Morgunblaðið - 24.08.1958, Blaðsíða 11

Sunnudagur 24. ágúst 1958
MORCVNBLAÐ1Ð
11
fyrir. Ræðuhöld á borð við af-
sökun Hermanns við Efra-Sog
vekja aðeins enn aukna athygii
á þeirri staðreynd. En þörf Her-
manns fyrir að koma afsökun-
inni að, sýnir að honum er ekki
rótt innanbrjósts. Hvort sinna-
skiptin eru gagngerð, er annað
mál. Það sýna þessi orð forsætis-
ráðherra:
„Vitanlega geta ríkisskuldir
orðið svo háar að þær séu þjóð-
inni hættulegar. En ríkisskuldir
íslands eru naumast komnar á
það stig“.
Af þessu er sýnt, að Hermann
telur skuldamælinn ekki full-
an enn, enda tókst. að bæta í
hann 50 milljónum króna í þess-
ari viku. Og svo er að sjá, að lán-
tökuloppan sé enn rétt út, ef ein-
hver vill fé í hana leggja.
Laiidbúnaðar-
sýniiigiii
Ein af fuglamyndum Magnúsar Jóhannssonar.
REYKJAVÍKURBRÉF
Laugard. 23. ágúst
Fullvirkjun
Sogsins
vel á veg komin
Langt er síðan menn tóku að
ræða um virkjun Sogsins. Á sín-
um tíma var ágreiningur um það
innan bæjarstjórnar Reykjavík-
ur, hvort rafmagn fyrir bæinn
skyldi fengið úr Elliðaánum eða
Soginu. Benedikt Sveinsson sótti
fast, að ráðizt yrði beint í Sogs-
virkjun og taldi annað skort á
stórhug. Hinir verkfróðu menn
undir forystu Knuds Zimsens og
Jóns Þorlókssonar töldu, að virkj
un Elliðaánna yrði að fara á und-
an, því að fólksfjöldi í Reykjavílc
væri ekki nógu mikill til að
standa undir virkjunarkostnaði
Sogs og urðu þeir ofan á. Senni-
lega er rétt, sem Haraldur Guð-
mundsson eitt sinn sagði, áður
en Sogið var virkjað, og þar með
einnig áður en ísland varð lýð-
veldi, að svipað væri með hvort
tveggja. Virkjun Elliðaánna hefði
verið óhjákvæmilegur undanfari
og undirstaða virkjunar Sogsins,
eins og Sambandslögin hlytu að
verða undanfari og millistig þess,
að íslendingar fengju fullt sjálf-
stæði.
Sjálfstæðismenn hófust og
handa um virkjun Sogsins, jafn-
skjótt og þeir töldu fært. Á árun-
um kringum 1930, þegar fyrst
reyndi alvarlega á um að hrinda
hugmyndinni í framkvæmd, var
þó við ramman reip að draga.
Þá var veldi Framsóknar mest
hér í landi og snerist hún af
heiftúð gegn þessu framfaramáli.
Hún notaði m. a. möguleika á
samþykkt Alþingis fyrir ábyrgð
ríkisins á lántöku í þessu skyni
sem afsökun fyrir þingrofinu
1931.
Fleiri og fleiri
njóta góðs af
framkvæmduimm
Síðar tókst að eyða þeirri mót-
spyrnu. Og eins og forseti íslands
sagði. þegar hornsteinn stöðvar-
húss við Efra-Sogs var lagður
fyrra laugardag, má nú telja, að
liðinn sé aldarfjórðungur síðan
virkjun Sogsins hófst og sé nú
hálfnaður síðasti áfanginn:
n-----þegar þessari virkjun
er lokið, sem vér minnumst í dag,
munu ríki og bær eiga ver\n og
orkuna til helminga, eitt hundrað
þúsund kílóvatta orku fyrir eitt
hundruð þúsund íbúa Suðvestur-
landsins. Það er fagnaðarefni
dagsins, að sjá fyrir endann á
þessum áfanga,“ sagði forseti
íslands. Hér hefur mikið áunnizt
frá því, að Elliðaárnar fyrst voru
virkjaðar. Þá nutu einungis um
20 þúsund manns góðs af því
mannvirki og not hvers og eins
voru aðeins smáræði af því, sem
nú er. I upphafi var rafmagnið
mestmegnis notað til ljósa, lítil-
lega til suðu og smávegis til iðn-
aðar. Nú eru notin orðin svo
margvisleg, bæði á heimiium og
í flestum atvinnurekstri, að erfitt
er að gera sér grein fyrir, hvílík-
um búsifjum menn yrðu fyrir,
ef þeir misstu rafmagnið til lang
frama. Og alltaf eykst þörfin,
bæði vegna þess að fólkir.u fjölg-
ar, sem rafmagnsins nýtur, og
notin verða margháttaðri en áður.
