Morgunblaðið - 10.02.1959, Blaðsíða 11

Þriðjudagur 10. febrúar 1959
MOff',ryivnT 4 niÐ
11
Tvö samtöl
við Hemmingway og
„gamla manninn"
Ernest Hemingway skrifaði „Gamla manninn og hafið“ árið
1957 og hlaut Nóbelsverðlaunin um haustið.
GAMLI snillingurinn studdi oln-
bogunum á yztu brún barborðs-
ins á Café Floridita. Fyrir framan
sig hafði hann ískaldan romm-
kokteil í einu af þessum stóru
glösum, sem taka um það bil einn
pela. Ég hóf samræðurnar, þaðan
sem ég sat, tveimur stólum innar.
Þremur klukkustundum síðar var
Hemingway búinn að hvolfa í sig
sjö af þessum geysistóru romm-
kokteilum í viðbót, og þegar hann
yfirgaf svalan barinn og hélt út
í hitabeltismolluna, sem alltaf
ríkir í Havana um hádegisbilið,
þá var hann með áttunda glasið
í hendinni. Áður hafði ýmislegt
borið á góma, þ. á. m. hvernig
á því hefði staðið að hann fór
að skrifa „Gamla manninn og
hafið“ bókina sem aflaði honum
Nóbelsverðlauna árið 1954.
Uppistaðan í sögunni hafði
einkum vakið forvitni mína og
það var ástæðan til þess að ég
hafði lagt kapp á að hitta Hem-
ingway; ég vildi komast að sann-
leikanum í henni.
Hemingway er enn ákaflega
karlmannlegur, þrátt fyrir þessi
sextíu ár, sem hann á að baki.
Hann er mikill á velli, 180 sm.
á hæð og 100 kg. af vöðvum, sem
ekkert eru farnir að láta sig.
Hann rakar sig sjaldan vegna
húðsjúkdóms, þannig að gisna,
hvíta skeggið á honum gerir hann
líkastan gömlum sjóara. Og stóru,
brúnu, stingandi augun fylgjast
með öllu af gráðugri forvitni og
djúpstæðri samúð. — Hvernig
Gamli maðurinn og hafið varð
til? Með mestu þrautum, drengur
minn, með mestu þrautum.
— Nei, ég á við það, hvers
vegna þér ákváðuð að vinna ein-
mitt úr þessu efni? Hvar fenguð
þér þráðinn.
— A-a, það er allt annað mál.
Það skal ég segja yður. Ég komst
yfir þessa sögu af hreinustu til-
viljun. Einn morgun var ég
staddur niðri á hafnarbakka og
var að spjalla við gamlan sjó-
mann. Hann sagði mér hana. Að
vísu ekki nákvæmlega eins og ég
skrifaði hana, því eins og allir
góðir blaðamenn kryddaði ég
hana ofurlítið hér og þar. Ég er
nefnilega alltaf blaðamaður, eins
og þér kannski vitið. Hef alltaf
verið það, og verð það alltaf.
Picasso er líka blaðamaður. Hann
segir frá því sem gerist. Alvjg
eins og Goya. Ekki hvað sízt
Goya. Lítið bara á rissmyndirnar
úr stríðinu og frá nautaatinu.
Rithöfundur þarf engin ósköp
— Hvað sagði kúbanski fiski-
maðurinn yður? spurði ég.
— O-o, næstum ekki neitt,
svaraði Hemingway stuttur í
spuna. Hann lét frá sér glasið.
Ég skal segja yður eitt ungi mað-
ur. Rithöfundur þarf ekki nein
ósköp til að koma sér af stað.
Fiskimaðurinn barmaði sér dálít-
ið yfir óheppni sinni og kvartaði
undan því að hafa í eitt einasta
skipti veitt stóran fisk og þá
misst næstum alla veiðina í kjaft-
inn á hákörlunum. Alveg eins og
í skattana. Andinn kemur yfir
mann, maður þrælar og fær stóra
ávísun fyrir allt erfiðið, en þá
koma skattheimtu-hákarlarnir og
glefsa það næstum allt frá manni
aftur. Þetta sagði fiskimaðurinn
að vísu ekki.
