Morgunblaðið - 01.03.1959, Blaðsíða 13

MORGVNBLAÐIÐ
13
Sunnudagur 1. marz 1959

: s. :
>.•' • •'•<•:.:.
Myndin er tekin efst í reykháfi sementsverksmiðjunnar á Akranesi og sést yfir verksmiðju-
bygginguna, sem er ekki að fullu lokið, og út yfir Akraneshöfn. — Myndina tók Bergur Arn-
björnsson, Akranesi.
RE YK JAVÍKU RBRÉF
Laugard. 28. febrúai
Leggjumstölláeitt
MISSIR ástvinar og fyrirvinnu
er ærið og óbætanlegt tap, þó að
því fylgi ekki áhyggjur út af
afkomu á morgundegi. Við fyllt-
ustum öll samúð með aðstand-
endum, þegar skipin Júlí og Her-
móður hurfu með allri áhöfn í
hafsins djúp með fárra daga
millibili. Nú gefst okkur færi á
að sýna samúð í verki með því
að láta nokkuð af hendi rakna
í söfnun, sem hafin hefur verið
til að létta undir með aðstand-
endum. Sem betur fer er fjöldi
manna og vonandi flestir, nú
svo vel stæðir, að þeir geta sér
að meinfangalitlu gefið nokkuð
í guðs þakkar skyni. Berum sam-
an hlut okkar annars vegar og
hinna, sem misst hafa ástvini
sína, hins vegar. Notum tækifær-
ið um mánaðamótin og leggjum
okkar skerf í söfnunina.
Bættar slysavarnir
Svo mikilsvert sem það er að
gera vel við aðstandendur þeirra,
sem látizt hafa af slysförum, þá
er ekki síður þýðingarmikið .að
reyna að hindra slys í framtíð-
inni. í þeim efnum hefur verið
unnið ómetanlegt verk hér á
landi síðustu áratugi. Þeir, sem
þar hafa lagt hönd að, eiga skilið
þakkir alþjóðar. En allt er breyt-
ingum undir orpið og tækninni
fer stöðugt fram. Sl. sunnudag
var hér í blaðinu birt grein eftir
víðlesnu þýzku tímariti um sitt-
hvað, sem talið var ábótavant um
slysavarnir á hafi úti.
Þar var að vísu gert ráð fyrir,
að skipsmenn á Hans Hedtoft
mundu hafa komizt í björgunar-
báta. Eftir þeim gögnum, sem
fyrir hendi eru, einkum frásögn-
um þýzka togaraskipstjórans,
sem kom á slysstaðinn í sömu
svifum og Hans Hedtoft fórst,
virðist það raunar útilokað. Og
öruggt má telja, að skipverjar á
Júlí og Hermóði hafi hvorugir
haft svigrúm til að fara í björg-
unarbáta. Neyðarskeyti voru alls
ekki send. Skýringin á því er sú,
að skipin hafa sokkið á auga-
bragði með öllu, sem á þeim var,
án þess að við yrði gert. öll
önnur rök hníga og að því sama.
Hvað sem því líður virðist ljóst,
að sendiútbúnaður á björgunar-
bátum nú sé með öllu ófullnægj-
andi. Þá þarf að kanna betur,
hvernig björgunarbátum skuli
háttað og úr hvaða efni gerðir.
Fróðir menn telja og, að ýmsar
ráðstafanir sé hægt að gera gegn
ísingu, sem reyndist hættuleg á
Nýfundnalandsmiðum.
Allt þetta og ýmislegt fleira
þarf nú að taka til gagngerðrar
athugunar og hnígur þingsálykt-
unartillaga, sem fram hefur kom-
ið á Alþingi, flutt af þingmönn-
um úr öllum flokkum, að því,
að svo skuli gert.
Gæftir
Á. skammri stundu skipast veð-
ur í lofti og mjög hefur brugðið
til hins betra síðustu daga. Áður
hafði lengi verið einstakt gæfta-
leysi. Margreyndur og glöggur
útgerðarmaður sagði nú í vik-
unni, að gamlir menn teldu, að
annað eins hefði ekki að borið
síðan 1916. Sjálfur efaðist hann
þó um, að þá hefði verið eins
illt og nú. Fjöldi manna og þar
með þjóðarbúið allt hefur orðið
fyrir gífurlegu tjóni. Við því
verður ekki gert. Sjávarafli er
ætíð óviss og sannast enn, hvílík
þörf er á, að við íslendingar
komum okkur upp fleiri og
tryggari atvinnuvegum. Það
verður ekki gert nema á löngum
tíma og með mikilli fyrirhyggju.
