Morgunblaðið - 03.02.1959, Blaðsíða 6

6
MORGUN fíL AÐIÐ
Þriðjudagur 3. febr. 1959
Þjóðleikhúsið:
„Á yztu nöí”
eftir Thornton Wilder
Leikstjóri: Gunnar Eyjólfsson
ÞJÓÐLEIKHÚSIÐ frumsýndi sl.
laugardagskvöld leikritið „Á
yztu nöf“ (The Skin of Our
Teeth“) eftir bandaríska rithöf-
undinn Thornton Wilder. Er
hann víðfrægur rithöfundur og
talinn í fremstu röð bandarískra
leikritahöfunda, þeirra, sem nú
eru uppi, og hefur þrívegis hlot-
ið Pulitzer-bókmenntaverðlaunin
í Bandaríkjunum. Hafa leikrit
hans hvarvetna vakið mikla at-
hygli, ekki sízt vegna óvenju-
legs og frumlegs forms og ný-
breytni um leiksviðsútbúnað, sem
reykvískir leikhúsgestir fengu
svo skemmtileg kynni af í leikriti
hans „Bærinn okkar", sem sýnt
var hér á vegum Leikfélags
bær, þar sem „mannkynsfjöl-
skyldan“, Antrobúshjónin, börn
þeirra tvö cg vinnukonan Sab-
ína eiga heima. Og þar gerast
atburðir leursins óháðir tíma og
rúmi. ísöldin gengur þar yfir,
syndaflóðið og hörmungar síð-
ustu stríðsára og hjónin halda
þarna hátíðlegt fimm þúsund ára
hjúskaparafmæli sitt. — Fléttar
höfundurinn þessa atburði saman
á skemmtilegan hátt og af frá-
bærri leikni og hugkvæmni. En
höfundurinn lætur sér ekki nægja
að hafa að engu lögmál tíma og
rúms. Gáski hans nær einnig til
leikendanna, sem hann lætur við
og við fella niður leikinn og ræða
sín á milli einstök atriði leiks'nf,
Herdís Þorvaldsdottir í hlutverki vinnukonunnar.
I
Reykjavíkur veturinn 1947 undir
ágætri leikstjórn Lárusar Páls-
sonar.
í leikritinu „Á yztu nöf“ gengur
Thornton Wilder ennþá lengra en
í „Bærinn okkar“ að því er snert-
ir nýstárleg vinnubrögð, svo að
segja má -.ð hann sé kominn þar
„á yztu nöf“ með að sprengja
sjálft leikritaformið, eins og það
hefur tíðkazt frá fyrstu tíð og
fram til vorra daga. Slíkar til-
raunir í leikritun eru reyndar
ekk] nýtt fyrirbæri og má jafnvel
finna dæmi þeirra t. d. hjá Strind
berg (Ett drömspel) og Piran
dello ('Sex persónur leita höfund-
ar) og einnig hjá ýmsum síðari
höfundum, en Wilder gengur til
verks í þessu efni af meiri dirfsku
og hugkvæmni en aðrir, enda hef
ur hann um langt skeið verið svar
inn andstæðingur hins „natur-
alistiska“ leikhúss.
Leikritið „Á yztu nöf“ er eins
konar þverskurður af þróunar-
ferli mannkynsins frá örófi alda
og til loka síðari heim::; l> rjaldar.
Sjónarsviðið ei ameriskur nútíma
eins og gerist á leikæfingum, eða
hann lætur leikendurna ávarpa
áhorfendur. — En þó að höfund-
urinn skemmti bæði sér og áhorf
endum með þessum fágætu vinnu
bröðum, þá er djúp alvara og
markviss á bak við gáskann: Hin
eilífa barátta mannkynsins við
hamfarir náttúrunnar og sjálf-
skapað böl, — hatur, bróðurvíg og
styrjaldir. — Og þó að Antrobús-
fjöiskyldan sé oft komin á yztu
nöf tortímingar, tekst henni jafn
an að bjarga sér undan voðanum
og halda áfram erfiðri göngu
sinni að langþráðu marki — hinni
sönnu lífshamingju, af því
að hún elur í brjósti bjargfasta
trú á því að guð hafi gefið henni
tækifæri til að byggja upp betn
heim og hafi sent henni spámenn
ti] að visa henni veginn.
„Við eigum langa leið að baki.
