Morgunblaðið - 21.01.1959, Blaðsíða 11

Miðvikudagur 21. jan. 1959
MUKGV 1\ HLAÐIO
11
Páll V. G. Kolka
Um heilbrigðismál héraðanna
NEMANDAFJÖLDI í lsekriadeild
Háskólans hefur margfaídast á
síðustu áratugum, en >jó gengur
engu betur en áður að fá lækna
til starfa úti á landsbyggðinni og
jafnvel ver en fyrir 2—3 áratug-
um. Er þess skammt að minnast,
að við lá að enginn fengist til
að sækja um Sauðárkrókshéroð
um árið, eitt af mestu og
skemmtilegustu læknishéruðum
landsins, og að Húsavíkurhéraði
hefur orðið að slá upp hvað eft-
ir annað. f báðum þessum hér-
uðum situr læknirinn þó í kaup-
stað, sem telur um helming allra
héraðsbúa, og á báðum stöðunum
er starfrækt sjúkrahús. Nýlega
varð Kirkjubæjarhérað læknis-
laust, svo að lækninum í Vík
í Mýrdal er ætlað að bæta því
við sig og sinna einnig læknis-
störfum í öllum sveitunum aust-
an Mýrdalssands og Eldhrauns,
að öræfunum ógleymdum. Frá
Hólmavík barst sú blaðafregn ný-
lega, að frá 1. október og fram
yfir nýár héfði verið læknislaust
í Hólmavíkur- og Árneshéruðum,
eða í allri Strandasýslu, að Bæj-
arhreppi í Hrútafirði undantekn-
um. Bæði á Kirkjubæjarklaustri
og Hólmavík eru ný og fullkom-
in læknishús, reist af héraðsbú-
um með ærnum tilkostnaði. f
mörgum öðrum héruðum hafa
læknarnir verið eins og fló á
skinni, kandidatar, sem hafa set-
ið þar i mesta lagi 1—2 ár með-
an þeir voru að vinna sér fyrir
farareyri til útlanda, svo að þeir
hafa ekki náð að kynnast fólk-
inu, högum þess og háttum,
heilsufari þess og ætterni, en allt
hefur það sýna þýðingu fyrir
lækni að þekkja.
Læknishéruðin eru nú að nafn-
inu til 55, en héraðslæknar, sem
náð hafa að festa rætur í starfi
sínu, varla fleiri en 35 og ganga
þó alltaf einhverjir þeirra úr
skaftinu. Af þessum 35 eru 15
um eða yfir sextugt, svo að næsta
áratug verða stéttinni að bætast
allmargir ungir menn, ef ekki á
að horfa til meiri vandræða.
Ástandið í þessum efnum væri
miklu verra en það þó er, ef nú-
verandi landlæknir hefði ekki
barið það í gegn fyrir allmörg-
um árum, þrátt fyrir mótspyrnu
ýmissa lækna í Reykjavík, að
hver kandidat yrði að gegna
læknisþjónustu í héraði a. m. k.
í sex mánuði til þess að öðlast
fullkomið lækningaleyfi. Án þess
arar þegnskylduvinnu hefðu
miklu fleiri læknishéruð verið
læknislaus að undanförnu en
raun hefur á orðið. Margir kandi
datar verja nú nokkrum árum
til framhaldsnáms erlendis
stundum við góð launakjör, og
sumir setjast þar að fyrir fullt
.og allt. Nýir spítalar og aðrar
heilbrigðisstofnanir munu taka
til sín starfskrafta margra ungra
lækna í viðbót við það sem nú
er, auk þess sem fólksfjöigunin
við Faxaflóa dregur til sín marga
praktíserandi lækna og það jafn-
vel fleiri en henni nemur. Allt
þetta gerir horfur sveitahérað-
anna til fullnægjandi tæknisþjón-
ustu mjög ískyggilegar. Því er
nú ver, að læknarnir eru bara
menn og háðir þeim breyskleika
nútímans að sækja í íjölmennið
eins og mykjuflugur á fjóshaug,
þótt eins vel launað, sjálfstæð-
ara og að ýmsu leyti skemmti-
legra starf standi til boða ann-
arsstaðar. Því ber heldur ekki að
neita, að sú skammsýni að láta
ekki héraðslæknataxtann fylgja
nokkurn veginn eftir annari kaup
gjaldshækkun í verðbólgu beggja
styrjaldanna hefur hefnt sín,
vakið gremju og vantraust í garð
ríkisins sem vinnuveitanda, auk
þess sem tekjujöfnunin milli allra
héraða, sem af þessu leiðir, svipt-
ir þá að nokkru leyti eðlilegum
framavonum, sem vilja gera hér-
aðslæknisstarfið að lífsstarfi.