Meðan við borðuðum, drukkum
og spjölluðum saman, komu öðru
hverju einhverjir kunningjar
Hemingways yfir til okkar, til að
heilsk upp á hann. Hanr. brosti
alltaf við þeim og tók í hendina
á þeim. Og þessum vinum hans
þótti sýnilega vænt um að sjá
hann. Hemingway nýtur gífur-
legra vinsælda á Kúbu, þvi Kúbu
búar dá hetjur. 21. júlí í fyrra
sæmdi stjórnin á Kúbu hann
Carlos-Manuel-heiðursmerkinu í
þakklætisskyni fyrir það sem
hann hefur gert fyrir Kúbu æð
frásögnum af fiskimönnunum
þar, og einkum fyrir Gamla
manninn og hafið.
Ég bauð honum góðan kúb-
anskan vindil, þegar glösin okk-
ar voru orðin full enn einu sinni,
en hann hafnaði honum: — Ég
er hættur að reykja. Þeir sem
reykja mikið eru alltaf Skrauf-
þurrir í munninum á morgnana.
Þess vegna hætti ég. Það er annað
með áfengið. Eini gallinn við
rommið er verðið á því. Núna
drekk ég hérna fyrir næstum 15
dali. Ég verð alltaf gjaldþrota
á níu mánaða fresti.
— Þér fenguð þó dálaglegan
skilding fyrir Gamla manninn og
hafið, var það ekki? Life nefndi
30.000. Veit ég vel. Og einhver
annar talaði um 60.000.
En ég fékk í rauninni
40.000 dali. Hafið þér nokkurn
tíma reiknað það út hve stór hluti
af því fer í skatta? Auk þess hef
ég mikil útgjöld. Konan mín
eyðir þó ekki eyri. Hún er alveg
ágæt og fær mig til að spara.
En ég á hús, búgarð, bíl, bát,
hunda, dúfur, kýr ... niður í
Finca Vigia. Þar er búgarðurinn
minn. Þér ættuð að sjá hann ein-
hvern tíma seinna. Núna er ég
önnum kafinn við nýju bókina
mína.
— Þér vinnið á nóttunni. Hvern
ig eruð þér í augunum núna? Ég
hafði veitt því athygli að hann
var með gleraugu í stálumgjörð-
um.
— Ekki sem verstur. Annað er
lélegt, hitt ágætt. Ég þarf ekki að
kvarta. Það rak náungi fingurinn
upp í augað á mér, og síðan sé
ég lítið með því. En hitt er í
ágætu lagi.
— Hafið þér ekki þó nokkrum
sinnum orðið fyrir þess háttar
óþægindum?
Hann hló við. — O-jú, sjö sinn-
um heilahristing og sex nfbeins-
brot ... Hann ýtti frá sér tóma
glasinu og tók annað fulit. Ég
fór að dæmi hans, þó kollurinn á
mér væri orðinn talsvert léttur.
— Til hvers er að hafa áhyggjur
af smáslysum? Þau hljóta óhjá-
kvæmilega að bera að höndum,
ef maður eyðir ekki ævinni undir
sæng.
— Hvað exuö þér að skrifa
núna? spurði ég, án þess að búast
við svari.
— Get ekki sagt yður það. Ég
kæri mig ekki um að blaðra öllu
út úr mér þó ég rabbi við menn.
Og ég vil ekki neina auglýsinga-
starfsemi í kringum það. Meðan
ég er að skrifa reyni ég að forðast
allt slíkt. Nú verð ég að vinna
eins og þjarkur til að sxrifa betri
bók en þá síðustu, sem ég var
bara heppinn með, og ég forðast
alla auglýsingastarfsemi þangað
til ég hefi skrifað eitthvað, sem
er þess virði að á það sé minnzt.
