Morgunblaðið - 26.11.1958, Blaðsíða 9

Miðvikudagur 26. nóv. 1958
MORCINBL ÁÐIÐ
9
Krisfmann Cuðmundsson skrifar um
BÓKMENNTIR
Líf í alheimi
Eftir Kenneth W. Gatland
og Derek D. Dempster.
S. Sörenson þýddi.
ER alheimurinn tilgangslaust
grín, sem orðið hefur til út í blá-
inn og á sér ekkert takmark?
Eða hafa trúarbrögðin og hinir
svonefndu spekingar eitthvað til
síns máls? — í>eim sem brjóta
heilann um slika hluti er bók
þessi tilvalið lestrarefni.
Nokkrar nýjar hækur Menningarsjóðs.
♦-
Nýjar félagsbœkur Menningarsjóðs
BÓKAÚTGÁFA Menningarsjóðs
og Þjóðvinafélagsins hefur enn
sent á markaðinn álitlegt safn
góðra bóka. Fyrir skömmu komu
út hjá forlaginu þrjár merkar
bækur: „Höfundur Njálu“ eftir
Barða Guðmundsson, „Frá
óbyggðum" eftir Pálma Hannes-
son og „Þjóðhátíðin 1874“ eftir
Brynleif Tobíasson. Voru þær
allar aukabækur.
Aukabækur og félagsbækur
Sá háttur var tekinn upp í
fyrra að félagsmönnum Bókaút-
gáfu Menningarsjóðs var gefinn
kostur á valfrelsi um sumar fé-
lagsbókanna, aukabækurnar svo-
nefndu. Fyrir árgjaldið, 150
krónur miðað við bækurnar
óbundnar, en 250 krónur í bandi,
fá félagsmenn að þessu sinni sex
bækur. Fjórar þeirra ákveður
útgáfan og nær valfrelsi ekki til
þeirra. Eru þær þessar:
Almanak Hins íslenzka þjóð-
vinafélags fyrir árið 1959.
Andvari, tímarit Hins íslenzka
þjóðvinafélags. Hann flytur m.a.
ævisögu Guðmundar Hannesson-
ar prófessors eftir Niels Dungal.
Þess má geta að þetta er síðasta
heftið af Andvara í núverandi
formi. Á næsta ári verður ritinu
breytt þann veg, að það kemur
út í þremur heftum, hvert hefti
sex arkir, og verður þá í nokkru
stærra broti.
Vestur-Asía og Norður-Afríka
eftir Ólaf Ólafsson kristniboða.
Bókin er 18. bindið í bókaflokkn-
um „Lönd og lýðir“ og hefur að
geyma sögulegt og landfræðilegt
yfirlit yfir eftirtalin ríki: Afgan-
istan, íran, írak, Sýrland, Líban-
on, Jórdaníu, Arabíu, ísrael,
Egyptaland, Túnis, Alsír, Mar-
okkó og Líbýu. Bókin er 272 bls.
prýdd fjölda mynda.
íslenzk ljóð 1944—1953, eftir
43 höfunda. í bókinni birtist úr
kvæðum eldri og yngri Ijóð-
skálda, sem gáfu út Ijóðabækur
á fyrrgreindu timabili. Valið
hafa annazt Gils Guðmundsson,
Guðmundur G. Hagalín og Þór-
arinn Guðnason. Farið var yfir
ekki færri en 178 ljóðabækur
eftir 137 höfunda frá þessu 10
ára tímabili, en aðeins 43 urðu
fyrir valinu. Til greina komu
ekki aðrir höfundar en þeir sem
gáfu út ljóðabækur á árunum
1944—53, Bókin er 283 bls.
Velja tvær þessara
Til viðbótar framantöldum
bókum er félagsmönnum gefinn
kostur á að fá fyrir árgjald sitt
samkvæmt eigin vali tvær eftir-
talinna bóka:
Tvennir tímar (Börn av tiden),
skáldsaga eftir hinn heimskunna
snilling Knut Hamsun í þýðingu
Hannesar Sigfússonar. Bókin er
301 bls.
