Morgunblaðið - 20.06.1958, Blaðsíða 9

Föstudagur 20. júní 1958
M o R G V y n 1. 4 Ð 1Ð
9
t
a u m
r ð u m
s a g t
Hœnsnabygg handa les-
endum Morgunblaðsins
Rabbað v/ð ísleif Gislason hálfniræðan
ÍSLEIFUR Gíslason, Sauðár-
króki, er hélfníræður í dag.
Hann er fæddur í Ráðagerði í
Leiru, sonur þeirra hjóna Elsu
Dorotheu Jónsdóttur og Gísla
Halldórssonar, bónda og útgerðar
manns. Isleifur stundaði lengi
barna- og unglingakennslu, síð-
ast á Sauðárkróki, þar sem hann
býr nú og rekur smáverzlun:
— Hún á að sjá mér farborða í
ellinni, segir hann, eða eigum við
heldur að segja, að hún gegni
því merkilega hlutverki að halda
í mér líftórunni. Ójú það er víst
rétt, ég skrimti. ísleifur hefur
lengi verið eitt mesta kímniskáld
á Króknum og er vinsæll maður,
enda skemmtilegur og hlýr í við-
móti. Þegar við ætluðum að hafa
tal af honum fyrir skömmu,
sagði hann að það yrði engin
mynd á því: — Ég er orðinn svo
sljór og minnislaus, að ég man
ekki frá nefinu til munnsins. Ef
þið viljið, get ég sagt ykkur ein-
hverjar sögur, sumar hafa víst
birzt áður, en ég man ekki, hverj-
ar þær eru, það verður þá að
hafa það. Jú, minnið er tekið
að bila og ég er ekkert feiminn
að kannast við það. Því til sönn-
unar get ég lofað ykkur að heyra
vísukorn:
Hrakar bæði heyrn og sjón,
sem hafa starfi skilað,
en heilsu minni tel ég tjón,
að toppstykkið er bilað.
Það er nú það. Ef þið ætlið
að spyrja mig um ævi mína,
farið þið bónleiðir til búðar. Ég
man ekki orðið nokkurn skapað-
an hlut, ég er orðinn eins og
flaska, sem ekki er hægt að taka
tappann úr. Sennilega mundi ég
þó muna einhverjar sögur og
nokkur vísukorn, ef þið vilduð.
ísleifur segist hafa mikinn áhuga
á stjórnmálum, og eins og oft er,
verður þólitíkin honum tilefni
vísna:
í höfuðstað landsins ei hundur
má sjást,
og hygg ég það ákvæði rétt,
en ein er þó tík þar, sem aldregi
brást,
að elti þar sérhverja stétt.
Þeir kalla hana pólitík,
flokkarnir fimm,
og fæða hana allir í senn.
Hún spangólar, urrar og geltir
svo grimm
og glefsar í flest alla menn.
Eftir bæjarstjórnarkosningarn-
ar í vetur komu foringjar allra
stjórnmálaflokkanna í útvarpið
og fluttu, ræður. Ræddu þeir um
niðurstöður kosninganna og varð
þá þessi vísa til:
Af kosningunum kynnt oss var,
að kempur margar hröpuðu.
Allir sigra unnu þar,
en einkum þeir sem töpuðu.
Og svo eru hér tvær vísur um
verðbólguna, þær eru svona:
Verðbólgan með veldið sitt,
virða þjáir flesta,
Viltu, Gudda, í vestið mitt
vísitölu festa.
Að hafa allt á hælunum
hiella náði smalarm,
slitnaði burt úr buxunum
bölvuð vísitalan.
Já, svona er nú þetta. Ég gríp oft
til þeirra Guddu og Björns, þeg
ar ég þarf að búa til vísu, en
ekki veit ég deili á þeim skötu-
hjúum.
Við mæðiveikifaraldur hann
Björn minn löngum bjó,
svo búskapurinn illa gekk og lítið
fékkst úr sjó.
Svo bólgnaði í honum botnlang-
inn, sem botnlanga er siður,
og Björn var skorinn upp, en
rollurnar hans niður.
Eftir þetta raulaði Gudda þessa
bölsýnisvísu:
Mörgum eykur mótlæti,
mæðiveiki og botnlangi.
Enginn friður er hér meir,
npp og niður skera þeir.
