Morgunblaðið - 24.06.1958, Blaðsíða 3

Þriðjudagur 24. júní 1958
MOnninSBT 4¥>lh
3
„Með mér lifa enn hugmyndir Ingólfs
Arnarsonar um sjálfstœði og frelsi"
Samtal við Joseph Thorson, þann íslending
sem hlotið hefur meiri frama en noKKur
annar meðal erlendra þjóða
— Ég er Kanadamaður. Foreldr-
■ar mínir fluttust frá íslandi vest-
ur um haf fyrir 7 áratugum. Þau
voru staðráðin í að gerast góðir
borgarar í nýja landinu, þar sem
þau vonuðu að möguleikarnir
væru meiri en heima á hinu kalda
Fróni. Öll okkar fjölskylda var
ákveðin í að gerast Kanadamenn.
En þó höfum við aldrei getað
gleymt því að við vorum fslend-
ingar.
Þannig mælti Joseph Thorson
dómsforseti við mig, er ég kom
að máli við hann á Hótel Borg
í gær.
Hann bætti við:
— Skömmu eftir að við vorum
lent hér og vorum komin hing-
að á Hótel Borg, varð mér geng-
ið inn í matsalinn, þar sem ég
ætlaði að snæða hádegisverð. Þar
var framreitt kalt borð og mér
þótti vænt um að sjá þar m. a.
sviðakjamma, lifrarpylsu og blóð-
mör. Þetta var maturinn, sem
mamma bjó til í gamla daga, þeg-
ar ég var drengur. Ég hafði varla
séð hann síðan. Mikið smakkaðist
hann vel.
Áður en lengra er farið ætla
ég að greina iesandanum nokkuð
frá því hver Joseph Thorson er.
Hann er Vestur-íslendingur, sem
er nú kominn í stutta heimsókn
til ættlands síns. Ef til vill er
hann sá maður af islenzku bergi
brotinn, sem hefur getið sér mest-
an frama. Hefur hann borið hátt
í stjórnmálasögu Kanada. Hann
var mörg ár þingmaður á sam-
bandsþinginu í Ottawa. í nokkur
ár var hann ráðherra í sambands-
stjórn Mackensie King. Var það
einstæður atburður, því að fram
að þeim tíma höfðu engir nema
menn af brezkum eða frönskum
ættum skipað ráðherrasess í sam-
bandsstjórn Kanada. Síðan 1942
hefur Joseph Thorson verið for-
seti fjármálaréttarins í Ottawa.
Hann er heiðursdoktor við Há-
skóla fslands og stórriddari Fálka
orðunnar. Hann hefur gegnt ótal
störfum öðrum, sem alltof langt
yrði upp að telja. Um skeið var
hann fulltrúi Kanada á þingi
Þjóðabandalagsins í Genf og árið
1952 var hann kjörinn forseti Al-
þjóðanefndar lögfræðinga, sem
eru samtök lögfræðinga í nær
50 löndum. Mun hann m. a. ræða
um starf þessara samtaka á fundi
í Lögfræðingafélaginu í Háskól-
anum í dag.
Er ég hitti hann niðri á
Hótel Borg bað ég hann um að
greina nokkuð frá íslenzkum upp-
runa sínum.
— Faðir minn hét Stefán Þórð-
arson, sonur Þórðar Jónssonar og
Helgu Jónsdóttur, sem bjuggu á
Bryggju í Biskupstungum. Móðir
mín hét Sigríður Þórarinsdóttir,
dóttir Þórarins Þórarinssonar og
Guðríðar Jónsdóttur, sem bjuggu
að Ásakoti, einnig í Biskupstung-
um.
