Morgunblaðið - 31.01.1959, Síða 8

8
MORCUNBLAÐIÐ
Laugardagur 31. jan. 1959
Utg.: H.f. Arvakur. Reykjavík.
Framkvæmdastjóri: Sigfús Jónsson.
Aðalritstjórar: Valtýr Stefánsson (ábm./
Bjarni Benediktsson.
Ritstjórar: Sigurður Bjarnason frá
Einar Ásmundsson.
Lesbók: Árni Óla, sími 33045.
Auglýsingar: Arni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn: Aðalstræti 6.
Auglýsingar og afgreiðsla: Aðalstræti 6. Sími 22480.
Askriftargald kr. 35,00 á mánuði innamand?
1 lausasölu kr. 2.00 eintakið.
SKUGGI YFIR FINNLANDI
r-j:n
UTAN UR HEIMI
Verður kona næsti forseti Kína?
Ta/zð, að mágkona Chiang Kai-sheks
komi til greina sem arftaki Mao
Tse-tungs
FUNDUR þeirra Kekkon-
ens, Finnlandsforseta, og
Krúsjeffs, forsætisráð-
herra Sovétríkjanna, í Lenin-
grad fyrir skömmu, hefur vakið
mikla athygli, ekki aðeins á
Norðurlöndum, heldur og meðal
allra lýðræðisþjóða. Finnlands-
forseti hafði að vísu látið í veðri
vaka að hann færi í þessa för í
einkaerindum til þess að skoða
ýmis „merkileg menningarverð-
mæti“ í Leningrad. En eins og
vegna stakrar tilviljunar hitti
hann þar fyrir sjálfan Nikita
Krúsjeff, sem var þar með fjöl-
skyldu sína og Gromiko, utan-
rikisráðherra. Finnlandsforseti
símaði þá í snatri til verzlunar-
málaráðherra Finna og kom
hann einnig til fundarins í
Leningrad.
Undanfari þessa fundar er sá,
að síðan Karl Ágúst Fagerholm,
leiðtogi jafnaðarmanna í Finn-
landi, myndaði ríkisstjórn á
breiðum grundvelli sl. sumar,
hafa Rússar sýnt Finnum hinn
mesta kulda. Sendiherra Rússa
í Helsingfors fór úr landi „af
heilsufarsástæðum“, að því er
sagt var í Moskvu. Verzlunar-
og viðskiptasamningar milli
Finna og Rússa fengust ekki
endurnýjaðir. Hafði þetta í för
með sér margvísleg vandræði
fyrir finnska útflutningsfram-
leiðslu, sem er mjög háð Rúss-
um. Atvinnuleysi skapaðist og
íinnskir kommúnistar mögnuðu
áróður sinn gegn hinni nýju
ríkisstjórn, sem var samsteypu-
stjórn allra flokka finnska þings-
ins nema kommúnista.
í>egar hér var komið, féll hin
þingræðislega sterka stjórn Fag-
erholms. Kekkonen forseti taldi,
að áframhaldandi seta hennar
stefndi Finnlandi í geigvænlega
hættu, vegna óvildar Rússa og
tilrauna þeirra til þess að eyði-
leggja finnskt efnahagslíf. Þegar
Fagerholms-stjórnin var fallin,
hófst 5 vikna stjórnarkreppa,
ein hin lengsta í sögu Finnlands.
Henni lauk með því, að Kekkon-
en skipaði einlita stjórn Bænda-
flokksins, þess flokks, er hann
sjálfur tilheyrði áður en hann
varð forseti. En bak við þá
stjórn standa aðeins 47 þing-
menn af 200 í finnska þinginu.
Opinská
hádegisverðarræða
Svo hittust þeir Krúsjeff og
Kekkonen í Leningrad og
snæddu þar m. a. saman hádegis-
verð. Þar flutti Krúsjeff ræðu,
sem vakið hefur mikla athygli,
vegna þess að hún sýndi á ótví-
ræðan hátt, hver afstaða Sovét-
ríkjanna er til Finnlands. Krús-
jeff komst þar m. a. að orði á
þessa leið:
„Við urðum órólegir þegar hr.
Fagerholm myndaði stjórn sína.
Að því er ég bezt veit, hefur hr.
Fagerholm breitt bak, og bak
við hann sjáum við Tanner og
fylgismenn hans, fólk eins og
Leskinen og aðra, sem þekktir
eru fyrir fjandsamlega afstöðu
til Sovétríkjanna. Nú hefur verið
mynduð ný stjórn í Finnlandi
með herra Sukselainen í forsæti.
Við vonum að þessi stjórn vilji
eiga þátt í því að efla vináttuna
milli þjóða okkar og stuðla að
enn auknum fjárhagslegum, póli-
tískum og menningarlegum
tengslum milli Finnlands og
Sovétríkj anna“.