Þetta er nú að koma niður á
fólkinu utan stærri kaupstað-
anna. Margir kandidatar líta
meira á þetta hvorttveggja en
hitt, að nú er miklu betur búið
að héraðslæknum en áður, því að
auk sæmilegra embættislauna
njóta flestir þeirra mikilsverðra
hlunninda, að því er húsnæði
snertir, auk þess sem erfiðið hef-
ur minnkað stórlega vegna bættra
samgangna. Það eru ekki nema
aumingjar í hópi ungra manna,
sem láta sér vaxa í augum ferða
lögin nú orðið. Þau eru ekki
nema holl og hressandi tilbreyt-
ing frá daglegu snatti, þegar
ungir og hraustir menn eiga í
hlut.
Á undanförnum árum hafa
nokkur bæjar- og sýslufélög ráð-
izt í að koma sér upp sjúkrahús-
um og ber ríkissjóði að greiða
ákveðinn hluta byggingarkostn-
aðar. Meðan ríkissjóður hafði ríf-
legan tekjuafgang fram yfir á-
ætlun árlega, sýndi fjármála-
stjórnin þann nurlarahátt og
skammsýni, að standa aldrei í
skilum jafnóðum með sinn hluta,
tafði með því verkin og gerði
þau miklu dýrari en þurfti. Tug-
ir milljóna króna hafa staðið arð-
lausar í hálfgerðum framkvæmd-
um ár eftir ár, bæði á þessu sviði
og öðrum, oft vegna vanskila
fjármálastjórnarinnar, sem þumb
aðist við að greiða sinn hluta í
stað þess að sýna þann dug og
forsjálni að hafa hemil á fjár-
festingunni. Héraðsspítalinn á
Blönduósi hefur nú starfað í þrjú
ár, en enn skuldar ríkissjóður
sýslufélaginu um milljón krónur
af sínum hluta kostnaðarins og
húsið stæði enn ófullgert, ef
sýslubúar og aðrir unnendur máls
ins hefðu ekki lagt fram stórfé
í gjöfum og ef ekki hefði tekizt
að kría út lánsfé úr öllum áttum
út á væntanlegt framlag ríkisins.
Þess eru jafnvel dæmi, að litlir
spítalar, eins og Keflavíkurspít-
ali, hafa verið meira en áratug
í smíðum. Til samanburðar má
geta þess, að Ísafjarðarspítali,
sem var mjög mikið og vandað
mannvirki á sínum tíma, fyrir
meira en 30 árum, var fullsmíð-
aður á einu ári, og Vífilsstaða-
hæli var fullbyggt á rúmu ári
fyrir hálfri öld síðan, þegar um
engar vinnuvélar var að ræða
og handhræra þurfti alla stein-
steypu með skóflum á tréflek-
um. Á þessum samanburði er
bersýnileg afturförin í vinnu-
brögðum þess opinbera og kurfs-
háttur þeirra sem að þeim
standa.
Sú kórvilla var gerð með spítal-
ana í Keflavík og á Akranesi að
hafa þá of litla og gerir það
reksturskostnað á hvert sjúkra-
rúm meiri en annars hefði orð-
ið. Með því að hafa húsrýmið
fyrir sjúkrastofurnar um 100
fermetrum stærra og að öllu
öðru óbreyttu, hefði notagildi
þessara stofnana aukizt um 30 til
50%, en byggingarkostnaður ekki
orðið nema nokkur hundruð þús-
und krónum meiri og rekstrar-
kostnaður nærfellt hinn sami.
