Morgunblaðið - 21.01.1959, Blaðsíða 6

t>
MORGlIlVfíT. AÐIÐ
Miffvikudagur 21. jan. 1959
Hefjueyjan hefur fengið
nóg af brezkri stjórn
1 SÍÐUSTU heimsstyrjöld var
eyjan Malta í Miðjarðarhafi ein
mikilvægasta herstöð Breta. Hún
var á miðju óvinasvæðinu milli
Italíu og Norður-Afríku. Bretar
kölluðu hana hetjueyjuna og
sæmdu eyjarskeggja í einu lagi
Georgs-krossinum, einu mesta
virðingartákni brezka heimsveld-
isins. ítalir og Þjóðverjar héldu
í marga mánuði uppi svo að segja
stanzlausum loftárásum á eyjuna
og var það margra mál, að þraut-
seigja og æðruleysi eyjarskeggja
ætti drjúgan þátt í að Þjóðverj-
ar urðu yfirbugaðir í baráttunni
um Miðjarðarhafið og Norður-
Afriku. Þeir urðu langtímum að
dveljast í hellum og neðanjarðar-
göngum og baráttan kostaði þá
miklar fórnir. Af þeim féllu 1500
manns, en 3500 særðust alvar-
lega, 7000 hús voru lögð í rústir.
En reynsla Möltu-búa af Bret-
um ætlar að verða undarlega lík
þeirri reynslu sem íslendingar
hafa haft af þeim. Nú fyrir
nokkru ákvað brezka stjórnin að
nema úr gildi stjórnarskrá eyjar-
innar og fela hinum brezka land-
stjóra, Sir Robert Laycock hers-
höfðingja, að taka öll völd í sínar
hendur.
Eylenda þessi er yfirleitt köll-
uð eintöluorðinu Malta. En í
rauninni eru þetta þrjár eyjar,
sem bera nöfnin Malta, Gozo og
Comino. Þær eru mjög gróður-
sælar og fjölbýlar. Samanlagt
flatarmál þeirra er aðeins 316
ferkílómetrar, en á þessu litla
svæði búa hvorki meira né minna
en 320 þúsund íbúar. Eyjar-
skeggjar eru mjög blandaðir. Þeir
líkjast helzt íbúum Sikileyjar, en
voru lengur en þeir undir stjórn
Araba. Þeir tala arabíska mál-
lýzku, sem er blönduð fjölda
ítalskra orða.
Malta hefur verið undir yfir-
ráðum Breta frá því á Napóleons
tímunum. Eftir að skurður var
grafinn gegnum Súez-eiðið varð
hún einkar mikilvæg herstöð á
siglingaleiðinni til Indlands og
yfirráð yfir henni komu Bretum
vel á stríðsárunum. 1 hafnar-
borginni La Valetta var ein
stærsta flotastöð Breta, með vold-
ugum þurrkvíum og skipaviðgerð
arstöðvum. Þar voru gríðarmikl-
ar kola- og olíugeymslur og her-
flugvöllur.
★
Eftir styrjöldina hugðust Bret-
ar í fyrstu gera vel til Möltu-búa.
Þeir gáfu eyjunni takmarkaða
sjálfstjórn og hjálpuðu til við að
reisa byggðina úr rústum styrj-
aldarinnar. Vinátta var góð milli
Breta og Möltu-búa.
Það, sem nú veldur ágreiningn-
um er ef til vill fyrst og fremst
það, að Malta hefur misst hern-
aðarlegt gildi sitt. Bæði hafa Eg-
yptar nú tekið Súez-skurðinn
undir sína stjórn og svo hefur
hernaðartæknin tekið breyting-
um. Því er svo komið að Bretar
hafa eiginlega lítinn áhuga á
Möltu og eru gjarnir á að gleyma
sínum gömlu loforðum, að þeir
skyldu mupa Möltu-búum lið-
veizluna á styrjaldarárunum.
Fyrst fór að gæta hins dvín-
andi áhuga Breta í sambandi við
skipaviðgerðarstöðvar brezka flot
ans á Möltu. Áður fyrr var það
talinn mikilvægur liður í öryggis-
kerfi Breta, að þessar viðgerðar-
stöðvar væru virkar og í sem
beztu lagi. Gáfu þær Möltu-bú-
um mikla atvinnu og hafa 3000
manns verið starfandi við þær.