Hestar, litmyndabók af ís-
lenzkum hestum og islenzku
landslagi. Þýzk kona, Helga
Fietz, tók myndirnar, en dr.
Broddi Jóhannesson samdi text-
ann. Bókin er prentuð í Þýzka-
landi og er prentunin með fádæm
um góð og myndirnar snilldar-
verk.
Snæbjörn galti, söguleg skáld-
saga eftir Sigurjón Jónsson rit-
höfund, sem frægur er fyrir sögu
legar skáldsögur sínar. Bókin er
260 bls.
Eyjan góða, myndskreytt ferða
bók frá Suðurhafseyjum eftir
sænska ferðalanginn og rithöf-
undinn Bengt Danielsson. Bókin
er 285 lesmálssíður auk sérstakra
myndasíðna. Jón Helgason þýddi.
Undraheimur dýranna eftir
Maurice Burton, alþýðlegt
fræðslu- og skemmtirit um nátt-
úrufræðileg efni. Dr. Broddi Jó-
hannesson og Guðmundur Þor-
láksson magister þýddu. Bók
þessi kom út hjá Bókaútgáfu
Menningarsjóðs árið 1955 og var
þá meðal aukabóka.
Aukabóka félagsins verður
getið síðar, en þær verða 11 tals-
ins að þessu sinni, og fá félags-
menn um og yfir 20% afslátt af
útsöluverði þeirra.
V erðlaunaskáldsaga
Enda þótt Bókaútgáfa Menn-
ingarsjóðs vinni nú að útgáfu
margra rita, sem væntanlega sjá
dagsins Ijós á næsta ári, þykir
ekki tímabært að gera grein
fyrir þeim á þessu stigi. Útgáfan
viil þó nota þetta tækifæri til að
minna á, að síðastliðið vor efndi
hún til samkeppni meðal ís-
lenzkra höfunda um skáldsögu, er
væri ca. 12—20 arkir að stærð.
Heitið var 75 þúsund króna verð-
launum fyrir skáldsögu, er talin
yrði verðlaunahæf. Frestur til að
skila handritum í samkeppni
þessa var eitt ár.
Eiga handrit að hafa borizt
Menntamálaráði fyrir 12. apríl
1959. Skulu þau merkt dulnefni
eða öðru einkenni. Menntamála-
ráð áskilur sér f.h. Bókaútgáfu
Menningarsjóðs útgáfurétt á því
Einnig áskilur Menntamálaráð
sér rétt til að Ieita samninga við
höfunda um útgáfu á fleiri skáld-
sögum en þeirri, sem verðlaun
hiýtur, ef ástæða þætti til.
Leyfir Bókaútgáfa Menningar-
sjóðs að ntinna á þessa sam-
keppni nú, þar eð óðum styttist
sá frestur, sem ákveðinn var.
Ágæt karfaveiði
HAFNARFIRÐI. — Júní kom af
karfaveiðum í fyrrakvöld með
fullfermi. Fékk togarinn aflann á
Nýfundnalandsmiðum. — Ágúst
kom í gær einnig með full-
fermi. — Surprise kom af
veiðum á föstudagskvöld
og sigldi með aflann á Þýzka-
lanásmarkað. Hinir togararnir
eru nú á veiðum nema Bjarni
riddari, sem er í slipp.
Síldarbátarnir hafa fengið
fremur lítið síðustu daga, enda
ótið mikil. Var ágæt ufsaveiði
hjá þeim í fyrradag. — G. E.
Fékk 29 \imimga
Keflavikurflugvelli, 24. nóv.
SUNNUDAGINN 23. þ.m. tefldi
Friðrik Ólafsson stórmeistari,
fjöltefh í Keflavík. Teflt var á
32 borðum. Úrslit urðu þau, að
stórmeistarinn hlaut 29 vinninga
eða 90,6%, tapaði hann tveimur
skákum og gerði tvö jafntefli.