Alþingi tók rögg á sig fyrir
nokkrum árum og kaus þrjá
lækna í milliþinganefnd í heil-
brigðismálum og átti hún að
gera tillögur um þau mál, að
því er landsbyggðina varðar,
einkum sjúkrahúsmálin. Eg var
formaður þessarar nefndar og
ferðuðumst við um ýmsa lands-
hluta, skoðuðum svo að segja
öll sjúkrahús utan Reykjavíkur
og ráðfærðum okkur við fjölda
héraðslækna. Nefndin skilaði
ýtarlegu áliti og margs konar til-
lögum á tilsettum tíma, en þess
sjást hvergi merki, að neinn þing
maður hafi lesið álitið, sem var
prentað sem þingskjal, því það
heyrðist aldrei nefnt í sölum Al-
þingis, ekki einu sinni af þeim
þingmanni, sem borið hafði fram
tllögu um nefndarskipunina. Ef
til vill hefur tilgangurinn aldrei
verið annar en sá, að láta fólkið
úti á landsbyggðinni halda, að
nú ætti eitthvað að gera sérstakt
fyrir það í þessum málum. Tillög-
ur þessa nefndarálits eru enn í
sínu fulla gildi.
Nú er verið að reisa þrjú spít-
alabákn í Reykjavík samtímis
og tekur það sjálfsagt einn ára-
tug að fá þá í gagnið. Ef þessir
spítalar og þeir, sem fyrir eru í
landinu, eiga að geta orðið starfs-
hæfir, þegar þeir komast loksins
upp, verður að fjölga hjúkrunar-
konum að mjög miklum mun og
er það því aðkallandi nauðsyn
fyrir allt landið að fullgera hjúkr
unarkvennaskólann sem allra
fyrst og helzt að stækka hann
að mun eða stofnsetja annan á
Akureyri. Mætti nota til þess
hús húsmæðraskólans þar, sem
stendur víst enn þá autt. Það
var sameiginlegt álit á síðustu
læknaþingum, að hjúkrunarkon-
um yrði að fjölga og að tilgangs-
laust yrði annars með öllu að
reisa fleiri spítala. Auðvitað mátti
ekki fullbyggja hjúki’unarkvenna
skólann í einni lotu. Ég skoðaði
hann fyrsta árið, sem hann starf-
aði, og voru þá útidyrahurðirn-
ar negldar saman úr óhefluðum
borðum og strengdur á þau tjöru
pappi, eins og tíðkaðist í mínu
ungdæmi sumstaðar með fjós- og
fjárhúshurðir. Það mátti ómögu-
lega verja meira fé til skólabygg-
ingarinnar það ár og því urðu
útidyrahurðirnar að bíða til
næsta vors.
Heilzugæzlan í Reykjavík og
nýju spítalarnir þar munu, jafn-
óðum og þeir komast upp, soga
til sín alla tiltækilega hjúkrunar-
krafta, að óbreyttum aðstæðum,
en öll sjúkrahúsin úti um land
sitja á hakanum og verða gerð
óstarfhæf. Það er þvi sameigin-
legt hagsmunamál allra slíkra
stofnana, að menntun fleiri hjúkr
unarkvenna verði hraðað sem
mest, enda komast nú færri stúlk-
ur að til þess náms en vilja.
Með nægilegri fjölgun hjúkr-
unarkvenna væri von til þess að
hægt væri að tryggja afskekkt-
um byggðarlögum úti á landi,
sem eru of fámenn til að vera
sérstakt læknishérað, hjúkrunar-
konu með Ijósmóðurmenntun,
sem hefði tiltækilegar nokkrar
lyfjabirgðir undir eftirliti hér-
aðslæknis. Mætti þá jafnvel
leggja niður eitthvað af fámenn-
ustu læknishéruðunum, sem hafa
aðeins 260—500 íbúa og hljóta
hvort sem er að verða að jafnaði
læknislaus og jafnvel ljósmóð-
urslaus líka. Héruð þessi eru í
hæsta launaflokki og mætti nota
þau læknislaun, sem þeim eru
nú ætluð, til að launa slíkar hjúkr
unarkonur sómasamlega, en nota
afganginn til að létta sjúkrakostn
að þeirra olnbogabarna, sem þar
búa og nauðsynlega þurfa að
leggja í mikinn kostnað til að
leita sér læknishjálpar.
