Morgunblaðið - 10.06.1958, Blaðsíða 6

C
M U K C f"V B T 4ÐIÐ
Þ.-iðjudagur 10. júní 1958
PORTUGAL OG DR. SALAZAR
PORTÚGAL hafði um langan
aldur verið konungdæmi, en það
hafði á ýmsu gengið upp á síð-
kastið, áður en seinasti konung-
urinn, Manúel II. var hrakinn frá
völdum 1910. Síðan hefur Portú-
gal verið lýðveldi. Áður en kon-
ungur var hrakinn frá völdum,
hafði verið mikið um uppreisnir
og stjórnmálalegar óeirðir í land
inu, faðir konungs og bróðir voru
skotnir á almannafæri í Lissabon
og þar fram eftir götunum. Ekki
tók þó að þessu leytiöllu betra við
eftir að lýðveldi komst á, því að
á árunum á milli 1910 og 1916
urðu í landinu 24 byltingar og
stjórnarrof, sem stundum kost-
uðu blóðsúthellingar. Segja mátti
að stjórnleysi væri í landinu með
löngum köflum á þessu árabili.
Þá var það árið 1926, að herinn
undir forustu Carmona gerði upp
reisn og hrifsaði til sín völdin.
Carmona kallaði þá á dr. Ant-
onio d’Oliveira Salazar til þess
að vera fjármálaráðherra í stjórn
Pórtúgals, en eftir nokkra daga,
sagði hann af sér. En tveimur ár-
um seinna var hann enn gerður
að fjármálaráðherra og kom
hann þá lagi á fjárlög landsms
og gat sér mikinn orðstír. Árið
1932 var honum boðið að taka að
sér embætti forsætisráðherra og
síðan hefur hann haldið þeirri
stöðu og verið að kalla má em-
valdur í landinu. Mikið hefur
verið ræft og ritað um Salazar
og einveldi hans, bæði með og
móti. Sumir segja, að hér sé um
eins konar upplýst einveldi að
ræða, en aðrir segja, að hér sé
um venjulega harðstjórn að ræða,
á þá vísu, sem oft gerist í Suður-
Evrópu og Suður-Ameríku.
Dr. Salazar fæddist árið 1889
í Santa Comba og var kominn af
fátæku foreldri. Las hann hag-
fræði í háskóla og varð seinna
háskólakennari í hagfræði við
háskólann í Coimbra. Salazar
hafði lengi blöskrað óreiðan í
stjórn landsins á lýðveldistíma-
bilinu og hafði látið ýmislegt frá
sér heyra um það. Fjármál iands
ins og atvinnumál voru í hinni
stökustu óreglu og vildi Salazar
ráða þar ýmsar bætur á, en fékk
litlu ágengt fyrst þegar hann
varð fjármálaráóherra og sagði
þess vegna af sér, eins og áður
getur. En eftir að hann festist
í sessi, hefur hann gegnt bæði
störfum fjármálaráðherra og for-
sætisráðherra og heldur þeim
embættum enn.
Þegar Salazar hafði verið g .rð
ur að forsætisráðherra, lét hann
breyta stjórnskipuninni í all-
miklu fastar form. sem kallað
er, og líkist stjórnarform hans
nokkuð hinni ítölsku fasista-
stjórnskipun Mussolin.s. Salazar
styður sig við flokk einn, sem
kallast Uniao Nacional, og er
ritskoðun . landinu og aðrir flokk
ar ekki leyfðir. Kosmngar eru
haldnar í landinu fjórða hvert
ár, og cru þæi opinberar, en
nokkuð þykir kosningafyrirkomu
lagið frábrugðið því, sem gerist
í ýðfrjálsum iöndu, . Ríkis-
stjórnin verður að s^mþykkja
frambjóðendurna í forseta-
embættið, og ekki eru nema 30
daga frestur á milli framboðs og
kosninga. Þar við bætist svo, að
sjálft kosningafyrirkomulagið er
allfrábrugðið því, sem annars
staðar gerist. Ekki er ólæsum
mönnum né heldur þeim, sem
hafa tekjur innan við visst lág-
mark leyft að kjósa og atkvæða
seðlar eru ekki afhentir mönn-
um í kjörstofum, eins og annars
staðar gerist, heldur eru kjörseðl-
ar sendir til manna út um land,og
verða þeir að koma með kjör
seðilinn og gögn sín fyrir því að
þeir megi kjósa, á kjörstað og
kjósa þeir þá, ef að þeir teljast
hæfir til þess samkvæmt lögum
landsins. Stjórnin hefur vita-
skuld miklu betri aðstöðu til að
senda sínum mönnum kjcrseðla,
heldur en ein eða önnur samtök,
sem hrófað er upp með stuttum
fyrirvara, og bætist það við,
að stjórnin ein hefur í hönaum
sér kjöi krárnar og fá andstæð-
ingarnir lítið af þeim að sj i ,vrr
en stuttu á undan kosningu Þess
n.i geta, að konur hafa ekki
kosningarétt í landinu, nema
að þær hafi gengið í gegnum til-
tekna skóla í landinu. Talið er,
að rúmlega 50% landsmanna séu
ólæsir.