Síðan áhugi Breta á Möltu fór
ftiúrverk
4 múrarar geta tekið aS sér
verk nú þegar. — Upplýsingar
i sínia 2 4991 eftir kl. 6.
minnkandi hafa eyjarskeggjar
stöðugt óttazt að viðgerðarstöðv-
arnar yrðu lagðar niður í ein-
hverri sparnaðarherferð brezku
stjórnarinnar. En ef flotamála-
ráðuneytið í Lundúnum tæki
skyndilega þá ákvörðun að
leggja niður viðgerðarstöðvarnar
myndi það hafa í för með sér
alvarlegt atvinnuleysi á Möltu.
★
Á Möltu eru starfandi þrír
stjórnmálaflokkar. Þeir eru hinn
vinstrisinnaði Verkamannaflokk-
ur undir forystu Dom Mintoffs,
hinn hægrisinnaði Þjóðernis-
flokkur undir forystu dr. Borg
Olivers og Framsóknarflokkur-
inn, sem er flokkur Bretavina,
undir forystu Mabels Stricklands.
Fyrrnefndu tveir flokkarnir eiga
fylgi meginhluxa kjósendanna.
— Hefur Verkamannaflokkurinn
meirihluta á þingi eyjarinnar,
enda hefur hann mest fylgi
meðal starfsmanna í skipavið-
gerðarstöðvunum.
Óttinn við það að Bretar legðu
viðgerðarstöðvarnar niður hefur
verið eitt meginaflið í stjórnmál-
um Möltu síðustu ár. Forystu-
menn eyjarskeggja hafa leitað
ýmissa leiða til að hindra að at-
vinnuleysi hæfi innreið sína á
Möltu. Árið 1955 kom Dom Mint-
off, forsætisráðherra Möltu, jafn-
vel fram með þá hugmynd að
hægt yrði að forðast hættuna
með því að treysta tengslin við
Bretland. Lagði hann til að Malta
sameinaðist Bretlandi og fengi 3
þingmenn í neðri málstofu
brezka þingsins.
Brezka nýlendumálaráðuneyt-
ið gekkst í fyrstu mjög upp við
þessar tillögur Möltu-búa. Á
þeim tímum voru nýlendur
Breta hvarvetna í suðurálfum að
krefjast sjálfstæðis og gátu Bret-
ar þó bent á dæmið frá Möltu
um að ekki líkaði öllum illa við
nýlendustjórn þeirra.
En þegar Mintoff var kvaddur
til Lundúna til að skýra betur
tillögur sínar, kom í Ijós að
böggull fylgdi skammrifi. Hann
lagði til að Malta sameinaðist
Bretlandi gegn því að Bretar
tryggðu að ekki kæmi til at-
vinnuleysis og legðu fram fé til
að greiða niður fjárlagahalla og
skapa eyjarskeggjum nýjar at-
vinnugreinar, allt að því 8 millj.
sterlingspund á ári.
★
Síðan hefur verið deilt um
þessi fjármál. Bretar hafa lýst
sig með öllu ófúsa að ábyrgjast
fjárhagslega að lífskjör á Möltu
verði hin sömu og í Bretlandi. Á
meðan hefur enh verið að síga
á ógæfuhliðina í atvinnumálum
eyjarinnar. — Nýlega afhenti
brezka flotamálaráðuneytið
brezku einkafyrirtæki skipavið-
gerðarstöðvarnar. Mintoff, for-
sætisráðherra, svaraði með því að
segja af sér í apríl sl. Þá hófust
á eyjunni óeirðir, sem stóðu
í nokkra 'daga. Hefur Malta verið
stjórnlaus í 7 mánuði, þegar
Lennox-Boyd, nýlendumálaráð-
Hávaxni maðurinn í miðjunni er Lennox-Boyd, nýlendumála-
ráffherra Breta. Lægri mennirnir eru stjórnmálaleiðtogar
Möltubúa. Vinstra megin er Dom Mintoff, foringi Verkamanna-
flokksins, og hægra megin dr. Borg Oliver, foringi Þjóðernis-
sinnaflokksins.
K o rs i T\
(Ssrdir 3 fx) \
) / Csiíoiey^V'
>j / ~ ^Tunís / -GoíO °^<a^alta
/ X / / 1 I \7 haf
V V^-w \ \ \ 1
\ rí r
Uppdrátturinn sýnir legu Möltu.
herra, ákvað nýlega að nema
stjórnarskrá eyjarinnar úr gildi.