Það er til dæmi þess frá síð-
ustu árum, að læknishéruð með
yfir 2000 íbúa hafði engri lærðri
ljósmóður á að skipa. Þar var
þó spítali, sem sængurkonur
gátu legið á og læknirinn tekið
þar á móti börnunum. Ekki
stendur allsstaðar svo vel á. Ung
stúlka úr nágrenni Blönduóss
giftist fyrir nokkrum árum bónda
vestur í Barðastrandarsýslu. Hún
hefur tvívegis komið hingað
norður til að ala barn, því að í
nýja umhverfinu sínu gat hún
hvorki náð til læknis né ljós-
móður.
f Norður-Ástralíu, þar sem tug-
ir eða jafnvel hundruð kílómetra
eru milli mannabústaða, hefur
verið komið á talstöðvasambandi
milli afskekktra bændabýla og
læknamiðstöðva, sem hægt er að
ná til dag og nótt til að fá ráð-
leggingar og þar sem alltaf er til-
tækilegur læknir og sjúkraflug-
vél til að fara með í læknisvitj-
un, þegar stöðin telur það nauð-
synlegt. Ef til vill mætti koma
á líku fyrirkomulagi hér fyrir
afskekkt héruð, sem standa lækn-
islaus og ekki geta haft nema
mjög takmörkuð not af næsta ná-
ÞAÐ hefir margur maðurinn
bölvað sáran, þegar hann hefir
verið að reyna að ræsa bílinn
sinn á morgnanna undanfarna
frostdaga. — Þeir eru nefnilega
óguðlega margir bílarnir, sem
hreinlega hafa neitað að fara
í gang þessa dagana — og
svo, eftir mrgar árangurs-
lausar tilraunir hefir þurft
að útvega annan bíl til þess
að draga þann „staða“, en út-
koman hefir orðið: nokkur fjár-
útlát og — klukkutíma of seint á
skrifstofuna-
En, svo sleppt sé öllu gamni,
þá hafa margir lent í vandræðum
undanfarið, vegna þess að raf-
magn hefir mjög þorrið á raf-
geymum bíla þeirra í frostunum.
Hefir því verið ærið að starfa
hjá fyrirtækjum þeim, sem hlaða
bílarafgeyma — og margir munu
hafa leitað til sendibílastöðv-
um að draga bíla sína í gang,
einkum á morgnana.
Hjá einu fyrirtæki hér í b.æ,
sem annast hleðslu á rafgeymum
hefir Mbl. fengið þær upplýsing-
ar, að það hafi engan veginn und-
an að sinna þörfum manna í þess
um efnum. Fyrirtækið getur hlað
ið um hundrað geyma á dag, en
þó hafa stundum verið allt að
Gjafir til sjúkra-
húss Akraness
NÝLEGA var mér afhent f. h.
Sjúkrahúss Akraness, peninga-
gjöf, að upphæð kr. 5.000.00 —
fimm þúsund krónur, frá Krist-
ínu Halldórsdóttur, Fjólugrund
6, á Akranesi.
Gjöf þessi er gefin til minn-
ingar um foreldra gefandans,
þau hjónin Gróu Sigurðardóttur
og Halldór Ólafsson, er lengi
bjuggu á Reyni í Innri-Akranes-
hreppi, og eru oftast kennd við
þann bæ.
Ákveðið hefur verið, að pen-
ingum þessum skuli varið til
kaupa á tækjum í sjúkrahúsið.
Það skal tekið fram, að kona
þessi hefur áður, fyrir nokkrum
árum, gefið sjúkrahúsinu álitlega
peningaupphæð, sem þá var varið
til kaupa á áhöldum, fyrir sjúkra
húsið.