Þingið skiptist í tvær deildir,
þjóðþing og stéttaþing. í þjóð-
þinginu eru 120 þingmenn og fer
þar fram venjulegt löggjafarstarf.
I stéttaþinginu eru 79 þing-
menn, sem eru fulltrúar alls
konar hagsmunahópa og fer sú
deild aðeins með málefni, sem
varða efnahagsmál, fjármál og
félagsmál. Ennfremur getur hún
haft til meðferðar frumvörp til
laga um önnur efni. Forseti lýð-
veldisins er kosinn á 7 ára fresti
og eru kosningar þá að kalla
frjálsar, eins og lýst var hér á
undan og slakað mjög á ritskoð-
un.
★
Dr. Salazar hefur ekki gegnt
forsetaembætti, en jafnan hafa
menn úr hans flokki eða honum
hliðhollir verið kosnir í það
embætti. Til er andstöðuhreyf-
ing í landinu gegn Salazar, sem
kallast Lýðræðislegi andstöðu-
flokkurinn, og eru í honum kjós-
endur, sem aðhyllast mjög ólík-
ar skoðanir, allt frá því að vera
frjálslyndir og til þess að vera
kommúnistar. Það bar við árið
1946 að Sálazar var veikur, og
reyndu þá nokkrir herforingjar.
sem voru honum mótsnúnir að
gera stjórnarbyltingu, en það mis
tókst. Við þingkosningar hefur
það lengi verið þannig, að allir
þingmennirnir hafa verið úr hópi
dr. Salazar. Má á það benda, að
árið 1953 bauð andstöðuflokkur-
inn aðeins fram í þremur hér-
uðum, þar sem flokkurinn fékk
10—15% af atkvæðunum.
Eins og getið er um í upphafi,
var Portúgal konungdæmi fram
að árinu 1910, en þá var konungs
ættin gerð útlæg. Árið 1949 voru
sett lög um, að konungsætt
in mætti setjast aftur að í land-
inu og á seinustu árum hefur
verið mikið um það talað, að
Salazar hygðist endurreisa kon-
ungdæmi í landinu á svipaðan
hátt og rætt hefur verið um að
Franco mundi ætla sér að gera
á Spáni.
Engir, sem þekkja til mála
Portúgals, draga það í efa, að dr.
Salazar hafi orðið stórkostiega
mikið ágengt á sviði atvinnu og
efnahags. í landinu hafa risið upp
fjölmörg iðjuver, mikið hefur
verið byggt af orkuverum og alls
kyns atvinnulegar framfarir átt
sér stað. Portúgal hefur haft
mikinn stuðning af nýlendum
sínum, en það er þriðja stærsta
þar ofan á eftir því, sem tímar
og aðstæður leyfa.