Þess vegna er það rétt, sem Gunn
ar Thoroddsen boi'garstjóri sagði
í ræðu sinni:
„Næsta stórvirkjun á eftir Sogi
þarf að hefjast sem fyrst og ljúka
henni á nokkrum árum. í sam-
eignarsamningi ríkis og Reykja-
víkur um Sogsvirkjunina segir
svo:
„Áður en Sogið er orðið full-
notað, skulu samningsaðilar at-
huga möguleikana á samstarfi
um öflun viðbótarafls á grund-
velli þess samnings."
í samræmi við þetta ákvæði
óskar Reykjavíkurbær eftir sam-
starfi við ríkið um undirbúning
og framkvæmd næstu stórvirkj-
unar, sem væntanlega yrði í
Þjórsá."
Þrír fyrirmenn -
þrjár ræður
Hermann Jónasson raforku
málaráðherra tók undir það, sem
borgarstjóri hafði sagt, að nú
þegar yrði að hefja undirbúning
að því, hvernig á að ieysa orku-
mál þjóðarinnar á þessu svæði á
næstu árum. En hann svaraði
ekki tilboði borgarstjóra um sam
vinnu ríkis og bæjar um það
stórvirki, sem þá þarf að vinna,
heldur sagði hann:
„Slík aflstöð kostar mikið fé
og verður varla reist nema stofn-
að sé til stóriðnaðar samhliða til
að standa undir kostnaði. Er þá
um tvær leiðir að velja, að ríkið
stofni til stóriðnaðar sjálft og
reki, eða að það byggi aflstöðv-
arnar, leigi aflið ákveðinn ára-
fjölda erlendum aðilum til stór-
iðju og standi þannig straum af
lánurn".
Þögnin um samvinnu rík'sins
við Reykjavíkurbæ og hugmynd-
in um leigu afls ákveðinn ára-
fjölda til erlendra aðila mun
vekja marga til umhugsunar. Það
er rétt, sem forsætisráðherrann
sagði: „Allt þetta verður að at-
huga hleypidómalaust otg sem
allra fyrst“.
Samanburður á þeim þremur
ræðum, er haldnar voru við há-
tíð þessa, er athyglisverður um
fleira en það, sem að framan
getur. Þarna komu fram þrír
menn, sem lengi hafa gegnt trún-
aðarstörfum með þjóðinni, og eru
þaulæfðir í störfum og hafa sann
arlega kunnáttu „hins æfða
stjórnmálamanns“. Því eftir-
tektarverðari var munurinn á
ræðunum. Ásgeir Ásgeirsson og
Gunnar Thoroddsen sögðu skýrt
og skorinort það sem segja þurfti
á látlausan hátt. Hermann Jónas-
son talaði með allt öðrum brag.
Það er út af fyrir sig ekki vegr.a
þess, að Hermann kunni ekki að
koma fram, þegar hann ræður
við verkefnið, t. d. hafði hann
haldið ágæta ræðu á hrossasýn-
ingunni við Ármannsfell í sumar.
Ekki sá Eysteinn,
sem kvað Lilju
Hermann hóf umræður um
það, hverjum verkið væri að
þakka, og sagði að allir vildum
við Lilju kveðið hafa. En allur
landslýður veit, að það var a.m.k.
ekki sá Eysteinn, sem Hermann
hefur á snærum sínum, sem kvað
Lilju.
Mestu athyglina í ræðu Her-
manns vakti afsökun hans a aukn
ingu ríkisskuldanna. Hún hefur
aldrei í sögu þjóðarinnar orðið
jafnmikil á skömmum tíma sem
á tveggja ára valdaferli V-stjórn
arinnar undir forystu Hermanns.
