Morgunblaðið - 19.09.1958, Blaðsíða 3

Föstudagur 19. sept. 1958
MORGVNBLAÐIÐ
Við verðum að hefja nýsköpun
á nýjan hátt
Úr rœðu Cunnars Cuðjónssonar tor-
manns V.f. á aðalfundi þess
Gunnar Guðjónsson flytur ræðu sína. Til vinstri situr
Árni Árnason, fundarstjóri
HÉR fer á eftir ávarp for-
manns Verzlunarráðs ís-
lands, Gunnars Guðjónsson-
ar, flutt á aðalfundi ráðsins
í gær:
Engum þátttakanda í atvinnu-
lífi þjóðarinnar, sem hugleíðir
hina efnahagslegu þróun mála
hér-á landi, getur verið það ann-
að en áhyggjuefni, hve skuldir
þjóðarinnar við útlönd eru orðn-
ar miklar, og hafa verið hrað-
vaxandi á undanförnum árum.
Eins og getið er um í skýrslu
stjórnarinnar, sem lesin verður
hér á eftir, námu heildarskuld-
bindingar vorar í föstum erlend-
um lánum sem næst 829 millj.
króna í árslok 1957. Afborganir
af erlendum lánum námu 46
millj. króna og vaxtagreiðslur 17
millj. króna.
Mörg þessara lána hafa verið
tekin til stutts tíma og má því
áætla helmingi hærri upphæð til
afborgana á þessu ári, og enn
hærri upphæð næstu ár. Árlegar
vaxtagreiðslur munu einnig stór-
hækka vegna þessara skuldbind-
inga, þar sem samanlögð skulda-
upphæð hefir hækkað mikið á
árinu. Auk framangreindrar upp-
hæðar hafa á þessu ári verið tek-
in opinber föst lán, að upphæð
um 130 millj. króna, svo vitað sé.
Eins og öllum er kunnugt, áttu
íslendingar í stríðslok digra sjóði
í erlendum gjaldeyri, en á rúm-
um 2 fyrstu árunum að stríðinu
loknu, voru þessir sjóðir uppurn-
ir, og síðan höfum vér, að stuttu
tímabili frátöldu, búið við gjald-
eyrisskömmtun, þar sem erlend-
ar tekjur þjóðarinnar hafa hvergi
nærri nægt til þess að standa
straum af gjaldeyrisnotkuninni,
og vér höfum orðið að brúa bilið
með sífelldum erlendum lántök-
um.
Nú væri fáránlegt að halda því
fram, að erl. lántökur hafi ekki
verið nauðsynlegar í ýmsu augna
miði. Hér á landi hefir átt sér
stað stórfelld og nauðsynleg upp-
bygging í öllum greinum atvinnu
lífsins, sem eðlilega hefir verið
mjög fjái'frek og gert kröfur til
erlends gjaldeyris. Hitt er annað
mál, að allt er kapp bezt með
forsjá, og óneitanlega hefði verið
æskilegra, ef vér hefðum borið
gæfu til þess að hafa í frammi
meiri búmennsku, er vér vorum
að þurrausa gjaldeyrissjóði vora
og stofna til mikilla erlendra
skulda.
Lönd sem svipað er ástatt um
og ísland, eru talin þurfa að eiga
að staðaldri gjaldeyrisforða, sem
svari til 4—5 mánaða innflutn-
ings, en hér á landi verðum vér
jafnan að hafa hugfast, að auk
venjulegs efnahagslegs mótbyrs,
sem jafnan verður að gera ráð
fyrir, svo sem aflabrests, slæmu
árferði, og óhagstæðum viðskipta
kjörum við erlendar þjóðir, verð-
um vér einnig að vera þess albúin
að ýmsar sérstakar náttúruham-
farir auki öðru hverju á venju-
lega erfiðleika.
f stað þess, að slíkur eða nokk-
ur gjaldeyrisforði sé fyrir hendi,
nema lausagjaldeyrisskuldir bank
anna nú nálægt 150 millj, króna,
og vér fleytum oss áfram frá degi
til dags á erlendum gjaldeyris-
Íánum. Hlýtur óumflýjanlega
fyrr en varir að koma sá dagur,
að slík lán verði ekki fáanleg.