Fyrir þessar myndarlegu gj&f-
grannalækni. Landsspítalinn og
fjórðungssjúkrahúsin njóta sér-
stakra fjárhagsfríðinda hjá rík-
inu og væri ekki nema eðlilegt
að leggja þó kvöð á þær stofn-
anir að hafa sérstakan símavið-
talstíma fyrir þessa fjarlægu
staði. Landsspítalinn og Akur-
eyrarspítali hafa a. m. k. ágætum
læknakosti á að skipa og vænt-
anlega alltaf ráð á sjúkraflugvél
og ættu því að geta látið þessa
þjónustu í té. Það er að gera gys
að vandræðum fólks í læknis-
lausum héruðum að vísa því til
lækna í nágrannahéruðum, ef
um 1—200 kílómetra fjarlægð og
illfærar samgönguhindranir er
að ræða.
Alþingismenn hafa stundum
sótt það af kappi að stofna ný
læknishéruð, jafnvel á móti til-
lögum landlæknis og þótt vitað
sé, að heilbrigðisstjórninni er ó-
mögulegt að útvéga lækna til
þeirra, sízt að staðaldri. Það verð
ur því að taka upp aðra háttu til
að tryggja öllum landslýð nauð-
synlega læknishjálp. Þetta er þó
ekki einhlítt, því að jafnframt
verður að tryggja þeim heil-
brigðisstofnunum, sem upp hafa
risið og rísa kunna, nauðsynlega
starfskrafta með því að auka að
miklum mun hjúkrunarkvenna-
kennsluna frá því sem nú er.
P. V. G. Kolka.
tvö hundruðábiðlista undanfarna
daga. — Ofan á þessar óvenju-
legu annir bætist svo það, að
vegna vertíðarinnar, sem er að
byrja, hefir verið mikið að gera
við að hlaða rafgeyma bátanna,
sem eru að hefja róðra.
Nauðsynlegt er að hafa stöðuga
gát á ástandi rafgeymanna, þegar
frost ganga. Til dæmis er nauð-
synlegt að hreinsa geymanna vel
að ofan, því að óhreinindi og
spanskgræna geta leitt út raf-
magn. Þá eru þeir að líkindum
nokkuð margir, sem ekki athuga
það, að ráðlegt er að hækka
hleðsluna í rafgeymunum yfir
köldustu mánuðina. Menn skyldu
hafa það í huga, að rýmd geym-
anna minnkar um allt að 40%
í 10 stiga frosti. — Gamlir raf-
geymar og slitnir þola yfirleitt
ekki slíkt frost, sem nú hafa
gengið, og er þá varla um annað
að gera en fá sér nýja. — Svo
verða menn að sjálfsögðu að taka
það með í reikninginn, að þegar
ekið er aðeins stutta „spotta“ í
einu, nær bifreiðin ekki að hlaða
geyminn neitt til jafns við eyðsl-
una.
Ef menn hafa ofangreind atr-
iði í huga, ætti það að geta fækk-
að nokkuð þeim angursstundum
sem stafa af eyddum rafgeymum
og „stöðum“ bifreiðum.
ir og þann hlýhug, sem þeim fylg
ir, leyfi ég mér að þakka fyrir
hönd sjúkrahússins. — Ráðsmað-
ur. —
Aflinn 678,5 tonn
sl. liálfan mánuð
í Sandgerði
SANDGERÐI, 19. jan. — Róðrar
byrjuðu í Sandgerði 8. jan. Farnir
voru almennt 7 róðrar á bát. Alls
hafa 17 bátar farið 95 róðra. Á
þessum hálfa mánuði er heildar-
aflinn orðinn 678, 5 tonn, á móti
477 í fyrra. Mestur afli í róðri var
12. janúar. Þá koma m.b. Guð-
björg með 14,5 tonn slægð. Næst-
bezti dagurinn var 13. janúar. Þá
fékk mb. Helga rúm 12 tonn.
Hæst eftir þennan hálfan mánuð
er mb. Guðbjörg með 67 tonn,
næstir eru Víðir og Hamar með
61,5 tonn. — Axel.
Margur á nú í erfiðleik-
um með að rœsa bílinn
Vel þarf oð gæta að rafgeyminum
begar frost ganga