★
í utanríkismálum hefur Portú
gal lengst af verið nátengt Eng-
landi, og er hægt að rekja það
samstarf allt aftur á 14. öld. Sér-
stakur samningur er á milli land-
anna um, að þau veiti hvort
öðru nauðsynlega hjálp, ef til
hernaðar kæmi og einnig á ann-
an hátt. í styrjöldunum, sem geis
að hafa á þessari öld, hefur
Portúgal jafnan verið hlutlaust
og í síðari heimsstyrjöldinni
hagnaðist landið mjög verulega á
hlutleysi sínu. Árið 1949 gekk
Portúgal í Norður-Atlantshafs-
bandalagið og fékk einnig Mar-
shall-hjálp það sama ár. Árið
1951 leyfðu Portúgalar Banda-
ríkjamönnum að hafa stöðvar á
Azor-eyjum, með þeim fyrirvara,
að England gæti einnig fengið
svipaðar stöðvar. í menningar-
legu tilliti hafa Portúgalir náið
samband við Brazilíu, en þar er
portúgalska töluð. Hinn svo kall-
aði iberiski samningur frá 1943
skuldbindur Spán og Portúgal til
sameiginlegra varna gegn utan-
aðkomandi árás.
Nóttúruverndarrdð gengst
fyrir skipulegri núttúruvernd
Dr. Salazar
nýlenduveldi Evrópu. En allt um
þetta hefur Portúgal verið, og er
enn, mjög fátækt land, enda
er landið í sjálfu sér fremur harð
býlt. Mynt landsins, sem kallast
escudo, er harður gjaldeyrir á
borð við dollar og þýzkt mark og
njóta Portúgalir í viðskiptalegum
efnum mikils álits í heiminum.
Fylgjendur Salazar halda því
fram, að hann hafi ekki átt um
neitt annað að velja en fara þá
leið, sem farin var. Landið hafi
fullkomlega verið stjórnlaust og
fátæktin svo mikil að við ekkert
hafi sýnzt ráðið. Þjóðin hafi
verið duglaus eftir margra alda
hörmungar og máttlaust stjórnar
far. Hér hafi ekki dugað .nein
stór stökk. því fólkið hafi alls
ekki verið undir þau búin. Fyrst
hafi orðið að hefja byltingu i
sjálfum grundvallaratriðunum,
hvað varðar efnahagsmál og at-
vinnumál, og reyna svo að byggja
ÞANN 27. marz 1956 gengu í gildi
lög um náttúruvernd á íslandi.
Samkvæmt þeim lögum er yfir-
stjórn náttúruverndarmála í
höndum náttúruverndarráðs með
aðsetri í Reykjavík og er það
skipað af menntamálaráðherra til
fjögurra ára í senn. Er það skipað
sjö mönnum, forstöðumönnum
þriggja deilda Náttúrugripasafns
ins, þ. e. a. s. sérfræðingum í
dýrafræði, grasafræði og jarð-
fræði, einum manni samkvæmt
tillögu Búnaðarfélags íslands, ein
um manni, sem Skógræktarfélag
íslands nefnir til, einum verk-
fræðingi, samkvæmt tillögu
Verkfræðingafélags Islands, og
einum embættisgengnum lög-
fræðingi, er menntamálaráð-
herra skipar, án tilnefningar, og
er hann formaður ráðsins.
Samkvæmt lögunum skal og
skipa í hverju sýslufélagi þnggja
manna náttúruverndarnefnd og
er sýslumaður formaður nefndar
innar. Kýs sýslunefnd hina nefnd
armennina til fjögurra ára í senn.
Einnig skal skipa náttúruverndar
nefndir í tilteknum kaupetöðum,
ef náttúruverndarráð telur að
þörf sé þar á, og er bæjarfógeti
formaður náttúruverndarnefndar
í kaupstöðum utan Reykjavíkur,
en bæjarstjórn kýs tvo nefndar-
menn. í Reykjavík kýs bæjar-
stjórn alla nefndarmenn þrjá
talsins.
Segja má, að störf Náttúru-
verndarráðs hafi raunverulega
byrjað með árinu 1957, er það
hlaut fé til starfsemi sinnar sam-
sferiPar úr
daglega lífinu
Rigning, loksins
HVER skyldi trúa því, að venju
legir ritvélaþrælar í Reykja-
vík væru farnar að vonast eftir
því, að veðurguðirnir drægju
skýjateppi fyrir sólina og helltu
ærlegum regngusum yfir þök og
garða. Svona er það nú samt
orðið núna, enda hefur horft
til vandræða vegna þurrka hér
sunnan- og vestanlands. Það var
því ánægjulegt að heyra vatns-
dropana dynja á þakjárninu í
fyrrinótt, en þá gerði ærlega skúr
i fyrsta skipti í nokkrar vikur.
