Morgunblaðið - 03.02.1959, Blaðsíða 10

10
M O R C V /V fí I 4 Ð 1 F
■Þriðjudagur 3. febr. 1959
MStMðfr

Utg.: H.f. Arvakur. Reykjavík.
Framkvæmdastjóri: Sigfús Jónsson.
Aðalritstjórar: Valtýr Stefánsson (ábm.)
Bjarni Benediktsson.
Ritstjórar: Sigurður Bjarnason frá .....
Einar Ásmundsson.
Lesbók: Arni Óla, sími 33045.
Auglýsingar: Arni Garðar Kristinsson
Ritstjórn: Aðalstræti 6.
Auglýsingar og afgreiðsla: Aðalstræti 6. Sími 22480.
Askriftargald kr. 35,00 á mánuði innamands.
í lausasölu kr. 2.00 eintakið.
FRAMSÓKN VALDI VERSTA
KOSTINN
ÍWt UTAN ÚR HEIMI ~
Mesta sjóslys í sögu Dan-
merkur síðan „Norge"
fórst 1904
Mörg dönsk skip hafa farizt á svip-
uðum slóðum og „Hans Hedtoft"
LÖGFESTING stöðvunar-
og niðurfærslufrum-
varps ríkisstjórnarinnar
telst til stórtíðinda. Nú er í
fyrsta skipti á margra ára bili
gerð raunhæf ráðstöfun til að
stöðva verðbólguþróunina. —
Þetta verður ekki gert erðileika-
laust og má búast við, að sumum
sýnist hagur sinn þrengjast
nokkuð í fyrstu, þegar þeir fá
minna kaup greitt en áður. Eng-
um er þó þessi ráðstöfun nauð-
synlegri en einmitt launþegum.
Sívaxandi verðbólga bitnar fyrst
og fremst á þeim, enda hafa þeir
sízt færi á að skjóta sér undan
afleiðingum hennar.
Þetta viðurkenndi V-stjórnin
á fyrstu vikum tilveru sinnar.
Þá voru bráðabirgðalög um fest-
ingu verðlags og kaupgjalds sett
hinn 28. ágúst 1956. Að efni til
voru þau lög svipuð þeim, er nú
hafa verið ákveðin. Aðalgallinn
var sá, að þeim var ætlað tak-
markað gildi, eða eins og þar
segir:
„Félagsmálaráðherra hefur
tjáð mér, að vegna atvinnuör-
yggis í landinu, beri nauðsyn til
að koma í veg fyrir áframhald-
andi hækkun verðlags og kaup-
gjalds á meðan athugun fer fram
á varanlegri lausn efnahagsmál-
anna.“
Þessi orð lagði Hannibal Valdi-
marsson, þáverandi félagsmála-
ráðherra, forseta íslands í munn
í inngangsorðum bráðabirgða-
laganna.
★
Þessi athugun á varanlegri
lausn efnahagsmálanna stóð all-
an valdatíma V-stjórnarinnar og
var hvergi nærri lokið, þegar
hún hrökklaðist frá völdum. En
kaupfestingarlögin voru þó að-
eins látin gilda til ársloka 1956.
Fyrir þann tíma var þó búið
að gera þau óraunhæf að veru-
legu leyti, þegar SÍS veitti starfs
fólki sínu í desember 1956 8%
launahækkun.
Kauphækkun SÍS braut að
vísu ekki formlega á móti lög-
unum, en hún gróf undan þeim.
Vel má vera, að frekar hafi
verið um að ræða slysni en ásetn-
ingssynd, en það var slík slysni,
sem allra sízt má henda valda-
menn, í þessu tilfelli sjálfan fjár-
málaráðherrann.
Því verður ekki neitað, að ó-
trúlegt stefnuleysi hefur ein-
kennt framkomu Framsóknar-
flokksins í efnahagsmálunum.