Foreldrar mínir áttu heima í
Reykjavík í mörg ár, þar sem
faðir minn vann sem steinsmiður
við byggingu margra húsa. Þau
fóru vestur til Kanada 1886. Þá
var eins og allir vita fátækt mikil
á íslandi o* faðir minn hélt að
möguleikar fyrir afkomendur
hans kynnu að verða meiri vest-
anhafs. Elzti bróðir minn, Jón,
fæddist í Reykjavík. Hann býr
nú í Calgary og er sonur hans
bezti læknir þeirrar borgar. Ég
fæddist þremur árum eftir förina
vestur. Tvo aðra bræður átti ég:
Karl Gústaf, sem var og er lista-
teiknari, starfaði lengi hjá Walt
Disney, en býr nú í Toronto, og
Stefán Helga, en hann féll á víg-
stöðvunum í Frakklandi 1916.
— Bar heimili foreldra þinna
íslenzkan svip?
— Það var bæði kandískt og
íslenzkt. Eins og ég sagði vorum
við ákveðin í að verða góðir
kanadískir borgarar. Við bræðurn
ir töluðum ensku saman og lika
við pabba, en íslenzku við
mömmu.
Móðir min var mikil dugnað-
arkona og kjarkmikil. Hún hafði
til að berá styrk víkingsdóttur-
innar. Hún kenndi okkur líka
dálítið af íslenzkum ljóðum, en
þeim hef ég fyrir löngu gleymt,-
Ég var aldrei neitt fyrir skáld-
skap, þótt pabbi væri hagmælt-
ur. Þegar ég lærði að lesa las ég
nokkuð mikið á íslenzku t. d.
Njálssögu, Egilssögu og Grettlu
og sögur Eiríks rauða og Þor-
finns karlsefnis.
Faðir minn, Stefán Þórðarson,
var sjálfmenntaður maður. Hann
var fluggáfaður og sérlega góður
ræðumaður. Ertginn maður hefur
haft eins mikil áhrif á mig og
líf mitt eins og hann. Ég var líka
eftirlætisdrengurinn hans. Ég
held að hann hafi lifað sitt líf,
eins og hann vildi að það hefði
orðið, „gegnurn" mig — ef svo
mætti segja. — Við töluðum
alltaf mikið saman. Alltaf fannst
mér ég geta mikið lært af pabba,
ekkert síður þótt ég væri sjálf-
ur orðinn langskólagenginn. Hann
sagði mér lika mikið frá Islandi
og hann rak á eftir mér að læra.
Oft var ég þreyttur á skólaset-
unni og vildi hætta, en hann af-
tók það með öllu.
— Hvers vegna valdirðu lög-
fræðina sem þína fræðigrein?
— Ég var sjólfur hikandi, —
langaði eins mikið til að leggja
fyrir mig klassísku málin, latínu
og grísku og gerast kennari í
þeim. Enn getur verið að við þá
ákvörðun hafi gætt þeirra áhrifa
frá föður mínum, sem höfðu úr-
slitavaldið. Hann hafði ætíð vilj-
að að ég tæki þátt í opinberum
málum og ég vildi það sjálfur.
Ég fór til Oxford í Englandi, tók
lagapróf og hóf lögfræðistörf þar.
Mér líkaði ágætlega í Englandi
og hefði getað haldið þar áfram,
en Kanada var nú mitt heima-
land. Og ég sneri heim og gerðist
lögmaður i Winnipeg, þar til
fyrri heimsstyrjöldin brauzt út.
Þá gekk ég í herinn og var á víg-
stöðvunum í Frakklandi í 18
mánuði.
— Voru margir Vestur-fslend-
ingar á vígstöðvunum?
— Fleiri hlutfallslega en af
nokkru öðru þjóðerni fyrir utan
þá sem voru af ensku bergi brotn
ir. Nokkrar deilur urðu um þetta
meðal íslendinga, en faðir minn,
sem þá var bæjarstjóri og lög-
reglustjóri í Gimli stóð fremstur
í flokkj þeirra, sem töldu að ís-
lendingar ættu að taka á sig allar
skyldur sem þegnar Kanada,
lika að berjast. fyrir frelsinu.
Sjálfur missti hann mikið, því að
annar sonur hans féll á vígstöðv-
unum í Frakklandi, en það
breytti í engu sannfæringu hans.
