Morgunblaðið - 20.07.1958, Qupperneq 11

íJunnu'dagur 20. júlí 1958
Hf » CT’Wrtw 4 jt» | ©
11
Nú er lííið um að vera í Reykjavíkurhöfu.
REYKJAVÍKURBRÉF
Laugardagur 19. júlí
Afleiðingar fyrir-
hyggjukysís »g
snndrungar
Um síðustu aldamót og nokk-
uð fram á þessa öld þótti ófriðar
helzt að vænta í Balkanlöndun-
um. Þaðan hrökk og sá neisti,
sem kveikti bál fyrri heimsstyrj-
aldarinnar. Upphaf hinnar næstu
varð í Póllandi, og áður hafði
litlu munað, að upp úr logaði
vegna Tékkóslóvakíu. En meðal
orsaka síðari heimsstyrjaldarinn-
ar var ekki sízt það hversu illa
tókst til við friðarsamningana
eftir þá fyrri.
Allur hefur þessi ófriður leitt
til þess, að valdahlutföllin í
heiminum eru nú gerólík því,
sem var fyrir hálfri öld. Þá bar
vestanverð Evrópa ægishjálm
yfir alla heimsbyggðina. Ef stór-
veldin í Vestur-Evrópu hefðu
komið sér saman, gátu þau i
flestu eða öllu komið vilja sínum
fram.
Nú er vegur Vestur-Evrópu
orðinn lítill miðað við það, sem
áður var. Veldi Rússlands hefur
aldrei fyrr náð svo langt vestur
á bóginn sem nú. Rússneskir her-
ir standa gráir fyrir járnum inni
í miðju Þýzkalandi, umlykja
Berlín og valdamennirnir í
Moskvu ráða nú í skjóli her-
sveita sii.na því, sem þeir vilja,
í Póllandi, Tékkóslóvakíu, Ung-
verjalandi, Albaníu, Búlgaríu og
Rúmeníu. í Júgóslavíu er komm
únistisk einræðisstjórn, sem
reynir að halda við sjálfstæði
ríkis síns og á því öðru hvoru í
erjum við yfirdrottnendurna í
Moskvu.
Því ber ekki að neita, að fyrir
frjálshuga menn er þessi þróun
harla alvarleg. Henni hafa eink-
um valdið fyrirhyggjuleysi og
sundrung vesturveldanna.
Nýir ófriðarstaoir
Svo er Atlantshafsbandalag-
inu fyrir að þakka, að framsÓKn
Rússa er nú a. m. k. um sinn
lokið vestur á bóginn í Evrópu.
Stofnun þe’ss var bein afleiðing
valdatöku kommúnista í *Tékkó-
slóvakíu, sem gerð var í skjóli
rússneskra hersveita, er hafðar
voru tiltækar á næstu grösum.
Eftir að settur hafði verið slag-
brandur gegn frekari landvinn
ingum Rússa í Evrópu, sneru
þeir sókn sinni í aðrar áttir.
Ágengni þeirra í Austur-Asíu er
saga fyrir sig. Þessa dagana er
að koma í ljós árangurinn af
undirróðri þeirra í löndunum
fyrir botni Miðjarðarhafsins.
Vopnasala kommúnista til
Nassers og margháttuð hvatning
á mikinn þátt í því, sem nú er
að gerast í Arabalöndunum. Eng-
inn skyldi þó ætla, að þar væri
eina skýringin á atburðunum á
þessum slóðum.
Arabaþjóðirnar hafa lengi lot-
ið erlendri stjórn. Þjóðernishreyf-
ing nútímans hefur náð til þeirra
ekki síður en annarra. í skjóli
hennar fengu margar þeirra
frelsi eftir fyrri heimsstyrjöld-
ina. Hjá flestum þeirra var frelsið
þó margs konar takmörkunum
háð. Þeim takmörkunum var
rutt úr vegi eftir síðari styrjöld-
ina. Þjóðernisvitund þeirra magn
aðist enn vegna stofnunar ísraels-
ríkis, sem er eins og fleinn í
holdi þessara þjóða. Sárindiu
jukust við hrakfarir í styrjöld
við ísraelsmenn og vegna erfið-
leikanna við að fá fótfestu nær
milljón manna, er flæmdir voru
burt úr ísrael. Ofan á allt þetta
bætast vandamál vegna hagnýt-
ingar olíu og deilurnar um yfir-
ráð Súez-skurðar.