Báðir stærstu flokkarnir eru
sammála um það að afnám
stjórnarskrárinnar hafi verið
mikið óheillaspor og muni aldrei
héðan í frá gróa um heilt milli
Breta og Möltu-búa. Dr. Borg
---------------------*---------
Oliver, foringi Þjóðernissinna-
flokksins, sem áður hefur verið
vinveittur Bretum, hefur bannað
fylgismönnum flokks síns að taka
sæti í landstjórnarráði, sem Lay-
cock, landstjóri, mun skipa á
næstunni. Oliver leggur til að
Malta verði gert sjálfstætt ríki,
þó innan brezka samveldisins.
Dom Mintoff fyrrv. forsætis-
ráðherra, sem árið 1955 kom fram
með tillögur um sameiningu við
Bretland hefur nú líka snúið við
blaðinu. Hann krefst fuxlkomins
aðskilnaðar. „Því fyrr sem við
verðum lausir við Breta, því
betra,“ er orðtak hans.
k
Mintoff er orðinn þeirrar skoð-
unar, að það sé þýðingarlaust
ífyrir Möltu-búa að treysta Bret-
um. Það sé miklu nær að stofna
sjálfstætt ríki og leita nýrra leiða
til að styrkja efnahag eyjanna.
Hefur hann ekki alls fyrir
löngu birt nýjar tillögur um fram
tíð Möltu. Hann vill að Malta
verði sjálfstætt og hlutlaust ríki
í líkingu við Sviss. og að Sam-
einuðu þjóðirnar ábyrgist sjálf-
stæði þess. Þá leggur hann til að
Malta verði fríhöfn og alþjóð-
skrifar úr
dagleqa lifinu
]
Þarf aff gera betur.
Velvakanda hefur borizt bréf
frá „Hlustanda":
„OPURNINGAÞÁTTURINN í út
O varpinu á sunnudagskvöldið
vakti bæði gleði og gremju
á meðal hlustenda. Mesta hrifn-
ingu vakti að sjálfsögðu frammi-
staða Hjartar, því hún var með
svo miklum ágætum, en vel mátti
líka dást að fróðleik Þórunnar
og við skulum vona að hún hafi
ýtt undir eitthvað af unga fólk-
inu að lesa Eddukvæðin. En
gremju vakti hitt, hve klaufalega
var spurt og ólíkt því, sem við
höfum átt að venjast. Mælgi
spurðu! því hefði verið óhætt að láta hann
glíma við miklu erfiðari þraut í
þetta sinn. Það var gefið mál, að
hann mundi vita þetta.
Og úr því þátturinn er til um-
ræðu, er ekki hægt að komast
hjá því að rhinnast á smekkleysu,
sem þarna varð. Á ég hér við það,
þegar stjórnandi þáttarins bauð
þeim sem næstur kæmist því að
. vinna, flugferð til Bandaríkj-
j anna í sárabætur, ef hann missti
ansemi. Þetta þarf að láta fara , af 10.000 krónunum, og lýsti því
yfir um leið, að aðstandendur
hans þyrftu ekki að hafa af því
neinar áhyggjur þó eitthvað
kæmi fyrir í þeirri ferð, því þeim
yrði hann bættur. Að sjálfsögðu
hefði átt að þurrka þessa smekk-
leysu út af bandinu, en úr því
þessu var útvarpað í eyru allra
landsmanna, hlvtur það að
hneyksla marga.
fataðist honum, og svo
þeir alveg óviðeigandi spurninga
(t. d. um kjörgengí hans og bisk-
upskjörs, og þar stakk hann vel
upp í þá). Oft voru spurningar
þeirra óhönduglegar og óljósar.
Meðferð þeirra á íslenzkunni var
greinilega gerð „upp á grín“ til
þess að sýna hve hroðalega væri
unnt að misbjóða henni, þegar
til þess er góður vilji, en það
er vægast sagt ósmekkleg gam-
Sveins og stirðmælgi eru næst-
um óþolandi. Hinir nýju spyrjend
ur spurðu yfir höfuð mjög illa,
og spurðu um ýmislegt, sem þeir
gátu ekki sjálfir dæmt um hvort
rétt væri svarað eða ekki. Slíkt
er ótækt. Þeir vissu jafnvel ekki
hvort „presturinn" (sem annars
stóð sig prýðilega) svaraði rétt
eða rangt, þegar spurt var um
guðspjall dagsins, en einmitt þar
öðruvísi framvegis. Það er heil-
ræði“.