Joseph Thorson vill sem minnst
tala um sjálfan sig eða hinn
mikla frama, sem hann nefur
hlotið á lífsleiðinm. Þó spyr ég
hann nokkurra spurninga, t. d.
um þingmennskuferii hans.
— Já, ég fylgdi Liberala-flokkn
um að málum. Ég bauð mig fyrst
fram í South Center Winnipeg
kjördæmi árið 1926 gegn W. W.
Kennedy, frambjóðanda íhalds-
flokksins. Ég vann kjördæmið þá
frá honum. En 1930 tapaði ég því
aftur til hans, enda vann flokkur
hans þá stórsigur. Þótt við værum
póltískir andstæðingar vorum við
Kennedy ætíð góðir persónulegir
vinir. Hann hefur verið kunnur
íslandsvinur og báðir getum við
skreytt okkur með stórriddara-
krossi Fálkaorðunnar.
Ég fór aftur í framboð 1935 og
nú í Selkirk-kjördæmi, en hluti
af því er Nýja-ísland. Þar var
ég kosinn og síðan endurkjörinn
1940. Ég flutti þá allmargar fram
boðsræður á íslenzku, sem var
mér eiginleg, en ég gerði meira
þá, — ég lærði meira að segja
úkrainsku, en mikið af landnem
um frá Úkrainu býr á þessu
svæði.
— Villtu greina eitthvað frá
Alþjóðanefnd lögfræðinga, sem
þú hefur verið forseti fyrir siðan
1952?
—Já, árið 1952 var ég meðal
lögfræðinga frá 43 þjóðum, sem
komu saman á þing í Vestur Ber-
lín til að rannsaka á fræðilegan
hátt ásakanir sem fram höfðu
komið um margháttuð réttar-
brot á rússneska hernámssvæð-
inu í Þýzkalandi. Eftir nákvæma
athugun á mjög Víðtækum og
margháttuðum sönnunargögnum
þótti það sýnt, að hið hörmuleg-
asta réttleysi ríkti í A-Þýzka-
landi, þar sem persónufrelsi og
mannleg virðing væru að engu
fræðilega réttarofsóknir hvar
sem þeirra gætir, og fordæmt
þær, hvort sem það er undir
stjórn kommúnista eða í einræðis
ríkjum eins og Spáni og víðar.
— Ég held, að íslenzkur upp-
runi minn hafi e. t. v. gefið mér
betri skilning á nauðsyn rétt-
lætis og frelsis, en ella hefði
verið. Ég finn það að með mér
lifa enn hugmyndir Ingólfs Arn-
arsonar um sjálfstæði og frelsi.
Við íslendingar erum, hvar sem
við búum, austanhafs eða vestan
aldir upp í arfleifð frjálsrar hugs
unar og frjáls vilja, Það er dýr-
mætur arfur, sem við megum
aldrei varpa frá okkur.
Að lokum vík ég mér að frú
Thorson, sem hér er og stödd
með manni sínum. Hún heitir
Alleen og er af enskum og írsk-
um ættum, sem lengi hafa búið
í Kanada. Faðir hennar var F. C.
Scarth. — En þetta er norrænt
nafn, Skarð. Svo máske er frúin
að langfeðgatali komin af
norrænum víkingum sem settust
að á hinni grænu eyju fyrir þús-
und árum. — Og þau hjónin
segja: — Við eigum þrjú börn:
Donald, sem er lögmaður í Ott-

STAKSTEIMAR
Joseph T. Thorson og frú.
höfð. Ég held að þessi athugun
hafi sannað þátttakendum þings-
ins á áhrifamikinn hátt, hve rétt-
indum þeim sem okkur virðast
sjálfsögð getur verið nærtæk og
mikil hætta búin. Þess vegna óx
upp úr þessu þingi sú hugmynd,
að lögfræðingum um heim allan
bæri öðrum mönnum fremur
skylda til að berjast fyrir því að
vernda réttarríkið og fyrir því að
það væri endurreist, þar sem
hað hefði hrunið áður. Upp
úr því voru alþjóðasamtök þau
svo stofnuð, sem ég veiti íor-
sæti. Vex þessum samtökum stöð
ugt ósmegin. Þau hafa rannsakað
awa og tvær dætur Ellen og Gail,
en sú fyrri dætranna er gift og
á 3 börn.