Þeir sem unnu skákir sínar við
Friðrik voru Helgi Ólafsson sem
er aðeins 15 ára gamall og Jón
Tómasson. Jafntefli náðu þeir
Hörður Jónsson og Pétur Öst-
lund, en Pétur er 14 ára að aldri.
Fjöldi áhorfenda var að fjöltefl-
handriti, er verðlaun hlýtur, án ’ inu ,enda er skákáhugi mikill og
þess að sérstök ritlaun komi til. I almennur í Keflavík. — BÞ.
Hún heíst á kaflanum: Heim-
ur í sköpun, þar sem fram er
talið ýmisiegt ,sem vitað er með
nokkurn veginn vissu um sól-
kerfi okkar og geiminn um kring,
en auk þess skýrt frá getgátum
vísindamanna um margt það,
sem ekki er vitað og örðugt er að
kanna. Er þar lögð áherzla á það
mikla samræmi sem ríkir í allri
þeirri tilveru, er menn þekkja og
bent á með góðum rökum hversu
ólíklegt sé, að slíkt verði til af
tilviljun. Annar kafli heitir Dög-
un lifsins og fjallar um tilkomu
lífsins á jörðinni. Er þessi kafli
sérstaklega vel ritaður og fróð-
legur, en þar er skýrt frá flóknum
líffræðilegum staðreyndum á al-
þýðlegan hátt, svo allir mega
skilja.
Þá er kafli, sem fjallar um aðr-
ar jarðstjörnur sólkerfis okkar
og tínt til flest, sem vitað er um
þær. Er þar langt mál um Marz,
en sá hnöttur þykir einna lík-
legastur, þegar um það er að
ræða hvort líf sé annars staðar
í þessu sólkerfi en hér á jörðu.
Hinn stækkandi alheimur
heitir fjórði kaflinn. Þar er farið
út fyrir sólkerfið og rætt um
hinn mikla geim utan þess. Mikl-
um fróðleik er þarna þjappað
saman í læsilegt mál og skil-
merkilega frásögn. Sagt er m.a.
frá tilgátunni um hina síverð-
andi sköpun, sem er einhver hin
djarfasta og skemmtilegasta sem
fram hefur komið.
í fimmta kaflanum, sem nefn-
ist: Út úr alheimstó*ninu, er
fjallað um gerð efnisins og skýrt
frá atómrannsóknum á mjög
ljósan og skemmtilegan hátt.
Mörgum reynist erfitt að átta
sig á hvað atómið er í raun og
veru, enda ekki auðvelt, því, eins
og segir í bók þessari: „Atómið
er hin mikla gáta. Það er ein-
ingin, sem er efnisundirstaða al-
heimsins hið „fasta“ og „áþreif-
anlega". En i sjálfu sér er það
óefnislegt, því að eindir hins
„fasta“ efnis virðast ekki vera
samsettar úr neinu áþreifanlegu
í skynrænni merkingu. En þó er
það svo að segja áþreifanleg stað
reynd, að sérhver eind geymir í
sér gífurlegt orkumagn, — orku,
sem getur eins og vér vitum,
byggt upp og valdið algerri eyð-
ingu“.
Ennfremur segir: „Atómin, sem
byggja upp efnin í stólnum, sem
Undirkjörstjórnarmennirnir fái eng-
laun greidd fyrir störf sín
in
Mál út af greiðslu slíkra Sauna dœmt
t Hœstarétti
UNDIRK J ÖRSTJ ÓRNAR-
MENN við alþingiskosningarnar
24. júní 1956, norður á Siglu-
firði, hafa farið í prófmál við
Siglufjarðarkaupstað út af því,
hvort bæjarsjóði beri ekki að
greiða þeim laun vegna starfa
á kjördaginn.