Hermann Jónasson og Tíminn
áttu drjúgan þátt í að eyða því
jafnvægi, sem tekizt hafði að
komá á í íslenzkum efnahags-
málum fyrir 1955. Þegar komm-
únistar og Hannibal Valdimars-
son hófu eyðileggingarherférð
sína með verkfallinu mikla vorið
1955, veittu Hermann og Tíminn
þeim þann atbeina, er þeir máttu.
Enda þökkuðu kommúnistar
Tímanum drengilegan stuðn-
ing, þegar verkfallinu var
lokið. Þá sá Eysteinn Jónsson
enn, hver voði var á ferðum, ef
svo væri að farið, en Hermann
kunni á honum tökin og leið
ekki á löngu áður en hann brotn-
aði og varð óðfús til samstarfs
við þá, sern hann skömmu fyrr
hafði sagt, að mestu illu hefðu
til vegar komið.
Rökstyðja má að vert væri að
gera tilraun til að leysa efna-
hagsmálin í nánu samstarfi við
ráðendur Alþýðusambandsins,
jafnvel þótt kommúnistar væru.
En þá áttu þeir hinir sömu ekki
fyrir kosningar að lýsa yfir því,
að þeir mundu undir engum
kringumstæðum vinna með
kommúnistum. Og a. m. k. urðu
þeir að tryggja, að til samstarfs-
ins yrði efnt á málefnalegum
grundvelli, að aðilar í raun og
veru kæmu sér saman um ein-
hver ákveðin meginatriði. Að því
leyti voru kaupbindingarlögin
frá því í ágúst 1956 góðra gjalda
verð.
Allt sem V-stjórnin gerði síð-
an í þessum málum var mark-
laust fálm, byggt á gjörólíkum
skoðunum. Þess vegna var ekki
furða, þó að svo færi sem raun
ber vitni: Verðbólgan komin í
20—30% árlegan vöxt í stað 10%
áður og mundi á IV2 ári hækka
vísitöluna upp í 400 stig, ef ekki
væri að gert.
★
Ábyrgð þeirra manna, sem að
þessu áttu hlut, er vissulega
þung. Vonbrigði vegna fram-
komu kommúnista urðu þó ekki
mikil. Menn urðu að vera við
því búnir, að tilgangur þeirra
væri einmitt sá að koma öllu í
öngþveiti.
Framsóknarmenn réðu valda-
töku kommúnista og bera ábyrgð
á framferði þeirra og sínu eigin
aðgerðarleysi. Forystumenn
Framsóknar halda því nú fram,
að bjargráðin í vor hafi verið til
bóta, en verða samt að játa, að
þau hafi verið botnlaus. í þau
hafi vantað hinar „raunhæfu
ráðstafanir“.
Það lýsir ótrúlegu ábyrgðar-
leysi af Framsóknarmönnum að
ganga þannig frá málum, úr því
að þeir sáu svo glöggt sem þeir
nú segja, hvað á skorti. Ekki
bætir um þáttur þeirra í kaup-
hækkunum í sumar. Forysta um
fyrstu hækkanirnir, sem gerðar
voru, tillaga deildarstjórans úr
fjármálaráðuneytinu á bæjar-
stjórnarfundi um að verða við
ýtrustu kröfum Dagsbrúnar-
manna, og síðan kauphækkunar-
tillögur Eysteins Jónssonar á Al-
þingi. Menn hljóta að spyrja
sjálfan sig, hvort þessir menn
hafi vitað, hvað þeir voru að
gera.
★
Ekki tekur betra við nú eftir
uppgjöfina. Þá sitja mennirnir,
sem mesta ábyrgð bera á öng-
þveitinu, hjá, þegar teknar eru
ákvarðanir um bráðnauðsynleg-
ar ráðstafanir til bóta. Aumari
hlut er ekki hægt að kjósa sér.
Allra helzt, þegar þeir jafnframt
halda því fram, að með þessum
ákvörðunum sé hallað á bændur,
sem þeir öðrum fremur telja sig
umboðsmenn fyrir. Ef þeir tryðu
sjálfir á þær ásakanir, mundu
þeir vitanlega hafa greitt at-
kvæði á móti frumvarpinu. Með
hjásetu sinni ómerkja þeir sín
eigin svigurmæli.