Nýsköpun og uppbygging at-
vinnuveganna ásamt margvísleg-
um öðrum fjárfestingarfram-
kvæmdum, hefir á undanförnum
árum verið afar vinsælt stefnu-
mál stjórnmálamanna, og enginn
sá, sem hefir af nógum móði að-
hyllzt slíka stefnu, hefir þurft að
óttast um gengi sitt meðal kjós-
enda. Engu siður er það stað-
reynd, sem flestum þeirra er
ljós, eigi síður en miklum hluta
almennings, að fjárfesting síðari
ára hefir verið alltof ör, og geng-
ið út fyrir þau takmörk, sem heil-
brigt megi teljast. Vegna þess
hefir hún reynt of mikið á gjald-
eyrisþol þjóðarinnar, verið ein
meginorsök verðbólgunnar, og
þannig grafið undan jafnvægi og
heilbrigði í efnahagslífinu.
Milli stjórnmálaflokka landsins
eiga sér stað þær undarlegu deil-
ur, að 'samtímis því sem þeir
álasa hver öðrum fyrir eyðslu-
stefnu í fjármálum, keppast þeir
um að tileinka sér heiðurinn af
því að hafa haft forgöngu um
ýmsar stórtækar ráðstafanir á fé
landsmánna, nauðsynlegar eða
miður aðkallandi, og það jafnvel
þótt þeir hafi staðið saman að
slíkum framkvæmdum. Sl'kar
deilur eru vissulega ekki til þess
fallnar að auðvelda almenningi
sjálfstætt mat á því hvert stefna
beri.
Hvort sem flokkarnir nú vilja
eigna sér krógann eða afneita hon
um, þá er meginatriðið, að við-
horf þjóðarinnar til efnahagsmál-
anna verður að gjörbreytast, og
þetta verður að gera þjóðinni
Ijóst. Væri nú ekki kominn timi
til að allir landsbúar skipuðu sér
um þá aðra nýsköpun, sem fælist
í því, að hafizt væri þegar handa
um uppbyggingu nauðsynlegs
gjaldeyrisforða, en á slíkan hátt
gæti skapazt öryggi og festa í
atvinnulífinu, og möguleikar til
þess að losa um höft, sem valda
misrétti, draga úr afköstum fram
leiðslunnar og lama atorku ein-
staklinga. Ekkert annað dugar, ef
vér eigum að bægja þeirri yfir-
vofandi hættu frá dyrum, að efna
hagskerfið hrynji yfir oss, og vér
skilum afkomendum vorum í
hendur þjóðarbúinu í því ásig-
komulagi, að vér munum sízt
verðskulda þakkir þeirra.
Veigamikið skilyrði fyrir
frjálsu, blómlegu atvinnulífi og
frjálsum viðskiptum, ásamt ör-
yggi fyrir afkomu morgundags-
ins þótt eitthvað blási á móti, er
ríflegur gjaldeyrisvarasjóður.. —
Hví ekki einbeita oss að þeirri
nýsköpun á sama hátt og vér
framkvæmdum nýsköpun at-
vinnuveganna? Það er engu
minna eða ómerkilegra hlutverk,
þótt óneitanlega verði það van-
þakklátara. En almenningur
skyldi slá hendinni við öllum
fulltrúum til löggjafarþings þjóð-
arinnar, sem ekki aðhylltust fram
kvæmd slíkrar stefnu.
Augljóst er, að þessi nýsköpun
útheimtir nokkrar fórnir. Þar eru
fyrst og fremst, að vér neitum
oss í bráð um ýmsar framkvæmd-
ir og fjárfestingu, jafnvel þótt
þær séu æskilegar og til lang-
frama bráðnauðsynlegar. Vér
verðum að gera oss ljóst, að ekki
er hægt að gera allt í einu, og
haga oss eftir því. Á þessu sviði
verða ríki og bæjarfélög að ríða
á vaðið. í þessu sambandi mættu
þessir aðilar gjarnan taka upp
þann hátt, að fyrst sé athugað
hve miklum tekjum sé úr að spila
án þess að gengið sé að skatt-
þegnunum lömuðum, áður en
gjaldaliðir eru ákveðnir alveg án
tillits til gjaldþols þeirra.
Engum blöðum er um það al
fletta, að fram að þessu hafa ríki
og bæjarfélög riðið í fararbroddi
um gáleysislega fjárfestingu, sem
ekki hefir verið í neinu sam-
ræmi við getu þjóðarinnar. Á-
sókn kjósenda á þessa aðila um
alla óraunhæfa aukningu fram-
kvæmda, verður að hætta, og
borgararnir verða að líta með
fyllstu efasemd á hvern þann
fulltrúa sinn eða vonbiðil, sem
flíkar fyrirheitum um að því sé
hægt að eyða, sem ekki er til.