Við fórum nú að rabba saman
um æsku ísleifs og hafði hann
þá mest gaman af að segja okkur
ýmsar sögur, bæði af skringilegu
fólki, sem hann hafði kynnzt og
strákapörum sínum. Við komum
okkur saman um, að drengirnir
á bænum hefðu í mörgu líkzt
Knold og Tott, að minnsta kosti
hefði náttúra þeirra staðið tii
sömu hluta: — Þegar við strák-
arnir vorum átta eða níu ára, lék-
um við okkur oft að smáskútum
á pollum og tjörnum og komum
þá stundum heim rennblautir í
fæturna. Dag nokkurn hafði ég
vöknað þrisvar sinnum og þegar
ég kom 'heim í síðasta skiptið,
rennvotur, sagði móðir mín, að
ég fengi ekki fleiri sokka. Ég
skyldi fara upp í rúm, setjast
ofan á teppið og fengi ég þá
eitthvað að dunda við. Svo lét
hún mig fá kindarvölu og stóran
bandhnykil og sagði mér, að
vinda hann upp. Er ég hafði lokíð
því, fór ég að kasta hnyklinum
yfir á rúmið, þar sem vinnu-
maðurinn sat. Sá hét Jón og var
kallaður Jón nefur, því að hann
hafði afar stórt og þunnt neí.Karl
inn sat á rúmstokknum og
kembdi ull. Henti hann hnykl-
inum alltaf til mín aftur og gekk
svo um stund. Fór ég að færast
í aukana, kastaði hnyklinum af
meira afli en áður og einu sinni
þegar ég hafið hent, datt karlinn
afturábak í rúmið og lá þar hreyf
ingarlaus eins og dauður væri,
með kambana ofan á brjóstinu.
Nú þóttist ég viss, um að ég
hefði meitt karlinn, eða jafnvel
drepið hann. Datt mér þá í hug
þjóðsaga nokkur, sem ég hafði
heyrt, þar sem frá því var sagt,
að tröll áttu fjöregg, sem ekki
mátti sprengja, þá var þeim dauð
inn vís. Fannst mér, að nef Jóns
væri sömu náttúru og mundi
hnykillinn hafa lent i því. Von-
aðist ég til þess, að karlinn mundi
rísa upp þá og þegar og hreyta
í mig ónotum, en svo varð ekki.
Fór mér ekki að verða um sel,
datt í hug að fara til mömmu, því
að þangað var alltaf leitað, þegar
í nauðir rak, en af því að ég hélt
að karlinn væri dauður, þorði ég
það ekki og var helzt á því að
fara út í hesthúskofa sem stóð
í túninu. Mér datt í hug að laum-
ast þangað og fela mig. En við
nánari athugun þóttist ég þess
fullviss, að það yrði farið að
leita að morðingjanum og þá
mundi ég finnast þar. Þótti mér
öll sund lokuð og fór að skæla,
en þá rís karl upp aftur og segir:
„Það var naumast þú hentir,
drengur minn.“ Hef ég aldrei
orðið neinu ávarpi jafnfegiiin.
Jón nefur var lítilmenni, en þótt-
ist þó vera talsverður bógur. Einu
sinni voru þeir faðir minn að
gera við grjótgarð, sem var í
kringum túnið; með föður mín-
um var annar vinnumaður. Allt
í einu heyra þeir mikið vein og
hljóð, þar sem Jón var. HlupU
þeir til hans og héldu, að hann
hefði stórslasað sig. Þegar þeir
komu að honum, stóð karl í keng
og strauk iærið í ákafa. Þeir
spurðu hann, hvort hann hefði
brotnað eða meitt sig: O-nei, seg-
ir þá Jón og rís upp, ekki er það
nú, það bara fór stykki úr lærinu
á mér. í annað skipti kom hann
heim með slógskrínu á bakinu
neðan frá sjó. Þegar hann er
kominn rétt heim að húsdyrun-
af þar. Hann fer af stað með
trogið. en þegar hann kemur á
frammíþóftuna, er hann stöðvað-
ur af þeim sem þar sitja og
spurður, hvert hann ætlaði með
trogið. Hann sagði sem var, en
þeir ráku hann öfugan til baka
og sögðu honum, að fiskurinn
væri ekki eins viðkvæmur og ég
hefði sagt. f annað skipti sátum
við á tregum fiski og höfðum
litla beitu. Þá ráðlagði ég honum
að beita sjóvettlingum sínum og
vita, hvort hann yrði var á þá,
en þorskurinn vildi heldur grá-
sleppuræksni en óróna sjóvettl-
inga, svo að lítið varð af veiði.
