955 og um 38.300 manns fórust
sama ár í umferðarslysum, eða
um 628 manns miðað við hverja
1 milljón bifreiða.
Útreikningar yðar vöktu at-
hygli mína á því, að forser.dui
þeirra væru ef til vill ekki réttar.
Ég leitaði mér því upplýsinga
hjá upplýsingaskrifstofu Samein
uðu þjóðanna í Kaupmannahöfn,
því að ég sætti mig ekki við
tilhugsunina um, að dauðaslys af
völdum umferðar hér á landi
væru 24,5 sinnum fleiri en í Dan_
mörku miðað við eina milljón
bifreiða og 9,3 sinnum fleiri en
í Bandaríkjunum, en að þessari
niðurstöðu komizt þér í útreikn-
, ingum yðar. Mér hefur nú borizt
svar frá Danmörku og kemur þar
í ljós, að dauðaslysatölurnar eru
miðaðar við fótgangendur (ped-
| estrians), en samanburður á
þeim dauðaslysum eingöngu í
ýmsum löndum er allvarhuga-
verður, og má benda á, að ferð-
uðust allir í bifreiðum í einu
landi, þá yrði engin slys á „fót-
gangendum," vafalaust yrðu eftJr
sem áður mörg dauðaslys í um-
ferðinni vegna bifreiðaárekstra
Þrátt fyrir það, sem ég hef
sagt hér á undan. skai ég fresta
að gera nokkurn samanburð á
dauðaslysum af völdum umferð-
ar á íslandi og í Bandaríkjunum.
Þess var áður getið, að 628 manns
fórust í umferðarslysum 1955 í
Bandaríkjunum miðað við eina
milljón bifreiða. Hér á landi voru
skráðar 1. janúar 1956 alls 15.943
skv. bifreiðaskýrslu Vegamála-
skrifstofunnar, en dauðaslys af
völdum umferðar 15 á árinu 1955.
Þetta þýðir sama og um 942
dauðaslys ó hverja milljón farar-
tækja eða „hlutfallslega" um
þriðjungi fleiri en i Bandaríkjun
um. Ástandið virðist því nokkuð
svipað hér og "þar. Benda má á,
að meðalaldur bifreiða í umferð
er vafalítið meiri hér en þar,
vegir hér eru lakari en par og
löggæzla í framkvæmd og virð-
ing fyrir ökureglum er síðri hér
en þar. Þó ber að athuga, að óku-
hraði er mun lægri yfirleitt hér
en í Bandaríkjunum.
Hversu dauðaslys fótgangenda
eru breytileg frá ári til árs má
sjá af því, að á árinu 1953 fórst
einn fullorðinn fótgangandi, en
hins vegar var ekið á 6 börn, svo
að dauðaslys hlutust af. Árið 1954
fórust fjórir fótgangendur í um-
ferðinni, þar af varð einn fyrir
varnarliðsbifreið við Hafnar-
fjörð. Fimm börn urðu fyrir bif-
reið þetta ár og dóu. Árið 1955
urðu þrír fullorðnir fótgangendur
fyrir bifreið og dóu. Hins vegar
var ekið á 9 börn þetta ár, svo að
dauðsföll hlutust af.
Af ofangreindum tölum má
ráða, að fjöldi fullorðinna fót-
gangenda, sem bíður bana í um-
ferðinni hjá okkur er ekki óeðli-
lega mikill. Sérstaklega virðist
öldruðu fólki hætt. En fjöldi sá
af börnum, sem árlega ferst í
umferðarslysum, er ökumönnum,
foreldrum og því opinbera til
mikils vansa. Sök foreldranna
liggur í því að tryggja börnunum
ekki örugg, afgirt leiksvæði á
lóðunum sjálfum. Sök þess öpin-
bera liggur m. a. í því að tryggja
ekki nægilega marga leikvelli,
þar sem þéttbýlið er.“
Aths. Velvakanda: Ég er verk-
fræðingnum þakklátur fyrir að
upplýsa. að ekki var með öllu
rétt með farið hér í dálkunum 23.
marz. Upplýsingarnar, sem þar
birtust, voru teknar úr frétta-
bréfi Sameinuðu þjóðanna, sem
gefið er út ó íslenzku og sent hing
að frá Kaupmannahöfn. Var þess
ekki getið í bréfinu, að einungis
væri miðað við slys á fólki, stni
ekki er sjálft í bifreiðum. —
Þess verður og að geta, að talan,
sem nefnd er í bréfinu hér að
ofan um dauðaslys á íslandi mið-
að við 1 milljón bifreiða (942) er
miðuð við árið 1955 eitt.
Ég nefndi töluna 1200 í þessu
sambandi, og er hún fundin sem
meðaltal áranng 1953—1955 eins
og erlendu tölurnar, sem greint
var frá í fyrrnefndu fréttabréfi
Sameinuðu þjóðanna.