Hermann finnur þetta og reynir
því að nota hið hátíðlega tæki-
tæri austur við Efra-Sog til að (
telja mönnum trú um að mest af
fénu hafi farið í þá framkvæmd.
Sú ræðumennska er fjarri sanni.
Enginn íslendingur áfellist stjór i
ina fyrir að hafa tekið lán til
Sogsvirkjunar. En skuldaaukn-
ingin er ekki nema að litlu leyti
af þeim sökum. Hún er langsam-
lega mest vegna halla á þjóðar-
búinu, þess halla, sem Hermann
Jónasson öðrum fremur ber
ábyrgð á. Aldrei hefur sigið jafnt
á ógæfuhlið eins og í þeirri sam
vinnu, sem Hermann stendurj
Landbúnaðarsýningin á Sel
fossi er öllum þeim til sæmdar,
sem að henni stóðu. Hin mikla
aðsókn er glöggt vitni þess,
hversu vel tókst til. Þegar þang-
að var komið brá fyrir andlitum
víðs vegar að. Þar voru stjórnar
fulltrúar frá Rússlandi, búnaðar
ráðunautur frá Hornafirði, merk-
isbændur úr Stafholtstungum og
fjöldi fólks af Suðurlandsundir-
lendi og margir Reykvíkingar. —
Allir höfðu hina beztu skemmt
un og nytsaman fróðleik af því
að sjá það, sem fyrir augu bar,
en vant er að greina á milli hvað
eftirtektarverðast hafi verið.
Þeim, er þetta ritar, fannst
sýningu sandgræðslunnar bezt
fyrir komið. Er það og mjög að
verðugu, því að fá verk eru nú
merkilegri unnin hér á landi, en
græðsla sandanna. Starf þeirra
bræðra, Runólfs heitins og Páls
Sveinssonar, sandgræðslustjóra,
mun lengi verða í heiðri haft og
þykja með ágætum.
Þá var ánægjulegt að horfa á
allan vélakostinn, en fákænn
kaupstaðarbúi kann þar lítt að
greina á milli og meta hvað hag-
kvæmt er fyrir íslenzka stað-
hætti.
Óhætt er að segja, að jafnt
ungum og gömlum hafi þótt bezta
skemmtun að því að horfa á bless
aðar skepnurnar. Var þar marga
kostagripi að sjá, t. d. voru mjóik
urkýrnar svo vænlegar, að eig-
endum þeirra er til verulegs
lofs að eiga slíka gripi.
Reykjavíkur-
s)'
niiigin
' Þá má ekki gleyma myndasýn-
ingunni úr sögu Reykjavíkur. —
Enginn Reykvíkingur, sem hefur
færi á, ætti að láta undan fallast
að skoða þær myndir. Sam-
vinna Reykvíkingafélagsins og
Skjalasafns Reykjavíkur er lík-
leg til góðs árangurs. Ánægju-
legt er, þegar mikilhæfir menn
komast á réttan vettvang, þar
sem þeirra sérstöku hæfileikar
fá notið sín. Svo er með Lárus
Sigurbjörnsson. Hann er öllum
öðrum hæfari til að safna göml-
um minjum úr sögu Reykjavík-
ur, og menn hljóta að komast við
af ást hans á óhrjálegum skræð-
um, er hann telur hafa þýðingu
fyrir þroskasögu höfuðborgarinn-
ar.
Kvikmyndin af gömlum hús-
um í Reykjavík, sem sýnd var
við opnun myndasýningarinnar,
er hins vegar misheppnuð. Mynd-
in er tæknilega gölluð, ekki tekin
af nógum kunnugleik og skýring-
arnar voru sums staðar rangar
og nær oftast ófullnægjandi.
Fuglamynd
Magiuisar
Jóhaimssonar
Þessa dagana hefur hins veg.
sá, er þetta ritar, séð aðra kvii
mynd, sem hann telur einhverja
þá allra beztu sinnar tegundar,
sem hann nokkru sinni hefur
skoðað. Það er mynd Magnúsar
Jóhannssonar, útvarpsvirkja, er
hann nefnir: Fuglarnir okkar.