Reyndar hafði svolícið ýrt úr loft-
inu á laugardag og sunnudag. en
það var ósköp lítið, en hins vegar
mældist úrkoman í fyrrinótc 1.0,7
millimetrar, sem veðurfróðir
menn segja, að sé allmikið á þess
um tíma árs. En í gær létti aftur
til — því miður!
í tilefni af bíómynd.
I Gamla bíói er nú verið að
sýna enska gamanmynd. Hún
segir frá fólki, sem fer til Mon-
acco, gengur þar fyrir vígslu-
mann, uppgötvar formúlu til að
raka saman fé í spilavítinu (enda
er maðurinn bókhaldari og dáir
talnadálka næst konunni sinni),
gerist leitt hvort á öðru og á pen
ingum, en bjargast pó upp á lukk
unnar strönd í myndarlok. En það
er ekki söguþráðurinn eða skop-
atvik myndarinnar, sem valda því
að á hana er minnzt, heldur hitt
að í henni kemur fram (reyndar
aðeins stutta stund) hann Walter
okkar Hudd. sem hingað hefut
komið tvívegis til að setja verk
á svið í Þjóðleikhúsinu. Leikur
hann aðstoðarrrtann auðjó'.ucs
nokkurs, sem mikið kemur viö
sögu.
Annars er þess að geta. að eig-
inmanninn í myndinni ieikur
ítali, Rossano Brazzi að nafni.
Hans er að nokkru getié í ný-
komnu dönsku kvennablaði. Seg-
ir þar, að fáir njóti annarrar eins
kvenhylli og þessi örlítið hæru-
skotni leikari, sem nú kemur
fram í hverri myndinni af ann-
arri ásamt heimsins frægustu
stjörnum. Nýlega lék nann t. d.
í mynd, sem gerð var eftir sögu
frönsku skáldstelpunnar Sagan,
Eins konar brosi.
Síðari hluti klausunnar fjallar
um hjónaband kvikmyndaleikar-
ans, og er eitthvað á þessa leið:
„Á hátíðum og tyllidögum sýn-
ir hann sig í bezta smókingnum
sínum— og með konunni sinni.
í hinum daglegu störfum heldur
hann íegurstu kvinnum Hoily-
woodborgar í örmum sínum, en
þó elskar hann aðeins eina lconu
— og það er frú Lydia Brazzi.
Hún er líka öllum þeim Kostum
búin, sem ítalir ætlast til að eig-
inkonum séu gefnir — og þar á
meðal má nefna holdafarið. ítal-
ir vilja, að konum þeirra sé vel
í skinn komið, og það er Lýdíu
sannarlega. Hún er 200 pund.
Brazzi sagði nýlega við blaða-
mann:
—- Ava Gardner og June Ally-
son, Katherine Hepburn og
Glynis Johns eru svo s ágætar,
— en hún Lýdía min er þó heims-
ins yndislegasta kona.
Og (bætir hið danska kvenna
blað við) þetta eru orð, sem
verma hjartaræturnar í okkur,
sem hvorki líkjumst Övu Gardn-
er eða Katrínu Hepburn".
Hefur þú séð silfurkeðju?
KONA nokkur hringdi til Vel-
vakanda fyrir helgina.
Dóttir hennar var fermd í vor,
og fékk þá að gjöf silfurkeðju
með nafnskildi. Festi hún keðj-
una um úlnlið sér, en skömmu
síðar bar svo við, að keðjan glat-
aðist og hefur ekki fundizt síð-
an, þótt hennar hafi verið leitað
og eftir henni lýst í augiýs’.nga-
dálkum blaðanna. Keðjan týndist
Vesturbænum, og á skjöldmn
er grafið naín eigandans. Ef ein-
hver skyldi hafa fundið hana á
götunni, veit Velvakandi síma-
numer teipur.nar.