Velvakandi er bréfritara að
mestu sammála. Slíkur þáttur er
skemmtilegt og fróðlegt útvarps-
efni, sem menn bíða eftir með
eftirvæntingu. En ýmislegt er að-
finnsluvert, hvað ytri búning
snertir, og ætti að vera hægt að
laga það. Að vísu veitti Velvak-
andi því ekki athygli að með-
ferðin á málinu væri verri en
algengt er, þegar talað er blaða-
laust og undirbúningslaust í út-
varp, en hlustaði e. t. v. ekki
nógu nákvæmlega á þann hluta
þáttarins, þótti hann með léttara
móti.
Þátttákendur í hinum eiginlega
spurningaþætti stóðu sig sannar-
lega vel. Ekki síður þeir, sem
bréfitarinn ekki nefnir, þeir
Thorolf Smith og Sverrir Krist-
jánsson. Mér finnst jafnvel, að
þeir sem spurningarnar semja,
hafi minni trú á kempunum en
ástæða er til. Einkum var þetta
áberandi hvað 10.000 króna spurn
inngunni snerti. Hjörtur var bu-
inn að sanna það, að hann gat
ráðið við erfiðar spurningar, og
M1
Tækni í fluglist.
IKIL er flugtæknin orðin, ef
marka má grein, sem birtist
í nýútkomnu hefti tímarits, sem
kennir sig við tækni. f frásögn af
flugi, sem Velvakandi fékk eng-
an botn í, enda ekki flugfróður
maður, stendur þetta m. a.:
„Snögglega setti flugmaðurinn á
fulla ferð og sleit af vélinni það,
sem eftir var af lendingarútbún-
aðinum, hemlaði síðan og rann
vélin á belgnum 300 fet eftir þil-
farinu; við það rifnaði vængur-
inn af. Enn var vélin á fullri ferð
og hóf sig til flugs“. P.s. Til skýr-
iingar fyrir enskumælandi fólk,
skal þess getið, að á því máli, sem
greinin var þýdd úr, heitir hlut-
urinn sem af rifnaði „tiptank“.
legir bankar fái starfssvið þar.
Atvinnumálin vill hann leysa
með því að gera eyjarnar að eftir-
sóttu ferðamannalandi, en til þess
hafa þær marga góða eiginleika,
svo sem góðar baðstrendur og
sólríkt veðurfar. Að lokum telur
Mintoff að líklegt sé að 2000
Möltubúar gætu fengið starfa í
lögreglu og gæzluliði Sameinuðu
þjóðanna. Ef þéssar ráðagerðir
tækjust þyrftu íbúarnir ekki
lengur að vera upp á Breta komn-
ir og myndu þegar slíta tengslum
við þá.
Aðalfundur
Félags
framreiðslu-
manna
AÐALFUNDUR Félags fram-
reiðslumanna var haldinn 21.
des. sl. — Fráfarandi formaður,
Janus Halldórsson, flutti skýrslu
um störf félagsins á liðnu ári og
gjaldkeri, Sigurður E. Pálsson,
lagði fram reikninga félagsins. —
Auk venjulegra mála, sem félagið
hafði með höndum var undirbún-
ingur að stofnun lífeyrissjóðs
fyrir framleiðslumenn. Er því
máli nú vel á veg komið.
Að lokinni stjórnarkosningu
skipti stjórnin með sér verkum
þannig: Formaður Páll Arnljóts-
son, varaformaður Gestur Bene-
diktsson, ritari Jón Maríasson,
gjaldkeri Sigurður E. Pálsson og
meðstjórnandi Janus Halldórsson,
sem eindregið baðst undan því að
taka að sér formannsstörf á þessu
ári. Sigurði E. Pálssyni, g jaldkera
félagsins var sérstaklega þakkað
ágætt starf á liðnu ári.
Fulltrúi félagsins í stjórn Sam-
fcands matreiðslu- og framreiðslu
manna var kjörinn Haraldur Tom
ásson, en formaður félagsins er
sjálfkjörinn í stjórn sambands-
ins.
Aðalfundinum varð ekkí lokið
og verður framhaldsaðalfundur
bráðlega.
Gcysilcg
liitabylgja
MELBOURNE 19. jan. (NTB)
Hitabylgja sú mesta í lengri tíma
gengur yfir sunnanverða Ástralíu
Er hitinn víða 43 stig í skugga, og
hefur hitabylgjan nú staðið í nær
viku. Hafnarverkamenn í Mel-
bourne hafa neitað að vinna í
hitunum og lýstu vinnuveitend-
ur því loks yfir í dag, að sú
ákvörðun væri skiljanleg. Vegna
hitanna, hefur orðið að flytja
30 smábörn á sjúkrahús í Mel-
bourne og á hverjum degi berast
fregnir af fjölda dauðsfalla, sem
eru bein afleiðing hitanna.