Morgunblaðið - 17.06.1958, Qupperneq 6

6
MOKGV’y Ht 4 ÐIÐ
Þriðjudagur 17. júni 1958
Fréttafrelsið er einn af
steinum lýðræðisins
Frd 11. norræna blaðamótinu, sem hófst
í Reykjavík í gær
P. Koch Jensen, aðalritstjóri, hinn danski varaforseti blaða-
motsins, Sigurður Bjarnason, forseti mótsins, og Per Monsen,
Noiegi, varaforseti ' (talið frá vinstri). (Ljósm. Mbi. ól. K. M.).
í GÆRMORGUN voru fánar
Norðurlandanna dregnir að hún
á stöngum framan við Alþingis-
húsið, og nokkru fyrir kl. 10. tók
fólk að safnast saman í göngum
Hermann Jónasson
— setti mótið.
og sölum hússins. Voru þar komn
ir þátttakendur í 11. norræna
blaðamótinu og ýmsir gestir,
erlendir og innlendir. Kl. 10 gekk
forseti íslands ásamt Sigurði
Bjarnasyni ritstjóra, formanni
íslenzku mótsnefndarinnar, í sal
neðri deildar og hófst þar síðan
setningarathöfn.
Ræða Sigurðar Bjarnasonar.
Fyrst lék flokkur hljóðfæra-
leikara undir stjórn Þorvalds
Steingrímssonar konsertmeistara
norræn lög, en þá tók Sigurður
Bjarnason til máls. Hann bauð
þátttakendur og gesti velkomna
og mælti síðan m. a á þessa leið:
Þetta er í fyrsta skipti, sem
norrænt blaðamót er haldið á
íslandi. Við væntum þess, að
þátttakendur telji það nokkurs
virði að kynnast högum minnstu
norrænu þjóðarinnar, lífsbaráttu
hennar og viðleitni til þess að
tyggja upp nútíma menningar-
félag.
Norrænu blaðamótin hafa þann
tvíþætta tilgang að fjalla um
viðfangsefni blaða og fréttastofn-
ana á hverjum tíma og að treysta
vináttu og bræðraböndin milli
blaðafólks á Norðurlöndum og
milli hinna norrænu þjóða.
Þáttur blaðanna í norrænni
samvinnu getur verið mikill. Við
getum aukið kynni þjóða okkar,
eytt tortryggni og misskilningi
liðins tíma og lagt grundvöllinn
að norrænni einingartilfinningu.
Fréttafrelsið er einn af hyrning-
arsteinum lýðræðisins.
Það er hið mikla hlutverk blað
anna að segja þjóðunum sann-
leikann um það, sem er að gerast
í heiminum og til þess þurfa þau
að hafa sem frjálsasta aðstöðu.
Fréttafrelsið er i dag einn af
hyrningarsteinum lýðræðisins. Sé
það skert, eru ekki aðeins skert
mikilvæg réttindi blaðanna
sjálfra og þeirra, sem við þau
starfa, heldur og fólksins um víða
veröld.
Kjarni málsins er sá, að því
betur sem þjóðirnar þekkja lífs-
kjör, menningu og þrár hver
annarrar, þeim mun minni hætta
er á deilum og átökum milli
þeirra. Vanþekkingin er undir-
rót ófriðar og ógæfu. Baráttan
fyrir friði er þess vegna fyrst og
fremst fólgin í því, að hjálpa
þjóðunum til að kynnast og skilja
hver aðra. Hér hafa blöðin miklu
hlutverki að gegna.
Það er von okkar norrænna
blaðamanna og blaðaútgefenda,
að samtök okkar geti lagt fram
sinn skerf til að blöð og frétta-
stofnanir á Norðurlöndum verði
færari um að gegna hinu mikil-
væga hlutverki sínu, að upplýsa
fólkið, stuðla að gróandi menn-
ingarlífi, eflingu fagurra lista, að
uppbyggingu réttlátra þjóðfélaga.
Við viðurkennum, að mörgu er
ábótavant hjá okkur, en við vilj-
um bæta úr því, og halda kyndli
sannleika og frjálsræðis sem hæst
á loft.