Kjörstjórnarmenn, sem voru
sex að tölu, framseldu launa-
kröfur sínar vegna þessa, Ar-
manni Jakobssyni, hdl. á Siglu-
firði. Er hann málsaðili á móti
Siglufjarðarkaupstað. Alls eru
það kr. 3,300,00 auk 6% vaxta,
sem krafizt er í málinu.
Þau urðu úrslit málsins í hér-
aði að Ármann Jakobsson, hdl.,
vann málið. í forsendum dóms
undirréttar segir m. a.: „Laga-
ákvæðin um borgaraskyldu eiga
fyrst og fremst að tryggja að
góðir menn fáist til starfa, er
almenningsþörf heimtar að unn-
in séu, en yfirleitt ekki jafnframt
að tryggja, að störf þessi séu
aðalregla samkvæmt ísl. lögum,
að störf, sem borgaraleg skylda
er að vinna eru launuð ef starf-
ið tekur nokkurn tíma að ráði,
eða fylgi þeim einhver sérstök
ábyrgð. Með tilliti til þessa“,
segir í forsendum dómsins, „og
þess að undirkjörstjórnarmönn-
um hér, hafa verið greidd laun
við kosningar 1952, 1953 og 1954
verður að telja þá eiga rétt til
launa fyrir störf við kosningarn-
ar 1956“.
Hæstiréttur vildi ekki fallast
á þennan dóm í undirrétti og
sýknaði bæjarstjóra fyrir hönd
bæjarsjóðs af öllum kröfum í
málinu.
I forsendum dómsins segir m.
a. á þessa leið:
„Áfrýjandi, bæjarstjórn Siglu-
fjarðar, hefur skotið máli þessu
til Hæstaréttar og krafizt, aðal-
lega að honum var dæmd sýkna
en til vara, að honum verði dæmt
að greiða stefnda kr. 1200.00 án
vaxta. Loks krefst hann máls-
kostnaðar úr -hendi stefnda eftir
unnin án þóknunar. Virðist þaðmati Hæstaréttar.
Stefndi, Ármann Jakobsson,
krefst þess, að hinn áfrýjaði dóm
ur verði staðfestur og að hon-
um verði dæmdur málskostnaður
úr hendi áfrýjanda fyrir Hæsta-
rétti eftir mati Hæstaréttar.
Um langan aldur hefur við-
taka við nefnu til undirkjörstjórn
arstarfa við kosningar til Alþing-
is verið þegnkvöð, sbr. nú 12.
gr. laga nr. 80 frá 1942. Lög hafa
almennt kveðið á um greiðslu
ýmiss kostnaðar af kosningunum,
en látið þóknunar fyrir starfa
undirkjörstjórnarmanna eigi get-
ið.
Þögn laganna um þóknun
til undirkjörstjórnarmanna hefur
verið skilin í framkvæmd þannig,
að eigi væri um að tefla lögvarða
kröfu til þóknunar fyrir starfann.
Með skírskotun til þessarar lög-
venju og svo til þess, að starfinn
er eigi svo tímafrekur, að krafa
til launa fyrir hann sé varin af
67. gr. stjórnarskrárinnar verða
kröfur stefnda í málinu eigi til
greina teknar. Eftir atvikum er
rétt, að hvor aðilja beri sinn
kostnað af málinu bæði í héraði
og fyrir Hæstarétti.
þú situr á, eru ekki „míkróskðp-
iskar“ eða ósýnilegar efnisagnir
heldur orka með óþekktri eðlis-
sköpun. Það er staðreynd, að eft-
ir því sem vér reynum að öðlast
meiri þekkingu á atóminu eftir
því verða leyndardómar þess
fjarlægari. Því hefur verið lýst
sem sólkerfi í smækkaðri mynd,
að nokkrar neikvæðar rafeindir
snúist kringum jákvæða raf-
hleðslu, prótónukjarnan. En
enginn hefur samt ennþá getað
sagt oss hvað rafeind er“.