Sjálftaka
Nassers
Mörg rök má færa fyrir því, að
eðlilegt sé, að yfirráð Súez-skurð
ar séu algerlega í höndum
Egyptalands. Viðurkenning þess
haggar ekki þeirri staðreynd, að
Nasser, einræðisherra í Egypta-
landi, tók yfirráðin í sínar hend-
ur á annan hátt en lög og réttur
stóðu til.
Eden, þáverandi forsætisráð-
herra Bretlands, hafði aflað sér
trausts þjóðar sinnar og frjáls-
huga manna víðsvegar um heim,
þegar hann beitti sér fyrir mót-
spyrnu gegn réttarbrotum Hitlers
og Mussolinis fyrir síðari heims-
styrjöldina. Hann þóttist sjá arf-
taka þessara manna í Nasser.
Þegar sýnt var, að Sameinuðu
þjóðirnar voru þess vanmegnug-
ar að gera nokkuð, sem máli
skipti eða að gagni kom út af
réttarbroti Nassers, greip Eden
til sinna ráða í samvinnu við
Frakka, sem þá lutu stjórn jafn-
aðarmannaforingjans Mollets.
Ætlun Breta og Frakka var
sú að taka sér sjálfir rétt sinn
á sama veg og Nasser hafði áð-
ur gert. Gegn þessum aðgerðum
risu Bandaríkjamenn og nutu til
þess atbeina Rússlands, sem ein-
mitt sömu dagana sýndi ást sína
á lögum og lýðræði með blóð-
baðinu í Ungverjalandi. Bretar
og Frakkar gerðu þá höfuð-
skyssu að reyna að taka rétt sinn
sjálfir á þann veg, að hæpið
var um samúð annarra, og skorti
þó kjark eða getu til að fylgja
áformum sínum fram.
Sameining Araba?
Afleiðingarnar urðu valdamiss-
ir Edens, stórlegur álitshnekkir
fylgismanna hans í Bretlandi.
brestur í Atlantshafsbandalaginu,
aukin áhrif Rússa í Arabalönd-
um og mikill uppgangur Nass-
ers.
í síðustu viku var svo komið,
að vel metin óháð blöð í Bret-
landi, eins og vikuritið Specta-
tor, gerðust opinberir talsmenn
þess, að brezka stjórnin taki upp
beina samninga við Nasser.
í Spectator er talið, að Nasser
eé ekki fremur verkfæri Kreml-
verja en Tító. Heimsókn hans til
Tító nú, á meðan Tító er í mestri
ónáð hjá valdamönnunum í
Kreml, sýni, að Nasser vilji halda
sjálfstæði sínu. En skömmu áð-
ur en hann fór í heimsóknina
til Títós, hafði hann verið all-
lengi í heimsókn í Rússlandi og
hlotið þar hinar ágætustu mót-
tökur.
Formælendur samkomulagsins
við Nasser halda því fram, að
hvort sem það sé skynsamlegt
eða óskynsamlegt fyrir Araba-
ríkin að sameinast, þá eigi Vest
urveldin ekki að blanda sér í
það mál. Þeim komi það í sjálfu
séj ekki frekar við en þó að
Norðurlöndin tækju upp á því
að ganga í eitt ríki eða Belgía,
Holland og Luxemburg. Enginn
vafi sé á, að Arabar séu orðnir
leiðir á sundrungunni og stað
festa fáist ekki í þessum löndum
fyrr en þau gangi öll í eitt ríki.
Fordæmi
Austurríkis
Vafalaust er mikið til í þessum
rökum. Engan veginn er þó víst,
að skyndióskir um ríkjasam-
steypu séu ætíð til heilla, hvorki
fyrir aðila sjálfa né grannþjóð-
ir þeirra. Þjóðverjar og Austur-
ríkismenn vildu t .d. ólmir sam-
einast öll árin á milli heimsstyrj-
aldanna tveggja. Stórveldin stóðu
á móti því, þangað til Hitler
knúði fram það, sem honum
betri menn höfðu verið hindrað-
ir í að gera með lýðræðislegum
hætti.
Eftir styrjöldina töldu all-
ir sjálfsagt að aðskilja Þýzka-
land og Austurríki á ný og heyr-
ist nú enginn talsmaður þess,
að þau beri að sameina.