Önnur forsenda fyrir því, að
koma megi í kring slíkum áform-
um, sem áður var getið, er vita-
skuld sú, að allar ákvarðanir og
samningar um kaupgjald og verð
lag innanlands, miðist algjörlega
við það, að slíkar ákvarðanir hafi
ekki í för með sér verðbólgu-
þróun. Hér komum vér hint'
vegar að atriði, sem stjórnarvöld
á hverjum tíma fá ekki við ráðið
nema að litlu leyti, og er algjör-
lega komið undir þroska fólks-
ins í landinu, ásamt þroska, heið-
arleika og samvizkusemi þeirra
manna, sem eiga að vera því til
leiðbeiningar og ráðuneytis. Því
miður virðist vanta allmikið á
haldgæði þeirrar forustu, en vér
trúum þó ekki öðru, en að margir
eigi eftir að bætast í þann hóp,
sem gerir sér grein fyrir að brýn
þörf er algjörrar hugarfarsbreyt-
ingar, þar sem ekki aðeins efna-
hagslíf vort, heldur og sjálfstæði
og lýðræði eru í hættu, ef ekki er
að gert.
Ég hef við önnur tækifæri lát-
ið í ljós þá sannfæringu mína,
að hyrningarsteinninn undir far-
sælu þjóðfélagi væri frjálst at-
vinnulíf, grundvallað á framtaki
einstaklinganna, og jafnframt
minnt á, að hér á landi búum
vér að forminu til við slíkt skipu-
lag, þó að vér hins vegar illu
heilli höfum leiðzt inn á þá glap-
stigu að hefta og gera óvirka,
ýmsa aflvekjandi kosti þess, án
þess að nokkuð hafi komið í stað-
inn.
Eitt ömurlegasta dæmi um
skemmdarstarfsemina gagnvart
grundvallaratriðum skipulagsins,
birtist í hinni algjörlega tæki-
færissinnuðu skattlagningu á at-
vinnufyrirtæki landsmanna í
einkaeign, en þau eru býsna stór
þáttur í atvinnulífi þjóðarinnar.
Það er upplýst, að á árinu 1957,
námu heildarskattar fyrirtækja í
helztu atvinnugreinum í Reykja-
vík frá 58—1766% af hreinum
tekjum þeirra. Já, það hefir eng-
um misheyrzt, enda hafið þið
allir séð þetta á prenti. Nú
mundi enginn verða hlessa, ef
þetta hefði verið í einhverju
landinu austan járntjalds. Þá
væri þetta aðeins kurteisleg en
ákveðin bending um, að ætlast
væri til að menn gæfu upp önd-
ina og aðrir tækju við. En þann-
ig mun þessu þó ekki vera varið,
því meiri hluti landsbúa aðhyll-
ast frjálst efnahagsskipulag, og
þó að þær aðfarir, sem hér er
beitt gagnvart einkaatvinnu-
rekstrinum, jafngildir í einu og
öllu slíkri þjóðfélagslegri úthýs-
ingu, teljum vér, að hér sé miklu
fremur um að ræða það hugar-
far, sem birtist í því, að gamall
og góður klár er í hugsunarleysi
barinn áfram þar til hann gefst
upp.
Á síðasta Alþingi voru sam-
þykkt lög, sem takmarka tekju-
skatt félaga við 25% af hreinum
tekjum. Þrátt fyrir þá staðreynd,
að vér lítum svo á, að félaga-
formunum sé mismunað á kostn-
að einkarekstursins, teljum vér,
að með því að skapa meginreglu
til verndar atvinnuvegunum, hafi
hér verið stigið merkilegt spor,
svo langt sem það nær.
Þetta er þó engan veginn
nokkur lausn á skattavandamál- I
um atvinnufyrirtækjanna, þvi að j
á meðan bæjarfélögin, sem með
þessari lagasetningu hafa misst
spón úr aski, hafa frjálsar hend-
ur til þess að framkvæma raun-
verulegt eignanám hjá fyrirtækj-
um, með því að innheimta marg-
faldar hreinar tekjur þeirra, án
þess svo mikið sem að veltuút-
svarið sé frádráttarbært, geta
menn gert sér í hugarlund hve
lengi slíkt getur haldið áfram.
Um veltuútsvarið segir hinn
kunni, sænski skattasérfræðing-
ur, prófessor Vasthagen, m. a. í
Frh. á bls. 18.