Við höfum lært sitthvað. Við
erum enn að læra. Og hér er okk-
ur sýnt hvar vegurinn liggur“,
segir Antrobús í leikslok.
Eins og áður segir, er Antrobús-
fjölskyldan tákn mannkynsins og
Sviðsmynd.
hefur þar hver einstaklingur sínu
hlutverki að gegna. — Antrobús,
fjölskyldufaðirinn heyr hina
hörðu lífsbaráttu fyrir sér og
sínum. Og til þess að létta sér
baráttuna reynir hann að finna
upp hverskonar tæki. Hann finn-
ur upp hjólið, járnkarlinn, marg
földunartöfluna og stafrófið —
og ölið! — Frú Antrobús er fyrst
og fremst hið eilífa tákn móður-
innar. Hún lætur sér fátt um
finnast þetta uppfinningabjástur
bónda síns, en börnin og heimilið
er nenni fyrir öllu. Hún finnur
þó upp hjónabandið og svuntuna
— og hún kemst að því að tóm-
atar eru ætir. Dóttirin Gladys er
hið unga fyrirheit um viðhald
ættarinnar, en sonurinn, Henry,
er hinn alræmdi Kain, uppreisn-
armaðurinn og bölvaldurinn inn
an fjölskyldunnar. Og Sabína,
vinnukonan, falleg og tælandi,
er freistingin holdi klædd og því
meiri vinur húsbóndans en frúin
kærir sig um, enda stærir hún
sig af því, að það hafi verið fyrir
innblástur frá henni að hr. Antro
bús fann upp stafrófið og marg-
földunartöfluna. Og þegar hún
heldur að hún sé að því komin
að skipta um hlutverk við
frú Antrobús, dynur syndaflóðið
yfir og eyðileggur allt fyrir henni
og þegar við skiljum við hana
í leikslok er hún sama vinnu-
konan og í upphafi leiksins.
Leikritið er í þremur þáttum
og eru þeir nokkuð misjafnir frá
hendi höfundar. Beztur þykir mér
fyrsti þáttur, enda er hann snilld-
arlega gerður. í þriðja þætti
slaknar nokkuð á en þó nær hann
fullri reisn er á líður.
Gunnar Eyjólfsson hefur sett
leikinn á svið og annast leik-
stjórnina. Hefur Gunnar síðan
hann kom að Þjóðleikhúsinu í
haust, sýnt það, svo ekki verður
um deilt, að hann er mikilhæfur
og þróttmikill leikari og nú sýnir
hann ennfremur að hann er
traustur og skemmtilegur leik-
stjóri. Hef ég sjaldan séð hér
betra „tempo“ í leik en að þessu
sinni og var augljóst að leik-
stjórinn hélt öllum þráðum í ör-
uggri hendi sinni. Er þó hér vissu
lega um óvenjulega vandasamt
verk að ræða, því að höfundur-
inn, með öllum sínum furðulegu
tiltektum gerir miklar kröfur til
leikstjóra og leikenda, en gefur
þeim reyndar líka gullin tæki-
færi til mikilla afreka, sem notuð
eru í ríkum mæli.
Antrobúshj ónin leika þau Valur
Gíslason og Kegina Þórðardóttir.
Túlkar Valur þennan mikla og
margreynda fjölskylduföður með
þróttmiklum leik en jafnframt
ágætri kímni og frú Regína er
sönn í blíðu og stríðu, hvort sem
hún er að hirta börn sín og
skamma vinnukonuna heima í
Excelsior í New Jersey og siða
mammút og risaeðlu, eða hún
ávarpar í Atlantic City sex hundr
uð þúsundasta ársþing mannfé-
lagsdeildar hinnar fornu og göf-
ugu Spendýrareglu, með sínu
ljúfa ameríska brosi. Börnin,
Gladys og Henry leika Bryndís
Pétursdóttir og Baldvin Halldórs-
son. Túlkar Bryndís mjög
skemmtilega og af næmum skiln-
ingi hina ungu telpu, en þegar
hún gengur út í síðasta þætti,
með barn sitt í fanginu, tekst
henni miður. Baldvin er öruggur
í leik sinum, með minnimáttar-
kennd og þrjózku hins síóánægða
uppreisnarmanns í svip og öliu
látbragði.