En úr því að minnzt er á
týnda muni, er rétt að geta pess,
að ekki var með öllu rétt frá -gt
fyrir nokkrum dögum, þegar Vel
vakandi lýsti eftir umslagi með
kaupi ungs sendisveins í Reykja-
vík — og sagði síðan daginn eftir
frá því hvernig féð kom í leit-
irnar. Peningarnir fundust í verzl
un O. Ellingsen við Hafnars ti
og þangað sótti drengurinn þá.
kvæmt fjárlögum. Á því ári hafa
eftirtaldir menn verið í ráðinu:
Ásgeir Pétursson, lögfræðingur,
formaður; dr. Finnur Guðmunds-
son dýrafræðingur; Steingrímur
Steinþórsson, búnaðarmálastjóri;
dr. Sigurður Þórhrinsson, jarð-
fræðingur; Ingólfur Davíðsson,
grasafræðingur; Hákon Bjarna-
son, skógræktarstjóri og Sigurð-
ur Thoroddsen, verkfræðingur.
Af eðlilegum ástæðum hafa
störf ráðsins á þessu fyrsta starfs
ári verið að allmiklu leyti undir-
búningur að framtíðarskipulagi
starfseminnar. Það hefur nokkuð
háð starfseminni, að dráttur hef-
ur víða orðið á skipan náttúru-
verndarnefnda og eru þær enn
ekki allar skipaðar, en verða það
væntanlega á næstunni.
Nokkur náttúruverndarmál
hafa verið rædd og afgreidd og
skal þeirra getið að nokkru.
Fyrsta náttúruverndarmálið,
sem ráðið fékk til afgreiðslu,
varðaði Helgafell í Vestmanna-
eyjum, og var mál það tekið fyrir
að beiðni náttúruverndarnefndar
Vestmannaeyjakaupstaðar og
flugmálastjórnarinnar. Tilefmð
var það, að verið er að vtnna
að stækkun og lagíæringu fiug-
vallarins í Heimaey og verkfræð
ingur flugmálastjórnarinnar
haíði farið fram á það að fá að
taka gjall úr Helgafelli í slitlag
á flugbrautina. Var áætlað, að
um 10.000 m:! efnis þyrfti til
þeirrar framkvæmdar. Einnig
kom það til, að fyrir liggja áætl-
anir um aðra flugbraut á Heima-
ey og taldi viðkomandi verkfræð
ingur hagkvæmt að taka efm í
þá braut að verulegu leyti úr
Helgafelli. Verkfræðingar og jarð
fræðingur náttúruverndarráðs
fóru til eyja í marz og kynntu
sér aðstæður allar. Niðurstöður
af athugun þeirra og viðræðum
við náttúruverndarnefnd Vest-
mannaeyja og verkfræðing flug-
málastjórnarinnar urðu þær, að
enda þótt æskilegt væn að ekKi
yrði hróflað meira við Helgafelli
en þegar hefði verið gert, væri
þó, með tilliti til allra aðstæðna,
rétt að leyfa, að gjall það, er
þyrfti til áðurnefndra lagfænnga
á flugvellinum yrði tekið úr gjail
gryfju þeirri, suðaustan í Helga-
felli, sem áður hefur verið tekið
úr í flugvöllinn. Ástæðan til að
þetta leyfi skyldi veitt töldu
nefndarmenn fyrst og fremst þá,
að þegar væri þarna stór gryfja,
mjög til lýta, og myndu lýtin
ekki aukast að ráði þótt um 10.000
m:! væru teknir þar til viðbótar.
Hins vegar lögðu þeir til að bann
að yrði að stækka gryfjuna til
kaupstaðarins, svo og að bannað
yrði annað gjallnám í Helgafelli
en það, sem þyrfti til áðurnefndr
ar lagfæringar flugvallarins.
Náttúruverndarráð gerði siðan
samþykkt í samræmi við þessi
sjonarmið.
Náttúruverndarráð hefur og
beitt sér fyrir því, að verndað
yrði það, sem eftir er óspillt af
Rauðhólunum við Reykjavik og
haft um það samvinnu við nátt-
úruverndarnefnd Reykjavíkur.
Enn er nokkuð af hólasvæðinu
óskert og er það eindregin skoðun
ráðsins, að þessa merkilegu hóla
beri að vernda, enda skipti það
Framh. á bls. 15