Við þessa yfirlýsingu bætti
Krúsjeff nokkrum hótunarorðum
um finnska blaðamenn og viss
blöð í Finnlandi, sem ástunduðu
sérstaklega níð um Sovétríkin,
og sem „að öllum líkindum
væru studd af löndum, sem
hefðu áhuga á að spilla sam-
bandinu milli Finnlands og
Sovét-Rússlands“.
Frekleg íhlutun
Engum dylst, að í öllum
þessum ummælum forsætis-
ráðherra Rússa, felst tilraun
til freklegrar íhlutunar um
innanríkismál Finna. Krúsjeff
er ekkert feiminn við að lýsa
því yfir fullum fetum, að
stjórnarforysta ákveðinna
stjórnmálamanna sem
finnska þjóðin hefur sýnt
traust og trúnað sé ekki Rúss-
um þóknanleg. Á sama hátt
lýsir hann því yfir, að hann
fagni þvi, að aðrir menn hafi
nú tekið við stjórnartaumun-
um, og að hann voni að þeir
muni stuðla að „enn auknum
fjárhagslegum, pólitískum og
menningarlegum tengslum
milli Finnlands og Sovétríkj-
anna“.
Krúsjeff lætur ekki við það
eitt sitja að krefjast áhrifa á
það, hverjir sitji í ríkisstjórn
Finnlands. Hann vill líka skipta
sér af því, hvernig finnsk blöð
og finnskir blaðamenn skrifa.
Hann vill ekki hafa neina gagn-
rýni á Sovétríkin og stjórn
þeirra í hinum frjálsu blöðum
Finnlands. Þau eiga að gjöra svo
vel að vera vinsamleg í garð
kommúnistastjórnarinnar í
Kreml, hvað sem hún gerir,
hvort sem hún kæfir uppreisnir
ungverskra verkamanna og
menntamanna í blóði þeirra, eða
bannfærir Pasternak og aðra
rússneska andans menn fyrir að
skrifa skáldsögur og hugsa og
tala eins og frjálsir menn. —
Nálægðin við
Norðiwlönd
Þessi fundur Kekkonens og
Krúsjeffs í Leningrad og fyrr-
greind ræða hins síðarnefnda
við þetta tækifæri, hlýtur að
vekja þjóðir Norðurlanda til
nýrrar umhugsunar um nálægð
hins rússneska heimsveldis við
Norðurlönd og þjóðir þeirra. Af
því sem gerðist á Leningrad-
fundinum, er það ljóst, að dimm-
ur skuggi hvílir í dag yfir Finn-
landi, hinn gamli skuggi rúss-
neska bjarnarins, sem hefur
hramm sinn á lofti, merktan ham
ar og sigð. Minnihlutastjórn Suk-
selainens í Finnlandi er veik og
ekki til frambúðar.
En hvað gerist, þegar nauð-
synlegt reynist að breikka
grundvöll hennar, fá fleiri
flokka og nýja menn til þátt-
töku í henni. Verður það þá
vilji Krúsjeffs sem ræður, eða
óskir hins frjáisa lýðræðis í
Finnlandi?
Um allt þetta rikir i dag
mikil óvissa, sem hlýtur að
vekja ugg og kvíða meðal
norrænna þjóða.
JAPANSKIR stjórnmálamenn
telja allar horfur á því, að Sjú
En-læ forsætisráðherra muni
taka við forsetaembættinu af Mao
Tse-tung. innan skamms. Allt
er þó óráðið um þetta enn, og
meðal þeirra, sem nefndir hafa
verið sem líklegir arftakar Maos
er Sung Ching-ling, ekkja dr.
Sun Yat-sens, er lagði grundvöll-
inn að hinu Kína. Fari svo verð-
ur hún fyrsta konan, er gegnir
forsetaembætti, enda myndi val
hennar í embættið vekja athygli
um allan heim.
Hins vegar myndi það ekki
vekja eins mikla athygli í Kína.
Henni var boðin staðan þegar ár-
ið 1946, en hún hafnaði henni.
Boð þetta ber greinilega vott um
þá virðingu, sein hún naut þá
heima fyrir, og sú virðing hefir
sízt farið minnkandi. Hún er
einna minnst umdeild af þrettán
varaforsetum þingsins, og á að
vafalaust rætur sínar að rekja til
þess mikla starfs, sem hún hefir
lagt af mörkum, til að bæta kjör
fátækra landa sinna — og menn
hafa það jafnan í huga, að hún
nýtur enn trausts hjá allfjölmenn
um hóp þjóðeruissinna á For-
mósu.