Herdís Þorvaldsdóttir leikur
vinnukonuna, Sabínu. Er það
veigamesta og skemmtilegasta
hlutverk leiksins. Hlutverkið gef-
ur mikið, en það krefst einnig
mikils af leikandanum, enda hef-
Framh. á bls. 19
skrifar úr#
daqieqq hfinu
]
Drykkjuskapurinn
fyrr og nú.
Gunnar Dal hefur sent Velvak-
anda eftirfarandi bréf vegna at-
hugasemdar við fullyrðingu
hans um drykkjuskap lands-
manna fyrr og nú:
UT af ummælum hins „tölu-
fróða reglumanns“, vildi ég
taka fram eftirfarandi: — Á blaða
mannafundi 8. janúar 1958. gat
ég þess að um 1860, nánar til-
tekið 1862, hafi íslendingar
drukkið þrisvar sinnum meira en
íslendingar gerðu 1958. Ég sagði
einnig, að árið 1862 hafi þjóðin
drukkið sem svarar 8 lítrum af
brennivíni á hvert mannsbarn í
landmu, en samkvæmt opinber-
um skýrslum væri drykkjan 1958
tæpir 1.7 lítrar af óblönduðurr
vínanda.
Hinn „tölufróði" vitnar í skýrsl
ur um landshagi á íslandi III. b.
(en einmitt á þeim byggi ég ofan
nefnd ummæli!) og segir upplýs-
ingar mínar alrangar og alveg út
í hött. Lítum þá aftur á heim-
ild okkar um ástandið í áfeng-
ismálum 1862. Þar er sagt að flutt
hafi verið til landsins af (hinu
mjög sterka) brennivíni einu
saman 6.9 lítrar á hvert manns-
barn í landinu. Við þetta bætist
0.7 af öðrum vínum (romm, vín,
púnsextrakt og kryddvín). Er
þetta að áfengismagni sem svar-
ar Vi 1. af brennivíni. Er þá lítra-
talan á hvert nef á landinu 7,4.
En jafnvel þetta er engan veginn
sæmandi. Hér er ekki reiknað
með sterkum bjór, sem eins og
margir vita fékkst hér á landi
í verzlunum alveg fram á bann-
ár. Þessi bjór vár miklu sterkari
en t. d. danskur bjór nú á dög-
um. Hér er heldur ekki reikn-
að með hinu gífurlega magni,
sem vitað er að barst með hinum
fjölmörgu frönsku og öðrum er-
lendum fiski- og flutningsskip-
um og ekki koma á skýrslur. Það
er vitanlega algert lágmark að
áætla allt þetta samsvarandi 0,6
1. af brennivíni. Vafalítið, þótt
það verði ekki sannað, er drykkju
skapur þessa tíma því enn meiri
en ég hélt fram (!), jafnvel til
mikilla muna. Sjá allir af þessu
að sízt er ofmælt, þótt sagt sé,
að íslendingar hafi þetta um-
rædda ár 1862 drukkið um 8 1. af
brennivíni á hvert mannsbarn í
landinu. — En það er meira blóð
í kúnni:
Brennivínið 1862 ekki
hreinn vínandi.
ÖLUFRÓÐUR“ segir: — Af
„ skýrslum verður ekki séð,
að miðað sé við hreinan vínanda,
eins og nú er gert í töflunum frá
Áfengisverzlun ríkisins". Þetta er
alveg rétt. Hitt er misskilningur
að ég hafi gerzt sekur um það.
Ef þessi talnaspekingur vildi
leggja sig í það erfiði að deila
7.1 í 8.0, gæti hann sjálfur séð
að útkoman er ekki 3.0, — held-
ur sem næst 4.7. Þegar ég segi,
að drykkjuskapur á íslandi sé
1862 um 8 1., á mann, en 1958 um
1.7 af hreinum vínanda, og að
drykkjan sé því þrisvar sinnum
meiri 1862 en 1958, kemur það
greinilega fram, að ég tek fullt
tillit til þess mismunar, sem er á
brennivíninu 1862 og hreinum
vínanda. Ef ég gerði það ekki,
hefði ég vitanlega sagt, að drykkj
an 1862 hefði verið 4.7 sinnum
meiri en síðastliðið ár!
Hvað Góðtemþlurum og frels-
isbaráttunni viðvíkur, þá ætti það
öllum að vera auðskilið, að með
því að þurrka landið af áfengum
drykkjum á fyrstu áratugum ald-
arinnar leggja Góðtemplarar
grundvöllinn að frelsisbaráttunni
og Grettistökum aldamótakynslóð
arinnar".