Sýning hennar tekur tæpan hálf-
tíma og þar er hverju audartaki
vel varið. Ótrúlegri þolinmæði
og lagni hefur þurft á að halda
til að ná þessari mynd. Hún lýs-
ir í senn ágætlega útliti og lífi
ýmissa fuglategunda um leið og
þar bregður fyrir svipmyndum
af íslenzku landslagi í sínum feg-
ursta skrúða.
Þessa mynd þarf að sýna í öll-
um barna- og unglingaskólum
landsins, þar sem því verður-
mögulega við komið. Flestir eru
fegnir að vera sloppnir af skóla-
bekk, en það liggur við, að mað-
ur öfundi þá unglinga, sem geta
lært náttúrufræði með því að
skoða slíkar myndir undir hand-
leiðslu góðs kennara miðað við
það sem áður var, þegar notazt
var við þurrar lýsingar, teiknað-
ar myndir eða misjafnar ljós-
myndir og þegar bezt lét útstopp
aða fugla. Allt annað er að sjá
þá í sjálfri náttúrunni og því um-
hverfi, sem þeir eiga heima. —
Áhuginn á að kynnast þeim
verður miklu meiri og þar með
auðveldara að muna nafn og
einkenni hvers um sig.
Martin Larsen
Llandar málum
um handritin
Martin Larsen lektor er mörg-
um Islendingum að góðu kunnur
vegna langvarandi starfa hér á
landi og merkra þýðinga á ís-
lenzkum bókmenntum á dönsku
Engin ástæða er að draga í efa
áhuga hans á góðu samstarfi ís-
lendinga og Dana. Þvert á
móti, hann hefur með verkum
sínum sýnt, að hann vill heils-
hugar að þessu stuðla. En um-
mæli hans um handritamálið,
þau er eftir honum voru höfð í
Morgunblaðinu sl. miðvikudag,
eru vægast sagt mjög villandi.
Þar segir:
„Þegar Alþingi þverneitaði
fyrir fjórum árum að ganga til
samninga í málinu, urðu margir
Danir. sem hlynntir voru málstað
íslands fyrir mjög miklum von-
brigðum, — ekki hvað
sízt þáverandi forsætisráðherra,
Hans Hedtoft. Síðan hefur málið
í rauninni ekki verið tekið upp
aftur“.
Synjun um samninga af hálfu
íslendinga hefur aldrei átt sér
stað, ennþá síður að Alþingi hafi
þverneitað að ganga til samn-
inga. Það, sem gerðist, var, að
Alþingi gat ekki fallizt á laus-
lega hugmynd, sem sett var fram
af Bomholt, þáverandj mennta-
málaráðherra, og Hans Hedtoft,
þáverandi forsætisráðherra. Þeg-
ar hugmyndin var sett fram við
menntamálaráðherra íslands 1
óformlegum viðræðum, varaði
hann þegar í stað sterklega við
að hún yrði gerð heyrinkunn,
fýrr en málið hefði verið mun
betur kannað, lýsti vantrú á því,
að hún mundi leysa málið, en
lofaði að kynna málið hlutlaust
réttum aðilum á ísiandi og
þreifa fyrir sér um undirtektir.
Jafnframt ráðlagði hann Bom-
holt að koma til íslands og kynn-
ast sjálfur aðstæðum þar og við-
horíi áður en hann gerði endan-
lega tillögu um lausn málsins.
Danir sjálfir birtu síðan hug-
myndina í miðjum klíðum þvert
ofan í það, sem ráðgr-rt hafði ver-
ið í hinum óformlegu viðræðum.
Ef aðrir hefðu átt hlut að máli
en hinir íslandi mjög velviljuðu
menn, Hans heitinn Hedtoft og
Bomholt, þá liefði mátt ætla, að
hér væri leikur gerður að því að
spiila málinu. íslendingar hafa
þó alltaf viljað trúa því, að til-
lagan hafi verið flutt af góðum
hug, þó að þeir gætu ekki á hana
fallizt. Ef Danir ætla nú að segja
þessa sögu svo, að íslendingar
liafi „þverneitað að ganga til
í Framh. á bls. 13.