Gömul menning og nýtízku
tækni.
Þá tók til máls P. Koch Jensen,
aðalritstjóri við blaðið Börsen í
Kaupmannahöfn, en hann er for-
maður dönsku mótsnefndarinnar.
Hann sagði m. a.:
ísland er langt frá öðrum Norð
urlöndum og ferðin hingað erfið.
Þó er það ferð, sem við tökumst
glaðir á hendur, ekki aðeins af
því, að á íslandi hefur verið lagð-
P. Koch Jensen
— flutti ávarp af hálfu erlendra
gesta.
Idag eru liðin 147 ár frá fæð-
ingu Jóns Sigurðssonar. í ævi-
sögu Jóns eftir dr. Pál Eggert Óla
son segir, að árið 1811 hafi Bótólfs
messu (17. júní) borið upp á laug
ardag og að hinn nýfæddi sveinn
hafi verið skírður dagsgamall.
Þess er og getið, að fæðingu Jóns
muni hafa verið tekið af mikium
fögnuði á heimilinu, þar sem
„foreldrar hans höfðu þú búið
saman í 8 ár og eigi eignazt barn
fyrr, en móðir hans nú komin
fast að fertugu“. Jón eignaðist
reyndar tvö systkini, Jens rektor
(f. 1813), en af honum er kom-
inn mikll ættbogi hér á landi,
og Margréti (f. 1816), sem giftist
Jóni Jónssyni skipstjóra frá Suð-
ureyri. Margrét lifði til ársins
1888. Hún og maður hennar voru
lengi á Hrafnseyri, en síðarbjuggu
þau að Steinanesi við Arnarfjörð.
Voru foreldrar hennar þar með
þeim. Margrét fluttist sem gömul
kona að Hokinsdal í Arnarfirði
og var þá orðin ekkja. Afkom-
endur hennar eru margir.
Ýmsar sagnir fara af uppvexti
Jóns Sigurðssonar, en fæstar
þeirra verða staðfestar með ör-
uggum heimildum. Faðir hans,
séra Sigurður Jónsson, var ólitnn
vel lærður á skólarlærdóms-
greinar, þótt ekki hafi hann ver-
ið „fræðimaður í íslenzkum skiln
ingi“. Á heimlinu voru tveir aðr
ir prestar, annar þeirra afi Jóns,
og var þar einnig Hrólfur nokk-
ur Hrólfsson, maður „fróður,
kostulega skýr“, eins og segir í
húsvitjunarskrám. Er talið, að
hann hafi glætt ást drengsins á
gömlum fróðleik, en fræða- og
frelsisáhugi urðu þeir þættir, er
hyrningar-
ur mikill skerfur til norrænnar
menningar, heldur og af því, að
við vitum, að hér er gestum vel
fagnað. Saxo og margir yngri höf
undar hafa lýst íslandi þannig,
að okkur fýsir að kypnast því, og
ísland nútímans er dæmi þess, að
gömul menning og nýtízku tækni
geta runnið saman í eitt.
Við hljótum að dást að því, hve
mikinn þroska íslenzk blöð hafa
Bjarni Benediktsson
— ræddi um blöðin og meið-
yrðalöggjöfina.
náð. Á síðasta blaðamóti, sem
haldið var í Kaupmannahöfn árið
1954, sagði þáverandi forsætis-
ráðherra Dana, Hans Hedtoft, að
frjáls blöð og lýðræði yrðu ekki
aðskilin, og það er rétt, að við,
sem við blöðin erum, vinnum að
störfum, sem eru skilyrði þess,
Að lokum afhenti ræðumaður
sem Norðurlandaþjóðirnar bua
við.
A ðlokum afhenti ræðumaður
Sigurði Bjarnasyni fundarhamar
norrænu blaðamótanna, en hann
hefur verið í vörzlum Dana, síð-
an þeir héldu síðasta blaðamótið í
Kaupmannahöfn fyrir 4 árum.
Sannleiki, góðvild og sanngirni.
Hermann Jónasson forsætisráð-
mest gætti í fari Jóns Sigurðs-
sonar.