öll eru þessi mál svo flókin,
að erfitt er fyrir þá, sem utan
við standa, að mynda sér á-
kveðna rökstudda skoðun. Hitt
er víst að tal um lýðræði 1 ríki
Nassers er jafntómt mál og í
Rússlandi nú eða í Þýzkalandi
á dögum Hitlers. Skyndiför Nass-
ers til Moskvu sl. fimmtudag
sannar og, að nánara samband
er milli hans og valdhafanna þar
en sumir vildu vera láta.
Sagan dæmir um það, hvort
Nasser verður síðar nefndur
,hinn mikli“ eða ekki. Úr því
skera ekki köll götulýðs nú. Hitt
er víst, að hann komst til valda
með byltingu og hefur stjórnað
með ofbeldi. Flýtir hans til að
viðurkenna byltingarmennina í
írak, sem hælast um yfir að hafa
myrt löglega stjórnendur lands-
ins, sýnir, að honum eru þvílíkir
stjórnarhættir sízt á móti skapi.
Þar er hann á einu máli og stjórn
in í Moskvu, sem einnig hefur
hraðað sér að viðurkenna hina
nýju stjórn. Þó að atburðirnir
séu flóknir og samanslungnir, þá
er það blindur maður sem ekki
sér, að Nasser og Rússar róa
undir og hyggjast njóta góðs af
þeim breytingum, sem ná á með
blóðugri byltingu og mannvig-
um.
Nefnd frá Sameinuðu þjóðun-
um lýsti því raunar yfir á dög-
unum, að ekki væri sannað, að
erlendir aðilar stæðu á bak við
eða smygluðu vopnum og mann-
afla til uppreisnarmanna í Líban-
on. Þá þegar var á það bent, að
ef nota hefði átt sama mæli-
kvarða á atburðina í Austurríki
1938, þá hefði einnig þar verið
komizt að þeirri niðurstöðu, að
Hitler ætti engan hlut að því,
sem var að gerast.
Máttleysi
Sameinuðu
þjóðanna
Einn af örðugleikunum nú er
það, hversu Sameinuðu þjóðirnar
eru oftast máttlausar þegar á
reynir. Þess vegna virðist svo,
sem orð, svo að ekki sé sagt orð-
hengilsháttur, ráði þar stundum
meira en raunhæft mat á at-
burðunum. Enn alvarlegra og
þessu þó náskylt er það, að í
skjóli Sameinuðu þjóðanna er
haldið uppi alveg tvenns konar
réttarkerfi í heiminum. Rússar
fá færi á undirróðri og ágengni
í hinum frjálsa heimi, en unað
er við það, að algert ófrelsi ríki
bak við járntjaldið og þar séu
samþykktir Sameinuðu þjóðanna
að engu hafðar.
í eina skiptið, sem Sameinuðu
þjóðirnar hafa gert verulegt
gagn, var í Kóreustríðinu. Þá
urðu athafnir þeirra einungis
mögulegar vegna þess að Rúss-
ar höfðu gengið af fundi og
ætluðu að einangra samtökin. Þá
skyssu endurtaka þeir ekki. —
Þrátt fyrir alla ágalla má samt
ekki gefa upp þá von, sem Sam-
einuðu þjóðirnar eru tákn fyrir.
En gallana verða menn að gera
sér ljósa til þess, að minna tjón
verði af þeim en ella.
Lögleg landganga
Þegar á allt þetta er litið, er
skiljanlegt, að menn horfi mjög
með kvíðboga til þess sem nú
gerist austur þar. Kommúnistar
fordæma landgöngu Bandaríkja
manna í Líbanon og Breta i
Jórdaníu, sem árás á þau lönd.
Að þeirri fjarstæðu þarf í raun
og veru ekki að eyða orðum. Lög-
legar stjórnir landanna hafa
óskað eftir aðstoð Bandaríkjanna
og Bretlands. Þar horfir allt
öðru vísi við en í Ungverjalandi,
þar sem lögleg stjórn lýsti yfir
hlutleysi landsins og krafðist
brottfarar hins rússneska hers
Fyrir þá dirfsku hefur Nagy nú
hlotið dauða.