Ef til vill gera menn sér vonir
um, að það myndi auðvelda samn
inga við þjóðernissinna, að
Ching-ling er systir frú Chiang
Kai-shek. En það er alls óvíst, að
þær vonir rætist, þvx að litlir
kærleikar rnunu vera með þeim
systrum, eins og málum er nú
komið.
★
Ching-ling er ein af þrem dætr-
um Charlie Soong, sem var krist-
inn og hafði orðið fyrir miklum
áhrifum af bandarískri menn-
ingu. Soong aflaði sér töluverðra
efna sem biblíuútgefandi, og hann
notaði mikið af fé sínu til að
styðja Sun Yat-sen í baráttu hans
gegn keisaradæminu. Systurnar
þrjár voru fyrr á árum miklar
vinkonur, enda þótt pólitískar
skoðanir þeirra væru ólíkar: Al-
ling var talin íhaldssöm, Mai-ling
(frú Chiang Kai-shek) frjálslynd
og Ching-ling róttæk. Er Kínverj-
ar áttu í styrjöld við Japana,
höfðu þær systur samvinnu um
útvarpsávörp til Bandaríkjanna.
Þær áttu þá þegar allar viðburða-
ríka ævi að baki sér, en bezt er
að halda sig við Ching-ling í þetta
sinn.
Hún stundaði fyrst nám í
menntaskóla í Shanghai eins og
systur hennar, en var síðan við
nám í Wesleyanháskólanum í
Georgia í Bandaríkjunum. Ching-
ling var aðeins 19 ára, er hún
sneri aftur heim til föðurhús-
anna, og einhver fyrsti maðurinn,
sem varð á vegi hennar þar, var
dr. Sun Yat-sen. Al-ling, systir
hennar, hafði um margra ára
skeið verið einkaritari doktorsins.
Nú ætlaði hún að giftast dr.
Kung, sem síðar varð fjármáa-
ráðherra í tíð þjóðernissinna í
Kína. Al-ling ráðlagði Sun Yat-
sen að láta Ching-ling taka við
einkaritarastarfinu.
★
Nafnið Ching-ling merkir „létt
lund“ — og Ching-ling varð ást-
fangin af húsbónda sínum. í
hennar augum var hann hetja —
hafinn yfir alla aðra. Nú verður
ekki vart neinna rómantískra
þátta í skapgerð hennar, en það
hefir ekki alltaf verið svo.
Dag nokkurn gekk Ching-ling
á fund foreldra sinna og sagði
þeim, að hún ætlaði að giftast
doktornum.
Fjölskyldan var öll í uppnámi
yfir fréttinni. Soong-fólkið var
kristið — og þar við bættist, að
Sun Yat-sen var kvæntur. ’Sam-
kvæmt kínverskum venjum var
að vísu ekkert við það að athuga,
að hann tæki sér aðra konu, ef
Sung Ching-ling
— „létt lund“ og viljafesta.
fjölskylduráðið samþykkti það.
En að unga stúlkan sjálf tæki
málin svo ákveðið í sínar hendur
var mjög óvenjulegt. Foreldrar
Ching-ling voru, eins og áður
segir kristin, og tóku þessa á-
kvörðun dótturinnar mjög nærri
sér.
En Ching-ling er mjög vilja-
föst. Hún ætlaði sér að giftast
manninum, sem hún virti svo
mikils — og hún hafði ekki hugs-
að sér að deila honum með ann-
arri konu. Hún flutti að heiman,
kom því til leiðar, að hann skildi
við konu sína — og dag nokkurn
var haldið kyrlátt kirkjubrúð-
kaup. Ching-ling var nú lögmæt
eiginkona Sun Yat-sens.
— Þetta var mín ástarsaga,
sagði hún eitt sinn. Og ætíð finnst
mér, þegar hugur minn hvarflar
aftur í tímann, að þetta hafi verið
hamingjusömustu dagar lífs míns.
★
En þessir dagar voru ekki næð-
issamir. Uppreisnarmaðurinn Sun
Yat-sen var hundeltur um gjör-
vallt Kína og víðar. Stjórnin í
Peking lagði fé til höfuðs honum
— en hann slapp ávallt.
— Enginn skal skerða hár á
höfði þínu, svo lengi sem þú hefir
„Létta lund“ við hlið þér, sagði
Ching-ling.
Og hann slapp ekki aðeins frá
ofsóknurum sínum. Hann bar sig-
ur úr býtum og grundvallaði hið
nýja ríki í Kína. En þá var hann
orðinn útslitinn maður og lézt
árið 1925. Nokkrum árum síðar
voru jarðneskar leifar hans flutt-
ar í hið skrautlega grafhýsi á
Purpurafjallinu.