Þorleifur H. Bjarnason ritaði
um uppvöxt Jóns í Skirni 1911.
Hann getur þar sagnar um það,
að Jón hafi stundað sjóróðra á
unga aldri og átt að fá hálfan
hlut, en unað því illa og að lok-
um fengið sama hlut og aðrir.
Þess er og getið, að hann hafi
verið glaður og jafnlyndur, en
þó fastur fyrir, hver sem í hlut
ótti. Hann var eigi beinlínis fiíð-
ur sagður á yngri árum, dökkur
á brún og brá, en bráðger og
efnilegur. Hann þótti snemma
góðum gáfum gæddur og var nám
fús. Einnig vakti athygli, hve
fagra hönd hann skrifaði og var
því jafnan viðbrugðið síðan. Jón
lærði undir stúdentspróf hjá föð
ur sínum, og segir Páll Eggert,
að til sé stílabók hans, þar sem
í eru latneskir og danskir stílar,
svo og skýringakver, þar sem
fjallað er um rit eitt gftir Xenó-
fón. Séra Sigurður þótti ágætur
kennari, enda fékk sonur hans
hið bezta orð, er hann gekk und-
ir stúdentspróf hjá séra Gunn-
laugi Oddssyni dómkirkjupresti
í Reykjavík vorið 1829. En nokk
uð hefur þó skort á menntunina,
því að Jón hafði engin kynni haft
af skólalífi eða jafnöldrum sínum
yfirleitt, sem skólanám stunduðu.
Úr því rættist þó síðar, sem kunn
ugt er.
Úlvarpið og sorpritin
ELVAKANDl góður.
Mér kom í hug að skrifa þér
nokkur orð um Ríkisútvarpið, já,
það er gagnrýni eins og venju-
lega, þegar á þá stofnun er
herra, setti síðan mótið með ræðu.
Hann komst m. a. þannig að orði:
Fyrir nokkru heyrði ég ræðu-
mann á ráðstefnu erlendis segja
af miklum móði, að blöð ættu að
vera frjáls, — en auðvitað undir
svo miklu eftirliti stjórnarvalda,
að þau gerðu þjóðarheildinni
ekki ógagn. í eyrum Norðurlanda
búa láta slík ummæli annarlega,
svo fast sem sú skoðun hefur
mótazt, að prentfrelsið sé einn af
N. Chr. Christensen
— sagði frá blaðamannanám-
skeiðinu í Árósum.
(Ljósm. Vigf. Sigurgeirsson)
minnzt, m. ö. o. er svo ósköp
lítið hægt að segja því til hróss,
kvöldskráin er alltaf sama sullið,
kammertónleikar, erindi um alls
konar vitleysu, íþróttakjaftæði
og annað þess háttar. Ég er ekki
að efast um andlega gretnd út-
varpsráðs, en hún virðist vera
mjög á öðru stigi en almennings
yfirleitt, og er það miður, þar
sem útvarpið er einmitt fyrir
fólkið. En það hlustar ekkert
fólk á þessar kvöldskrár, unga
fólkið, sem kemur þreytt úr
vinnu sinni að kvöldi sezt ekki
niður við útvarpið sitt til að
hlusta á kammertónleika, rímna-
lestur eða annað álíka áhuga-
vekjandi, það vill fjörug dægur-
lög, og upplífgandi skemmti-
þætti, eitthvað til að hvíla hug-
ann og hressa, framhjá þessari
staðreynd verður ekki komizt.
Ég held, að skýringuna á hinum
mikla lestri skemmtiritanna, eða
sorpritanna, eins og gáfaðir menn
kalla þau, sé fyrst og fremst að
finna í því, hvað kvöldskrá Ríkis-
útvarpsins er afskaplega þung-
lamaleg og tormelt. Fólk verður
að hafa eitthvað til að dreifa
huganum með, ogafþví að útvarp
ið er ekki fært um að veita því
það, verða skemmtiritin fyrir
valinu til að stytta fólkj kvöld-
stund. Mig langar því til að beina
því til útvarpsráðs, að það reyni
að gera kvöldskrárnar fjölbreytt-
ari og léttari. Með fullum skiln-
ingi á, að enginn gerir svo öllum
líki, held ég samt að mögulegt
hljóti að vera að gera svo öllum
líki eitthvað.