Þangað til verð ég bara að vona
að ég hafi vit á að ríghalda kjafti.
Gamli maðurinn í eigin persónu
Eftir nokkra risakokteila í við-
bót, yfirgaf ég Floridita, ákveð-
inn í að grafa upp sömu söguna,
sem Gamli maðurinn og hafið
er sprottin upp af, jafnvel þó
ég þyrfti fyrst að kaupa körfu af
skemmdum fiski af hverjum ein-
asta fiskimanni á staðnum.
Það var svalara niðri á hafnar-
bakkanum en inni í bænum, þar
sem hitasvækjan var eins og í
bakaraofni. Ferskur andvari blés
úr austri og allir éiskibátarmr
voru tryggilega bundnir, þvi fiski
mennirnir voru ekki í nokkrum
vafa um að bráðum mundi skella
á rok. Ég klöngraðist um borð
í gamlan óhreinan bát, sem virtist
varla hanga saman á öðru en
málningunni. Ég ávarpaði tötra-
lega klæddan mann, sem blund-
aði aftur undir stýrishúsinu á
bátnum.
— Halló. Þekkirðu manninn,
sem senor Hemingway segir frá
í bókinni sinni? Á Kúbu þekkja
allir Hemingway og vita hvílíkrar
frægðar hann hefur aflað eyjunni
með sögunni.
Það rumdi eitthvað í þeim
gamla og hann rétti höndina eftir
vínflöskunni. Eftir að hann hafði
fengið sér góðan teyg, rumdi
aftur í honum og hann svaraði: —
Já, mano, ég þekki hann.
Ég fleygði 5 dala seðli á stýris-
húsið og spurði: — Hvar finn ég
hann?
— Ég skal vísa þér á hann, svar
aði gamli maðurinn um leið og
hann tróð seðlinum vandlega ofan
í vasann á óhreinu buxunum sín-
um. Hann reis á fætur og gekk á
undan mér inn í litlu káetuna á
bátnum, sem áður hlaut að hafa
verið notaður sem hvalveiðibátur.
Nú var hann búinn vél og stýris-
húsi. Það bar vitni um óvenju
góðan efnahag hjá kúbönskum
fiskimanni. Þegar inn var komxð
í káetuna, sem angaði af fisklykt
og olíulykt, benti gamli maðurinn
mér á kvartel, og ég fékk mér
þar sæti. Hann dró upp ávexti,
harðfisk og rauðvín og bauð mér
að snæða með sér. Ég þáði það,
en velti því fyrir mér hvenær
hann ætlaði með mig til manns-
ins, sem ég var að leita að. Ef
það var þá ekki karlinn sjálfur.
Ég var ekki lengi í vafa um það.
— Svo þú þekkir þá Hemingway,
vin minn? sagði hann og hellti
rauðvíni í glösin. Talaði hann um
mig?
— Hann sagðist hafa fengið
þráðinn í hina frægu sögu sína
hjá kúbönskum fiskimanni. Það
hlýtur að vera þú. Vitu segja mér
söguna?
• — Hvaða sögu? spurði gamli
maðurinn tortryggnislega. Mína
eða hans?
— Þína, hina hef ég lesið.
Þarna sat þá „gamli maðurinn“
fyrir framan mig í eigin persónu.
Hann þurrkaði sér um munninn
m'eð handarbakinu, rumdi af vei-
líðan og bað um góðan vindil. Svo
ýtti hann stráhattinum aftur á
hnakka, svo svartur lubbinn kom
í ljós, votur í hitanum af svita.