Að sjálfsögðu er Bandaríkjun-
um og Bretlandi heimilt að láta
hina umbeðnu hjálp í té. Hvort
það er skynsamlegt eða ekki,
skal hér ekki um dæmt. Enn eru
frásagnir af því, sem við hefur
borið, ekki nógu ítarlegar og
aðallega er ekki nógu ljóst, hvað
fyrir Bandaríkjamönnum ctg
Bretum í raun og veru vakir.
Því verður ekki neitað að stefnu-
leysi þeirra og tvístíg í málum
þessum á sinn ríka þátt í því,
hvernig komið er. Fyrir Eden
er það í sjálfu sér lítil huggun
eftir hið hörmulega skipbrot, er
hann leið, þó að hann hafi nú
reynzt sannspár um, að ef ein-
ræðisherra er ekki stöðvaður í
tíma, þá færir hann sig ætíð upp
á skaftið og leggur í ný og ný
æfintýri.
„Heniaðar-
aðgerðir gegn
Islendingum44
Ærin ástæða er til að reyna
að gera sér grein fyrir öllum
þessum atburðum. Þeir hafa ekki
aðeins fræðilega þýðingu, heldur
geta þeir ráðið úrslitum um frið
eða ófrið í heiminum og þar með
haft ósegjanlega þýðingu fyrir
okkur og land okkar. Því miður
höfum við raunar um nóg annað
að hugsa. einnig hér heima fyrir.
Efnahagsmálin eru í meira öng-
þveiti en nokkru sinni fyrr. —
„Verðhækkanir verða daglega“.
eins og í Tímanum segir, og
munu fáir utan rithöfunda hans
trúa því, að þær verði íslenzku
þjóðinni til langvarandi blessun-
ar. Þá horfir ekki friðvænlega í
landhelgismálinu.
Málgagn forsætisráðherrans,
Tíminn, hefur tekið upp harða
deilu við mann að nafni Sir
Farndale Phillips, sem blaðið
titlar „brezkan sérhagsmuna-
mann.“ Hann mun vera formaður
í samtökúm brezkra togaraeig-
enda. Maður þessi hefur skýrt
frá því, að ætlunin sé sú, að
brezkir togarar hafi að engu hina
nýju fiskveiðilandhelgi íslend-
inga og muni njóta til þess at-
beina brezka flotans. Auðvitað
er þetta ekki vinsæll boðskapur á
íslandi. En manni skilst, að hann
sé ekki nýr, heldur hafi efni hans
einmitt verið fólgið í yfirlýsingu
brezku stjórnarinnar, sem hún
gaf snemma í júní af tilefni til-
kynningar íslenzku ríkisstjórnar-
innar um fyrirætlanir hennar um
stækkun fiskveiðilandhelginnar.
Má því segja, að nær sé að snúa
reiði sinni og rökræðum gegn
sjálfri brezku stjórninni en þess-
úm „brezka sérhagsmunamanni“,
þó að vondur kunni að vera. En
af þessu tilefni segir Tíminn sl.
fimtudag orðrétt svo:
,Ef Sir Farndale Phillips eiga
hins vegar að heppnast ofbeldis-
fyrirætlanir hans gagnvart ís-
lendingum, þarf hann að hafa
fleiri ríkisstjórnir í vasanum en
þá brezku. Hann þarf líka að
hafa stjórn Bandaríkjanna í vas-
anum. Bandaríkin hafa heitið
okkur vernd sinni gegn erlendum
yfirgangi og hafa hér varnarlið
í því skyni. Hætt er við að ís-
lendingum þætti sú vernd lítils
virði, ef varnarliðið héldi að sér
höndum á sama tíma og erlend
herskip héldu uppi hernaðarað-
gerðum gegn Islendingum innsui
íslenzkrar fiskveiðilandhelgi“.
Hótað með Caiula-
ríkfamönnum
«j>
Hér er ekki um að villast, að
ráðgert er, að til hernaðaraðgerða
kunni að koma á milli Breta og
Bandaríkjamanna út af íslenzku
landhelginni. Þó verður að segja
eins og er, að ef íslenzka stjórn-
in hefur í raun og veru tryggt
sér slíka aðstoð Bandaríkja-
manna, þá eru litlar líkur til,
að úr hernaðarátökum verði, þvi
að hæpið er að Bretar sendi flota
sinn hingað undir sprengjuregn
úr flugvélum Bandaríkjamanna.
Með þessu má því telja málið
leyst, íslendingum í vil.
En er það þá svo, að Banda-
Frh. á bls. 18.