Að lokum segir Joseph Thor-
son: — Dvöl okkar hér hetur
verið ævintýraleg. För okkar sl.
sunnudag í boði HáskólanS austur
í Biskupstungur og til Þingvalla
er ógleymanleg. Mér þótti sér-
staklega vænt um að sjá þessa
sveit forfeðra minna. Ég sagði
í byrjun að ég væri Kanadamað-
ur, — og þó liggja ræturnar i
íslenzkri mold. Ég man ekki bet-
ur en að ég sé meira að segja
afkomandi þeirra Skallagríms og
Kveldúlfs. Þ. Th.
EÖvarð Sigurðsson gagn-
rýnir ríkisstjórnina
en telur ekki vera ,stemningu' fyrir verkfalli
SVO sem frá hefur verið skýrt
hér í blaðinu hélt verkamanna-
félagið Dagsbrún fund s.l.
fimmtudagskvöld og var fundar-
efni samningarnir. Lét stjcrn
Dagsbrúnar þar samþykkja tvær
tillögur. 1 annarri tillögunni lýs-
ir Dagsbrún andstöðu sinni við
„bjargráðin" svonefndu en í
hinni tillögunni samþykkir fund-
urinn að gera það að höfuðkröfu
sinni til breytinga á uppsögðum
samningum félagsins að þeir
verði uppsegjanlegir hvenær sem
er með eins mánaðar fyrirvara.
Allmiklar umræður urðu á fund-
inum og var deilt hart á stjórn-
ina fyrir það, að leggja ekki fram
neinar raunhæfar tillögur vegna
væntanlegra samningagerða.
Ritari Dagsbrúnar, Eðvarð
Sigurðsson, hafði framsögu fyrir
tillögunum og mótaðist ræða
hans algjörlega af andstöðu hans
gegn núverandi ríkisstjórn og
gagnrýndi hann mjög aðgerðir
hennar í efnahagsmálunum.
Sagði Eðvarð að sú 5%
grunnkaupshækkun, sem lög-
skipuð væri í „bjargráðun-
um“ gerði ekki meira en
mæta að litlu leyti þörfum
launþeganna vegna hæxkaðs
vöruverðs og ýmiss konar þjón-
ustugjalda. Eðvárð kvað stjórn
ina vilja, að samningarnir
væru framlengdir nær óbreyttir,
þó þannig að þeir væru uppsegj-
anlegir hvenær sem væri með
eins mánaðar fyrirvara. Eðvarð
sagði, að þetta væri ekki gert
vegna þess að ekki væri nauð-
synlegt að bæta kjör verka
manna, þvert á móti, en það vant
aði „stemningu" meðal félagn-
manna fyrir verkfalli.
Lagði Eðvarð síðan fram tillög-
ur þær sem getið er um hér að
ofan og birtust í Mbl. sl. laug-
ardag.
Emil Helgason tók næstur +il
móls. Taldi hann ræðu Eðvarðs
hafa verið mjög lausa í reipun-
um, hann hefði slegið úr og i,
verið beggja blands. — Ríkis-
stjórnin hefur gert þær ráðstaf-
anir, sem rýra mjög verulega
kaupmátt tímakaupsins og þær
meinsemdir, sem í upphafi átti að
skera á, hafa aukizt og vaxið
að miklum mun, sagði Emil. —.
Framh. í bls. 15
Góð eru skattfríðindin!