Sem betur fer höfðu aðrir
næga ábyrgðartilfinningu til að
samþykkja það, sem gera þurfti,
og skapa þannig þjóðinni svig-
rúm til að hefja nýja sókn til
velsældar og framfara.
EF svo fer, sem því miður eru
allar horfur á, að vonirnar um
að nokkrum verði bjargað af
danska Grænlandsfarinu „Hans
Hedtoft“ bresta, þá verður hér
um að ræða eitt alira mesta sjó-
slys ‘í siglingasögu Danmerkur.
Aðeins einu sinni hefur orðið
meira manntjón, er danskt skip
hefur farizt. — Það var þegar
Ameríkufar Thingvalla-skipafé-
lagsins, „Norge“, fórst við Roc-
kall-klettana hinn 3. júlí 1904, en
þá drukknuðu rúm 600 manns.
Er það eitt af mestu sjóslysum,
sem um getur.
Enn er mönnum óhugnanlega
ljóst í minni hið dularfulla hvarf
danska skólaskipsins „Köben-
hafn“. Það hvarf í desember 1928
— og síðan hefur ekkert til þess
spurzt, eða þeirra 59 manna, sem
þar voru um borð, en á skipinu
var 14 manna áhöfn og 45 nem-
ar, þar af 9, sem lokið höfðu
siglingatíma sínum. — Enginn
veit með nokkurri vissu, hver
urðu örlög skipsins, en flestir
eru þó þeirrar skoðunar, að
„Köbenhavn“ hafi siglt á borgar-
ísjaka og sokkið á samri stundu.
Þriðja mesta sjóslysið í sögu
Danmerkur, þar til nú, varð árið
1948, er sprenging varð í ferj-
unni „Köbenhavn“ og 49 manns
fórust.
Veðravíti
Hafsvæðið, þar sem „Hans
Hedtoft" fórst, er talið eitt hið
hættulegasta á öllum siglinga-
leiðum heimsins — veðravíti,
þar sem stormar og straumar
ógna hverju skipi.
Þetta er ekki í fyrsta skipti,
sem skip ferst á þessu svæði, þar
sem borgarísjakar eru sífellt á
reki fyrir vindum og straumi. —
Þessir risajakar geta orðið allt
að því 100 metra háir og eru
yfirleitt um það bil tíu sinnum
stærri en það sem sézt af þeim
yfir sjávarmál. — Það getur ver-
ið erfitt að varast þessa hvítu
risa íshafsins, þegar skyggni er
slæmt, enda hafa þeir valdið
mörgum skipsskaðanum.
Titanic-slysið
Hið mesta og ógurlegasta af
þeim slysum, sem borið hefur að
með slíkum hætti, varð hinn 14.
apríl árið 1912, er risaskipið
Titanic, sem talið var ósökkv-
andi, rakst á borgarísjaka og
sökk á skammri stundu. Slysið
varð ekki langt frá stað þeim,
þar sem „Hans Hedtoft" fórst nú.
— Menn hafa ekki komizt hjá
því að taka eftir, hversu margt
er líkt með þessum óhugnanlegu
sjóslysum. Bæði voru skipin sér-
staklega útbúin til siglingar um
hafíssvæði og talin nálega
ósökkvandi — og bæði fórust
með sama hætti í fyrstu sjóferð
sinni.
Þegar eftir að Titanic hafði
rekizt á ísjakann, tók það að
sökkva. En farþegarnir lögðu í
fyrstu engan trúnað á tilkynn-
ingar um, að skipið væri í bráðri
hættu — því að það gat ekki
sokkið! Eða svo hafði því verið
sagt. — Þegar fólkinu varð það
svo loks ljóst, að um líf og dauða
var að tefla, greip ofsahræðsla
um sig í skipinu. Fólk ruddist í
björgunarbátana, sem voru alltof
fáir, svo nokkrum þeirra hvolfdi.