Orónir sjóvettlingar voru mjög
stórir, en þegar þeir höfðu þófnað
á árahlummum, minnkuðu þeir
til muna og urðu allra vettlinga
hlýjastir. Þá var sagt, að þeir
væru kútrónir. Mátti heita, að
ísleifur Gíslason
um, dettur hann kylliflatur á slíkir vettlingar héldu vatni Þeir
grúfu. Vinnustúlkan, sem þar var
að þvo plögg á stéttinni, hljóp
til og losaði hann við skrínuna,
spurði hann síðan hvort hann
hefði ekki meitt sig mikið: O-nei,
sagði karl, ekki tel ég það. það
bara slitnaði sin. — í mínu ung-
dæmi var það alvanalegt, að
bændur fyrir austan fjall sendu
syni sína, unga pilta, til að lama
sjó sem þá var kallað. Komu
margir suður í Leiru þessara er-
inda, enda góð sjósókn þaðan.
Piltar þessir kunnu auðvitað
ekkert til sjávarverka, en áttu
að læra af heimamönnum. Urðu
þeir því stundum fyrir barðinu
á okkur strákunum, eins og oft
vill verða, enda leituðu þeir oft-
ast til okkar jafnaldra sinna þótt
við leiðbeindum þeim ekki alltaf
eins og til var ætlazt. Einu sinni
kom til föður míns ungur piltur
að læra sjó. í fyrsta róðrinum
þurfti hann að kasta af sér vatni,
sem ekki er í frásögur færandi.
Hann leitaði nú ráða hjá mér,
hvernig hann ætti að snúa sér
í þessu viðkvæma máli og sagði
ég honum, að hann mætti ekki
undir neinum kringumstæðum
pissa í bátinn og því síður í sjó-
inn, því að þá yrðum við ekki
lífs varir. Spurði hann mig þá,
hvernig hann ætti að fara að og
sagði ég honum, að hann skyldi
sækja austurstrogið sem var
geymt aftur við skut, farft með
það fram í barka og ijúkí. sér
voru því hið þarfasta þing í kulda
og slæmum sjó. Isleifur sagði
okkur margt fleira af Leirunni
og æskuárum sínum þar, en stað-
næmdist við ýmsar skringilegar
sögur, sem hann mundi eftir af
undarlegu fólki. Einkum var hon
um tíðrætt um Vilhjálm nokkurn
á Stóra-Hólmi, en kvaðst þó
mundu segja okkur tvær sögur
aðrar, áður en hann snert sér að
honum: í nágrenni við okkur bió
kerling nokkur, sem Guðrún hét
ásamt manni sínum Birni að
nafni. Hann var vanur að fara
í kaupavinnu upp í Borgarfjörð
Hálfum mán. eftir að Björn var
farinn upp í Borgarfj. kom grann
kona Guðrúnar til hennar og
spurði hana m. a. hvort hún
hefði ekki frétt neitt af Birni
— Nei, það er nú eitthvað ánnað
segir Guðrún, þó skrifaði ég hon-
um hálfum mánuði eftir að hann
fór uppeftir og hef ekkert svar
fengið. Ég er orðin sannfærð um
að annaðhvort hefur Björn mis
farizt eða bréfið dáið! Var kerl
ing þessi fræg fyrir ýmiss konar
mismæli og fljótfærni. Fyrir um
það bil hálfri öld reri ég á Aust
fjörðum nokkur sumur, eins og
þá var títt. Þegar Norðmenn
fóru að veiða síldina fyrir Norð
urlandi, tók fólk að flykkjast
þangað til að þéna peninga. Einu
sinni vildi svo til, þegar við ætl-
uðum heim, að nokkrir sjómann-
anna misstu af skipsferð og kom-
ust ekki suður með öðrum hætti
en taka Thyru til Færeyja Þar
biðu þeir svo í 3 daga tóku á
leigu eldgamlan beituskúr og
lifðu við lítinn kost þangað til
Laura kom við á leið til Reykja-
víkur. í för þessari var Sigurður
nokkur Gunnarsson, sem nú er
nýlátinn. Var haft við orð, að
honum hefði fundizt svo mjög til
um þetta ferðalag, að hann hefði
alltaf sagt, þegar á það var
minnzt: Þegar ég var erlendis!