Þökk fyrir birtinguna.
Björn Bragi.
hyrningarsteinm lýðræðisins,
enda alkunna, að fyrstu skref
einræðisins eru jafnan í þá átt
að hefta frelsi hins ritaða og
talaða orðs.
Nú er það engan veginn svo,
að blöð og blaðamenn geti ekki
gert þjóðarheildinni ógagn. —
Blöðin eru máttug og það veltur
á þeim, sem skrifa þau og ráða
þeim, hvort þau starfa til góðs
eða ills. En í hinum lýðfrjálsu
löndum höfum vér ekki þá trú,
að eftirlit af stjórnarvaldanna
hendi sé ráðið til þess að skapa
þjóðholla blaðamennsku, heldur
sú ábyrgðartilfinning, sem full-
komið frelsi í blaðamennsku
fyrir hverjum sómakærum blaða-
manni, — það aðhald, sem blöð-
in veita hvert öðru í deilum sín-
um og réttlætistilfinning borgar-
anna, sem blöðin verða að beygja
sig fyrir.
En það er þung óbyrgð, sem
hvílir á herðum manna, sem rita
blöðin. Það er ekki nægilegt að
blaðamenn geti fimlega beitt
pennanum, þeir þurfa að beita
honum af óbilandi heiðarleika og
arengskap. Misbrestur á því get-
ur verið þjóðarvoði.
Þegar erfiðleika og vanda ber
að höndum í lýðfrjálsum þjóðfé-
lögum, eru málin rædd fyrir opn
um tjöldum. Þess vegna virðist
mönnum oft, er erjur stjórnmála-
blaðanna ganga úr hófi að lýð-
ræðisskipulagið sé svo rotið, að
eigi verði við unað. Á hinu virð-
ast menn þá stundum síður átta
sig, að þar sem einræðið ríkir
og fréttastarfsemi og umræður
eru heftar, er alls ekki minnzt
á það, sem miður fer. Þess vegna
er allur almenningur dulinn galla
einræðisskipulagsins, nema
þeirra, er hver einstaklingur
verður sjálfur var við, en gallar
lýðræðisins eru miklaðir fyrir
mönnum úr hófi, Fyrir þessari
háskalegu blekkingu einræðis-
landanna og einræðissinna í lýð-
ræðisþjóðfélögum verða menn að
vera sérstaklega vel á verði.
Á herðum stjórnmálamanna og
blaðamanna sérstaklega hvílir
mikil ábyrgð í því efni að efla
trú manna á lýðræði og frelsi. —
ekki með kröfum til annarra í
því efni, heldur sjálfra sín, —
með því að rækja af alúð frum-
skyldu hvers blaða- og frétta-
manns: að þjóna sannleikanum
án undanbragða og inna starf
sitt af hendi af góðvild og sann-
girni.
Að lokum lýsti forsætisráð-
herra mótið sett.
Þá lék sveit Þorvalds Stein-
grímssonar nokkur lög, en síðan
sagði Sigurður Bjarnason setn-
ingarfundinum slitið.
Kjörnir forsetar
Fundur hófst aftur kl. 2,30. Þá
vor Sigurður Bjarnason kosinn
forseti mtósins, en varaforsetar
þeir P. Koch Jensen frá Dan-
mörku, Rainer Sopanen ritstjóri
í Helsinki, Per Monsen ritstjóri
við Arbeiderbladet í Osló og
Ingvar Alström aðalritstjóri við
Sundsvall Tidning. Ritarar voru
kosnir Andreas Elsnab frétta-
stjóri hjá danska útvarpinu,
Henrik von Bonsdorff ritstjóri
við Hufvudstadsbladet í Hels-
inki, Andrés Kristjánsson frétta-
ritstjóri yið Tímann, Vegard
Sletten blaðamaður við Verdens
Framh. á bls. 18.
shrifar tir .
dagiega lífinu )