Ma'rgt er öðruvísi en það sýn-
ist og þessi „efnisheimur"
okkar er hreint ekki allur þar,
sem hann er séður. Ein af furð-
um hans er tvíeðli ljóssins, en
um það fjallar sjötti kafli bókar-
innar. — Við höfum m.a. haldið
að ljósgeislarnir færu beint „af
augum“, frá einum stað til ann-
ars, en það er nú eitthvað annað:
þeir fara sem sé í bogalínu, já
raunverulega í hring!
Og hvað með tímann, er ekki
hægt að, reiða sig á hann? Nei,
segja vísindin, tíminn er afstætt
hugtak og í rauninnni alls ekki
til nema frá vissu sjónarmiði.
Þetta höfðu heimspekingarnir
uppgötvað fyrir þúsundum ára,
og flest sem hinir fornu vitring-
ar kenndu, er nú að sannast sem
„vísindi", enda þótt grunnhyggn-
ir efnishyggjumenn reyni að gera
orð þeirra ómerk. Vísindin sjálf
eru orðin harla hógvær. Mennta-
hrokinn hefur orðið sér alvar-
lega til skammar og bærir ekki
lengur á sér hjá sönnum vísinda-
manni. Hann stendur auðmjúkur
frammi fyrir hinni mklu, óskilj-
anlegu tilveru og játar smæð
sína. „Jafnvel hinn mikli bygg-
ingarmeistari afstæðiskenningar-
innar, dr. Einstein, sem ekki
hefði verið hægt að kalla trú-
mann á venjulega vísu, fann til
auðmýktar gagnvart ráðgátum
tilverunnar, sem hann hafði
glímt við alla sína löngu ævi,
og við endamörk lífsbrautar sinn
ar uppgötvaði hann andlegan
veruleika. „Trú mín“, sagði
hann, „er fólgin í auðmjúkri að-
dáun og lotningu fyrir hinum
óumræðilega mikla anda, sem
birtist í þeim agnarsmáu brot-
um, sem vér fáum skynjað jneð
hinni veiku og máttlitlu hugsun
vorri. Þessi gagntakandi tilfinn-
ingalega sannfæring um nálægð
æðri vitsmunamáttar, sem birt-
ist í hinum óskiljanlega alheimi,
er undirstaða hugmyndar minn-
ar um Guð.“
Sjöundi kaflinn fjallar um gátu
tímans, en sá áttundi um aðra
heima. Er þar rætt um dulfræði-
lega hluti, svo sem kraftaverk,
þar á meðal undrin í Lourdes, en
þar hafa jafnvel læknavísindin
orðið að gera sér að góðu að
viðurkenna „undralækningar“.
Einnig er nefnt hið merkilega
lyf mescalin, sem rithöfundur-
inn Huxley hefur gert frægt, en
fyrir áhrif þess er talið hægt að
skynja dulin svið náttúrunnar.
— Indverskir dulfræðingar
drukku að fornu mjöð þann er
þeir nefndu sómalög, og urðu
fyrir líkum áhrifum; það er fátt
nýtt undir sólinni.
Um leitina að Guði og „síðasta
frelsið" fjallar tíundi og ellefti
kaflinn, en sá tólfti og síðasti
heitir: Endir — eða upphaf? Er
þar margt vel sagt og viturlega,
og öll þessi litla bók fjarska. at-
hyglisverð. Höfundar hennar eru
nútímamenn og tala mál fólks-
ins sem lifir og starfar í dag,
þeir eru lausir við allar kreddur
og því færir um að koma auga
á sannleikann í hverju sem
hann birtist, en auk þess er þeim
einkar vel lagið að koma orðum
að því, sem þeim býr í brjósti,
þannig að hvert barn geti skilið.
Bókin er vandþýdd, en S. Sör-
enson hefur leyst starf sitt mjög
sómasamlega af hendi. Utgáfan
er vönduð og prýdd fjölda
mynda til skýringar lesmálinu.