Á þessum árum þótti mikið um
það Vert að vera „sigldur'*.
Þegar fátæktin var sem mest á
íslandi, þótti hver sá maður með
mönnum, sem hafði komizt út
fyrir landsteinana, það skipti þá
ekki svo ýkja miklu máli, hvort
þeir höfðu farið á konungs-
fund eða Brimarhóim.
Nú fór ísleifur að seg.Vi okkur
af Vilhjálmi á Stóra-Hólmi í
Leiru: — Vilhjálmur þessi var
'Sigurðsson og hét kona hans
Sigríður, en ekki man ég hvers
dóttir hún var. Þau áttu nokkur
börn og komu tveir synir þeirra
einkum við sögu. Vilhjálmur var
bróðir Símonar, sem kallaður var
æ-jú“ og bjó við fátækt sudur.
Miðnesi. Vilhjálmur var nafn-
kenndur fyrir fyndni, háð og
neyðarleg tiisvör og sagði mein-
ingu sína á þann hátt. að alltaf
hitti í mark. Þá glotti hann við
tönn. Hann var greindur maður,
hár vexti, holdskarpur, og svart-
ur á hár og skegg; kemur mér
hann alltaf í hug, þegar ég les
lýsingu Njálu á Skarphéðni.
Hann fór á fullorðinsaldri vestur
til Bandaríkjanna ásamt Sigríði
konu sinni, en kom aftur vegna
þess að honum leiddist fyrir vest-
an. Sigríður var eftir í Ameríku
og fréttist lítið af henni, eins
og þá var venja, því að samgöng-
ur voru ólíkar því, sem nú er
og þótti gott, ef maður fékk eitt
bréf á ári frá vinum og vanda-
mönnum. Lausafrétt kom una
það, að Sigríður kona Vilhjálma
væri dáin. Nokkru síðar fékk
Vilhjálmur bréf að vestan, og
er menn vissu það, heimsóttu
þeir karl og spurðu frétta. Einn
spurði, hvort það væri rétt, að
Sigríður hans væri dáin. Hann
svaraði: — Ekki gat hún um þa*
bréfinu sem hún skrifaði mér,
að hún hefði dáið síðan við skild-
um. — Þegar við strákarnir vor-
um duglegir að hjálpa til við að-
gerð á fiski á netjavertíðinni, var
okkur stundum gefinn þorskur,
sem við máttum eiga og veika
til innleggs. Eignuðumst viS
þannig nokkra fiska og mátcum
taka út á þá sjálfir. Voru betta
kölluð lausakaup. Ekki máttum
við þó taka út sælgæti eða annan
óþarfa. Einu sinni þegar Vil-
hjálmur gamli kom úr kaupstaS
ásamt tveimur sonum sínum, tek
ur hann eftir því, að strákarnir
eru að éta eitthvað úr bréfstikli.
Líkaði honum illa, að þeir skyldu
vera að háma í sig sælgæti, en
þeim heíir sennil. ekki fundizt
þeir hafa neitt þarfara að gera,
enda of ungir til að vera undir ár-
um. Karl spyr: Hvað eruð þið að
éta strákar? — Rúsínur, segja
þeir. — Jæja, segir þá karl,
finnst ykkur þetta ekki vera
nokkuð dýrt skepnufóður? Einu
sinni var hann staddur í búð í
Keflavík og hafði tekið sér brenni
vín á kút, þá kom kunningi hans
í búðina og bauð Vilhjálmur hor.-
um að dreypa á kútnum. Maður-
inn var vínhneigður og minntist
nokkuð lengi við kútinn og þótti
Vilhjálmi nóg um. Hann segir þá
við kunningja sinn: — Mér þætti
vænt um ef þú vildir gjöra svo
vel að hrækja út úr þér gjörðun-
um. — Ekki var Vilnjálmur
drykkfelluur, en þótti þo gott í
staupinu. Eins og kunnugt er, var
það siður margra að r.aka sér á
flösku, þegar farið var i »kaup-
staðinn. Gerði Vilhjalmur það
stundum. Einu sinni kom hann
sjóveg frá Keflavík. Var nokk-
uð drukkinn. Settist á stein i
kampinum, á meðan piltar
brýndu bátnum upp úr sjó. Sig-
ríði bar þar að og sér að Vil-
hjálmur er drukkinn víkur sér
Frh. á bls. II