— Sjáðu til, senor, ég var ein-
hver óheppnasti maðurinn á jarð-
ríki. Áður en Hemingway kom til
sögunnar. Nú leikur lánið við
mig. Ég veiði alltaf nægan fisk
og lendi aldrei í óveðri. Nú vinn
ég mér inn peninga. Þegar ég fór
í þennan hræðilega róður, sem
Hemingway segir frá, þegar stóri
fiskurinn beit á hjá mér, þegar
mig hrakti undan veðrinu og
þegar hákarlarnir rifu í sig fisk-
inn minn, áður en ég komst með
hann hingað inn í höfnina, þá var
hvorki stýrishús, vél eða yfirleitt
nokkur hlutur á gamla hvalbátn-
um. Nú gengur allt miklu betur
fyrir Ulibarri.
— Ert það þú?
— Já, senor, Manuel Ulibarri
| Montespan. Yfir Kúbubúum er
alltaf einhver virðuleikablær,
jafnvel þeim allra aumustu. Man-
uel þessi var í lörfum, óhreinn
og órakaður, en engu að síður
hafði hann til að bera þennan
virðuleika. Það virtist skipta
miklu máli að hann var eigandi
bátsins og frægur á hafnarbakk-
anum fyrir að vera hetjan í sögu
mikilmennisins. — Ég skal segja
þér alla söguna, sagði hann allt
í einu, og svo.geturðu dæmt um
það hvor er betri, saga Manuels
eða saga Hemingways.
Sagan, eins og hún gekk fyrir sig
— Stormurinn skall skyndilega
á, þegar ég var úti á opnu hafi,
hóf hann frásögnina. Á mesta
óveðurstímanum er það hreinasta
brjálæði að hætta sér sjóleiðina
til Tortugas. En óheppnin hafði
lengi elt mig og þegar þannig er
í pottinn búið, neyðist maður til
að taka áhættuna. Ég var búinn
að fá stóran fisk á færið, en missti
hann og mér var fjandans sama
þó þetta gamla bátskrifli sykki
og drekkti mér. En bátskelin er
sterk og hún klauf hryðjurnar
jafn auðveldlega og fugl vindinn.
Ég náði til Tortuga-eyjanna i
Mexikóflóanum, vestan við Flor-
ida. Þegar ég hafði tekið vistir,
lagði ég aftur á hafið. Ég renndi
færi, sigldi lengra, renndi aftur
og hélt ennþá lengra út. Én ég
veiddi ekkert annað en marhnút
og nokkra hákarla. Nokkrum
sinnum sá ég risastóra sverðfiska
stökkva upp úr vatninu, en þeir
komu aldrei í námunda við bát-
inn. Hvað eftir annað sagði ég
við sjálfan mig að þeir væru að
hæðast að mér með þessari leik-
fimi sinni, og að þeir gerðu bara
gys að mér. Að skutla einn þeirra
mundi jafngilda því að veiða þús-
und pund af fiski í einu kasti ...
kannski meira, kannski meira að
segja 15 hundruð pund. Ég freist-
aði gæfunnar í eina viku. Svo
einn daginn, sem byrjaði með
heiðskírum himni, björtu, heitu
sólskini og spegilsléttum flóan-
um, svo hillti undir Kúbu úti við
sjóndeildarhringinn, þá dimmdi
í lofti um hádegisbilið, sjórinn
varð eins og olía og undarleg
kyrrð hvíldi yfir hafinu. Það sást
ekki nokkur fugl á sveimi. Ég
þóttist viss um að nú væri aftur
stormur í að sigi, því þessi ein-
kenni eru einmitt óveðursboðar
á þessum slóðum. Ég hafði ekki
hræðst fyrra óveðrið og ég óttað-
ist ekki þetta. Eins og ég sagði
áðan, er það brjálæði að hætta
sér út á þetta haf á mesta óveðra-
tímanum. Að vísu var ég ekki
Framh. á bls. 12
Gerð hefur verið kvikmynd eftir sögunni „Gamli maðurinn
og hafið“ og kemur hún á markaðinn í vor. Hér sést Spencer
Tracy í hlutverki gamla mannsins.