Allt var á ringulreið í Kína,
þegar hann lézt. Honum hafði
ekki unnizt tími til að koma
skipulagningunni í sæmilegt horf.
En hinn ungi Chiang Kai-shek
hafði verið aðstoðarmaður hans
og átti að verða arftaki hans.
Nú átti hann að reyna að koma
reglu á ruglið. Hann var þá ást-
fanginn af yngstu systurinni Mai-
ling (Hrein lund), sem átti eftir
að verða injög fræg sem eigin-
kona hans og hefir nú mikil áhrif
á gang mála á Formósu.
★
Tengdir Chiang Kai-sheks og
Ching-lings eiga sér því langa
sögu að baki, en hún var aldrei
hrifin af mági sínum. Henni
fannst Chiang Kai-shek ekki
reyna að framkvæma hugsjónir
Sun Yat-sen heldur hugsa framar
öllu um að styrkja völd sín. Og
hún fór ekki dult með, að henni
mislíkaði mjög við mág sinn.
— Chiang er svikari, sem selur
oddborgurunum hugsjónir meist-
ara síns, sagði hún eitt sinn.
Hún hætti að hafa nokkurt sam
neyti við fólk sitt, fór til Moskvu
og bjó þar í nokkur ár. Er hún
kom aftur til Shanghai, var hún
sannfærður kommúnisti. Hún
lifði þar mjög kyrrlátu lífi og
vann af kappi að ýmiss konar
góðgerða- og líknarstarfsemi.
★
En er styrjöldin við Japani
braust út, kom hún aftur fram
á sjónarsviðið. Hún gleymdi
m. a. s. um skeið andúð sinni á
Chiang Kai-shek og barðist við
hlið hans gegn hinum sameigin-
lega óvini.
Aður hefir verið minnzt á út-
varpssendingar hennar og systra
hennar. En hún lét sér ekki nægja
að standa við hljóðnemann. Hún
stofnaði fyrstu kvenherdeild
Kína og var upp frá því jafnan
kölluð á Vesturlöndúm Jeanne
d’Arc hin kínverska.
Enginn skyldi þó ímynda sér,
að hún sé karlmannleg í útliti.
Frá þessum tíma er til mjög fal-
leg pennateikning af henni eftir
bandaríska blaðamanninn Vin-
cent Shean, sem skrifaði eitt sinn:
Aldrei hefir mér fundist ég vera
eins digur og klunnalegur ... og
þegar ég í fyrsta sinn stóð frammi
fyrir þessari konu. Shean hélt í
fyrstu, að hann væri að tala við
dóttur hennar — en komst brátt
að því. að hún var barnlaus.
★
Undir eins og styrjöldin við
Japani var um garð gengin, sneri
Ching-ling bakinu við Chiang
Kai-shek aftur. Hún tók upp
nána samvinnu við Mao og hans
fylgismenn og endurnýjaði sam-
bönd sín við Moskvu. Vafalaust
hefir það bjargað henni frá fang-
elsuh og þungum refsidómi, að
hún var mágkona Chiang Kai-
sheks og ekkja Sun Yat-sen. Einn
af ráðherrunum í þáverandi ríkis-
stjórn Kína sagði eitt sinn við
hana:
— Ef þér væruð ekki frú Sun
Yat-sen, hefðuð þér verið tekin
af Jífi fyrir löngu.
Og hún svaraði ótrauð:
— Ef þið væruð þeir byltingar-
menn, sem þið segist vera, hefðuð
þið fyrir löngu höggvið af mér
höfuðið.
★
En sú stund rann upp, að nafn
hennar gat ekki lengur bjargað
henni. f júlí 1946 flutti hún út-
varpsávarp, sem hún beindi til
bandarísku þjóðarinnar, þar sem
hún mæltist til þess, að banda-
rískar hersveitir í Kína yrðu kall-
aðar heim:
— Sú stund er runnin upp, er
sérhver Kínverji — gæddur
mannlegum tilfinningum hlýtur
að segja skoðun sína hreinskiln-
islega. Það ófremdarástand, sem
skapazt hefir í Kína, snýst ekki
um það, hver ber sigur úr býtum
í borgarastyrjöldinni — khomin-
tangstjórnin eða kommúnistar.
Það, sem máli skiptir, er kín-
verska þjóðin, friðsamt daglegt
líf til handa þegnunum, atvimja
og matvæli. Þessi vandamál er
ekki hægt að leysa* með her,
vopnum eða landvinningum. Það
eru mannréttindin, sem skipta
máli — ekki flokkadrættir.
Ef bandarísku hersveitirnar
yrðu kallaðar heim, átti Chiang
Kai-shek ósigurinn vísan. Nú var
Frh. á bls. 13.