STAKSTEIIVAR
„Undanhaldið
í landhelgismálinu“
Undir þessari fyrirsögn birtl
Þjóðviljinn i fyrradag grein eftir
Elías Halldórsson, Hafnarfirði.
Þar segir m. a.:
„Ríkisstjórn islands tók ein-
hliða ákvörðun um útvíkkun
lgndhelginnar í 12 mílur, og for-
sætisráðherrann Hermann Jón-
asson hefur endurtekið, að fri
þeirri ákvörðun verði ekki hvik-
að. Sú frétt kemur þó eins og
reiðarslag yfir fylgjendur ríkis-
stjórnarinnar í landhelgismál-
inu, að hún hafi brugðið á und-
anhald í þessu mikilvæga málL
í dagblaðinu Tímanum 13. þ. m.
er frá því skýrt, að stjórnin hafi
ákveðið að senda utanríkisráð-
herra sinn á þing Sameinuðu
þjóðanna til þess að leggja þar
fram tillögur í landhelgismálinu,
og þá að sjálfsögðu með umboð
til þess að gangast undir þær
ákvarðanir, sem þar verða tekn-
ar. Þessi viðbrögð ríkisstjórnar-
innar" eru því furðulegri sem
engar líkur eru til þess að 12
mílna landhelgi fáist samþykkt
á þingi Sameinuðu þjóðanna. Það
mun verða þungt á metunum
að nágrannaþjóðir vorar: Norð-
menn, Svíar og Danir greiða at-
kvæði gegn 12 mílna landhelgi,
Norðmenn og Svíar vegna fisk-
veiða sinna hér við land, og Danir
vegna flesksölu sinnar í Bret-
landi. Þá mun ákvörðun kín-
versku ríkisstjórnarinnar verða
vatn á myllu andstöðunnar gegn
12 mílna landhelgi.
Ríkisstjórn íslands verður að
hætta við að tefla landhelgismál-
inu í opna tvísýnu með því að
senda utanríkisráðherra sinn á
þing Sameinuðu þjóðanna. Þar
munu andstæðingar vorir benda
á hann sem tákn undanhalds og
eftirgjafar. Þá er skárra að semja
við Breta um landhelgina til
nokkurra ára heldur en að hlíta
ályktun Sameinuðu þjóðanna um
6 mílna landhelgi um aldur og
ævi“.
„Óskýr að vanda“
Þjóðviljinn gerir athugasemd
við grein Elíasar og segir þar
m. a.:
„Þjóðviljinn vill benda á að
hinar upphaflegu fréttir um af-
stöðu íslenzku ríkisstjórnarinn-
ar voru rangar og villandi (enda
yfirlýsing utanríkisráðherra
ókýr að vanda). Eins og bent var
á hér í blaðinu sl. laugardag,
hafa þeir fulltrúar, sem af ís-
lands hálfu mæta á allsherjar-
þingi Sameinuðu þjóðanna enga
heimild til nokkurs konar samn-
inga eða viðræðna um landhelg-
ismál íslendinga. Þar er um ís-
lenzkt innanríkismál að ræða,
sem Sameinuðu þjóðirnar geta
ekki fjallað um samkvæmt stofn-
skrá sinni.--------Hins vegar
munu íslendingar að sjálfsögðu
ekki skorast undan því að fjalla
um alþjóðareglur, sem allar þjóð-
ir hlíti, enda er augljóst mál að
engar reglur, sem þrengri eru en
12 mílur, geta hlotið alþjóðlegt
gildi, og íslendingar munu ekki
sætta sig við minni hlut en þann,
sem aðrar þjóðir hafa mestan.
Hitt er eflaust rétt sem grein-
arhöfundur segir um utanrikisráð
herra að á allsherjarþinginu
„munu andstæðingar vorir benda
á hann sem tákn undanhalds og
eftirgjafar“, enda sér þess þegar
merki, eins og sagt var frá.hér í
blaðinu í gær“.
Athugasemdir Þjóðviljans við
grein Elíasar Halldórssonar fá
ekki staðizt. í framsetningu Þjóð-
viljans sjálfs er alger mótsetn-
ing. Eftir henni er einmitt ætl-
unin að Iúta samningum á þingi
Sameinuðu þjóðanna um „ís- !
lenzkt inanríkismál“. ef þeir ein- j
ungis verða í almennu formi!
Verzlunarráðsfélagar á aðalfundinum í gær