Eins og á stendur nú, verðum
við að láta okkur nægja að vona,
að úr rætist. Enn er eftir svo
langur tími vertíðar, að vél má
vera, að aflaföng verði sæmileg
áður en yfir lýkur.
Brun sendiherra
látinn
Sú fregn barst hingað í vik-
unni, að Brun, sem um skeið
var sendiherra Dana hér væri
látinn. Hann varð bráðkvaddur
sl. miðvikudag suður í Monte
Carlo, þar sem hann dvaldi í
orlofi. Undanfarið hefur Brun
verið sendiherra í Sviss en hafði
nýlega verið skipaður sendiherra
í Noregi.
Brun dvaldi tvívegis hér á
landi. I upphafi ófriðarins 1939
—1945 var hann sendisveitarráð
hér en hvarf héðan og hélt til
Washington, þar sem hann gekk.
í lið með frjálsum Dönum. Að
ófriðnum loknum var hann svo
skipaður sendiherra hér.
Brun var einstakt ljúfmenni
og maður mjög velviljaður. Við
íslendingar megum minnast þess
með þakklæti, að eftir að hann
hafði látið af sendiherrastörfum
hér lagði hann okkur eindregið
lið í handritamálinu. Hann skrif-
aði t. d. grein um það í Ber-
lingslte Tidende, sem vakti mikla
athygli. Varð hann þá fyrir að-
kasti sumra landa sinna en hann
lét það ekki á sig fá, því að hann
taldi veg dönsku þjóðarinnar
verða meiri með því að bæta úr
gömlum órétti.
Veikindi Dulles
I erlendum blöðum er mikið
rætt um veikindi Dulles, utan-
ríkisráðherra Bandaríkjanna. —
Hann hefur hingað til ekki notið
sérlegra vinsælda í Evrópu,
a. m. k. ekki á Norðurlöndum og
í Bretlandi. Hin frjálslyndari
blöð í Bandaríkjunum hafa og
oft gagnrýnt hann harðlega.
Hvort sem það er af eðlilegri
samúð eða vegna þess, að eng-
inn veit hvað átt hefur fyrr en
misst hefur, þá er hljóðið nú
orðið töluvert annað í hans garð.
Allir viðurkenna nú fádæma
dugnað og kunnugleika hans á
utanríkismálum.
Þeir, sem áður gagnrýndu Dull-
es segja nú, að enginn Banda-
ríkjamaður hafi neitt svipaðan
myndugleik í þessum efnum. Sér-
staklega hefur verið vitnað til
hins nána samstarfs hans og
Adenauers kaslara Þýzkalands.
Víst hljóta allir frjálshuga menn
að meta mikils vitnisburð Aden-
auers, því að enginn öruggari
málsvari frelsis og hollra stjórn-
arhátta er nú við völd í heim-
inum en hann.
Engu að síður hlýtur það að
vekja ugg, að tveir æðstu menn
Bandaríkjanna skuli nú vera bil-
aðir á heilsu. Eftir Eisenhower
Bandaríkjaforseta er haft, að það
sé „einkamál þeirra tveggja, for-
setans og Dulles, hvort Dulles
héldi áfram í embætti sínu“. Séu
þessi ummæli rétt eftir höfð, lýsa
þau furðanlegri skammsýni. Því
miður er hér miklu meira í húfi
en svo, að þetta fái staðizt. Það
er ekki einu sinni einkamál
Bandaríkjanna, hvort fárveikur
maður geti gegnt embætti utan-
ríkisráðherra þeirra. Þau eru nú
forysturíki lýðræðisþjóða hvar-
vetna um heim. Á þeim hvílir
þvílíkur vandi, að fullerfitt er
við að ráða fyrir alheilbrigða
menn. Hitt er annað, að allir
góðviljaðir menn óska þess, að
Dulles nái sem fyrst fullri heilsu.
En dýrt varð Bretum það að láta
Eden vera við völd, eftir að hann
var orðinn sárþjáður maður og
gat ekki á heilum sér tekið.