Tíminn er alltaf við og við a®
birta fréttir af viðskiptaveltu
hinna ýmsu kaupfélaga, sem nú
halda fundi sína og eru þar notað-
ar mjög stórar fyrirsagnir. í fyrra
dag birti blaðið frétt um, að
heildarsalan hjá Kaupfélagi Skag
firðinga hafi vaxið um 10 millj.
kr. á s.. 1. ári og orðið alls 53,2
milljónir. Þó séu sjávarafurðir
ekki meðtaldar, en þær eru seld-
ar á vegum Fiskiðju Sauðár-
króks h. f. og nema á árinu 5
milljónum króna. Heildarsalan
er því milli 58 og 60 millj. kr.,
þegar allt er talið. Nú kemur það
í ljós, að afgangur til að endur-
greiða félagsmönnum af því sem
er kallað ágóðaskyld vör<uúttektI
var einar 382 þúsundir og er það
ekki mikil upphæð, þegar öll
viðskiptaveltan, nær 60 milljón-
ir, er höfð í huga. Nú er að því
að gá að kaupfélögin njóta stór-
kostlegra fríðinda um greiðslu
skatta og útsvara. Þau fríðindi
nema geysilegum fjárhæðum á
hverju ári og er engum vafa
bundið, að ef Kaupfélag Skag-
firðinga sæti þar við sama borð
og sá rekstur í landinu, sem
einstaklingum tilheyrir, þá hefði
enginn afgangur orðið og vafa-
laust tap á rekstri félagsins. Þetta
sama endurtekur sig mjög víða
hjá félögunum og er það raunar
ekkert að undra svo illa sem nú
er komið flestum rekstri í land-
,,Hin löglausu útsvör“
Tíminn birtir á laugardaginn
kafla úr ræðu Þórðar Björnsson-
ar, sem hann hélt í bæjarstjórn
Reykjavíkur í sl. viku. Eitt af því
sem bæjarfulltrúinn tók til með-
ferðar var, að Niðurjöfnunar-
nefnd hefði lagt miklu hærri út-
svör á Reykjavíkurbúa s. 1. ár,
heldiur en löglegt hefði verið.
Þetta er grýlá, sem var vakin upp
af kommúnistum í fyrrasumar og
gerð að miklu „númeri“ fyr-
ir kosningar, eins og menn ef til
vill muna. Ýmsir endurskoðend-
ur og einstaklingar, sem aðhyll-
ast stefnu Framsóknarmanna og
kommúnista kærðu útsvör sín á
þeim grundvelli að þau væru
ólögleg og bárust Ríkisskatta-
nefnd nokkrir tugir af slíkum
1 kærum. Nú er Ríkisskatta-
«
nefnd að meirihluta skipuð
mönnum úr stjórnarflokkunum
eða hinum sömu flokkium, er
höfðu þennan áróður uppi fyrir
bæjarstjórnarkosningarnar. Ríkis
skattanefnd vék þessum kærum
algerlega frá sér og vísaði þeim,
sem vildu til dómstólanna um
þetta mál, en ekki er vitað að
nokkur hafi notað sér þá leið.
Úrskurður Ríkisskattanefndar
gefur hins vegar eindregna bend-
ingu í þá átt, að niðurjöfnunar-
nefnd Reykjavíkur hafi farið al-
gerlega löglega að við útsvars-
álagninguna á sl. ári, enda beitt
sömu aðferðum við álagningu þá
eins og undanfarin ár.
Lægsti útsvarsstiginn
sem þekkist
Það er ein staðreynd í sam-
bandi við útsvörin, sem blöð
stjórnarflokkanna forðast gersam
! Iega að minna á. En hún er sú,
að útsvarsstiginn í Reykjavík er
sá lægsti, sem nokkurs staðar
þekkist í kaupstað hér á landi.
Við samanburð sést, að út-
svarsstigi Reykjavíkur er Iægri
en annars staðar gerist og mun-
uinn verður mestur þegar um er
að ræða barnmargar fjöl-
skyldur og aðra, sem hafa
fyrir þungum ómögum að sjá. í
þessu hefur samanburðurinn ver-
ið einna óhagstæðastur fyrir
stjórnarflokkana á Akranesi en
i þar hafa þeir allir verið í einni
ber.du saman í bæjarstjórninni.