Skipshöfnin, og einnig margir
úr hópi farþega, þótti hins vegar
sýna mikið æðruleysi og hetju-
lund á þessari ógnþrungnu
stund. Alkunn er frásögnin af
því, er skipshljómsveitin lék
„Hærra minn guð til þín“, á
meðan skipið var að sökkva. —
Með Titanic fórust 1635 manns,
en rúmlega 700 var bjargað af
skipum, sem heyrt höfðu neyðar-
kallið og komið á slysstaðinn.
Eftir þetta mesta sjóslys sögunn-
ar varð SOS-neyðarkallið fyrst
þekkt um allan heim.
Borgarís eða blindsker?
Það hefur aldrei verið upplýst
að fullu, hvort mesta sjóslys í
sögu Danmerkur, þegar „Norge“
fórst 1904, orsakaðist í raun og
veru af árekstri við borgarís.
Skipstjórinn, sem komst lífs af,
gat ekki gefið neina ákveðna
skýringu á því, hver orsök slyss-
ins hefði verið. En þarna gat
raunverulega ekki verið um
nema tvennt að ræða: óþekkt
blindsker, eða lágan borgarís-
jaka, sem rekið hefði hratt fyrir
straumi. Orsök þess, að svo
margir fórust, 633 menn, var sú,
að á „Norge“ voru björgunarbát-
ar og flekar fyrir aðeins 296
menn — af 798, sem um borð
merkur varð 3. júlí 1904,
þegar „Norge“ fórst og með
því 633 menn.
voru. Og — þótt mönnum þyki
það ótrúlegt nú — lögum sam-
kvæmt varð þess ekki krafizt, að
skipið hefði fleiri björgunarbáta!
Þegar „G. C. Amdrup" brann
„Hans Hedtoft“ var eign Kon-
unglegu dönsku Grænlandsverzl-
unarinnar, sem hefur orðið fyrir
fleiri miklum skipsköðum, þótt
enginn þeirra hafi verið eins
hörmulegur og þessi hinn síðasti.
Hinn 17. júlí árið 1951 kvikn-
aði í flaggskipi félagsins, ,,G. C.
Amdrup“, úti fyrir Noregsströnd
um, er það var á heimleið frá
Angmagsalik í Grænlandi. Eldur
inn læsti sig mjög fljótt um skip-
ið, sem var byggt úr eik, og varð
því ekki bjargað. Aftur á móti
bjargaði hersnekkjan „Sværd-
fisken“, ásamt nokkrum fiskibát-
um, öllum, sem með skipinu
voru, 14 farþegum og 29 manna
áhöfn.
Eftir þetta óhapp, ákvað
Grænlandsverzlunin að hætta að
smíða tréskip. Framvegis skyldi
nota járnskip, sem hefðu þann
kost, að brunahætta væri miklu
minni, og væru auk þess svo
sterk, að þau þyldu mikinn þrýst
ing af völdum íssins, og þannig
byggð, að þau lyftust upp, ef þau
frysu inni í ís, þannig að lítil
hætta væri á að þau brotnuðu.
Hins vegar er það skoðun margra
að tréskip séu að mörgu leyti
hentugri og öruggari til íshafs-
siglinga, ekki sízt vegna þess að
þanþol þeirra er meira en járn-
skipanna. Þau þoli því meiri
Framh. á bls. 11
Hinn 14. apríl 1912 fórst stórsklpið „Titanic“ — rakst á borgar-
ísjaka í sinni fyrstu för og sökk á skömmum tíma. — Hans
Hedtoft-slysið minnir um margt óhugnanlega mikið á þetta
cgurlegasta slys siglingasögunnar.
Aldrei hefur tekizt að upplýsa, hver urðu örlög danska skóla-
skipsins „Köbenhavn", sem hvarf í desember 1928, en líklegast
er talið, að það hafi rekizt á borgarís.