Sættir á Kýprus
Mikið fagnaðarefni er, ef nú
takast sæmilegar sættir í Kýprus-
deilunni. íslendingar fá seint
skilið með hvaða rétti erlendar
þjóðir, þótt voldugar séu, taka
sér ráð yfir öðrum án þeirra
samþykkis. Viðureignin á Kýpur
að undanförnu hefur sízt orðið
til þess að auka veg Bretlands,
og óhamingjan, sem hún hefur
leitt yfir Kýpurbúa sjálfa, er
meiri en svo, að orð þurfi um
að hafa. Skiljanlegt er, að ýmsir
örðugleikar vakni, þegar fornum
völdum er afsalað, en mest verð-
ur þó að meta heill, hamingju og
vilja fólksins sjálfs, sem býr í
því landi, sem erlendir yfirdrottn
arar hafa hrifsað til sín völdin í.
Afleiðing Kýpurdeilunnar hefur
ekki einungis orðið álitshnekkir
Breta og óhamingja Kýpurbúa,
heldur og spjöll á heilbrigðu sam-
starfi Atlantshafsríkjanna. Marg-
ar tilraunir hafa verið gerðar til
þess að koma sættum á. Sjálf-
sagt má ýmsum kenna, að treg-
lega hefur gengið, en því ánægju-
legra er, ef deilan leysist nú með
skaplegum hætti.
Rússlandsíör
Macmillans
Öll eigum við mikið undir þvi,
að misskilningur milli stórveld-
anna eyðist. För Macmillans til
Rússlands var gerð í þeim til-
gangi. Enn virðist harla óvíst,
hvort svo hefur til tekizt sem
vonað var. Að vísu var þar fag-
urt mælt af beggja hálfu, en
óvissara er hver heilindi fylgdu.
Ræðuhöld Krúsjeffs í Moskvu,
á meðal Macmillan brá sér út
fyrir borgina, sýna, að töluvert
hefur skort á einlægnina og jafn-
vel háttvisi í alþjóðlegum sam-
skiptum. Raunar stóð ekki á til-
boði Krúsjeffs um vináttu eða
griðasáttmála við Bretland.
Hann kvaðst fús til að gera því-
líkan samning til 30 ára eða
50 ára, ef svo vildi verkast. Hér
sannast enn, að betri er einn fugl
í hendi en tveir á þaki. Ágrein-
ingsefnin verða ekki jöfnuð nema
með þolinmæði og samningum
um hvert einstakt atriði. Ef ekki
tekst að leysa hin einstöku vanda
mál, er ófarnaður vís.
Þrátt fyrir mikinn skoðana-
mun, þá er samvinna möguleg á
milli andstæðinga um tiltekin,
ákveðin efni, sem báðir hafa hag
af að leyst verði. Á grundvelli
slíks samkomulags eru mestar
líkur til að tortryggni og þar
með hinum meiri háttar ágrein-
ingsefnum verði smám saman
eytt. Tilboð um griðasáttmála að
eilífu hafa enga þýðingu. Slíka
sáttmála er jafn auðvelt að rjúfa
og gera þá. Fyrir liðlega 30 árum
sameinuðust stórveldin um, að
afneita styrjöldum í eitt skipti
fyrir öll. Ófriðurinn 1939—1945
skar úr um, hv'ers virði-þvílíkar
yfirlýsingar eru.
Dr. Zivago
Þegar maður les skáldsöguna
Dr. Zivago eftir Pasternak, verð-
ur auðskilið, af hverju kommún-
istar hafa fyllzt heift yfir viður-
kenningunni, sem hún hefur
fengið. Bókin er auðlesin, að
vísu margorð nokkuð, eins og
rússneskum skáldsögúm er títt,
en segir frá mönnum og atburð-
um með þeim hætti að erfitt er
að slíta sig frá lestrinum. Höf-
undurinn skrifar fremur um
mannleg örlög en hina heimsögu-
legu atburði, er gerðust í Rúss-
landi á þessum árum. En þeir
atburðir eru bakgrunnur bókar-
innar og höfuðgildi hennar er
einmitt það, hversu litlu þeir
hafa breytt um það, er sker úr
um hamingju hvers einstaklings
og óhamingju hans. Kúgun keis-
aradæmisins og kúgun Sovét-
burgeisanna eru hvort tveggja
fyrirbæri, sem standa um sinn en
líða þó hjá. Þetta er ekki berum
orðum sagt, en erfitt er að lesa
bókina án þess að sannfærast
um hverfulleika kommúnista-
veldisins. En þann boðskap vilja
Sovétherrarnir sízt heyra. Þeir
eru jafn sannfærðir og Hitler
sálugi var um, að þeim hafi tekizt
að stofna þúsund ára ríki á jörðu
hér.
Njála í íslenzkum
skáldskap
í hverfulleika tímanna er hollt
fyrir okkur íslendinga að minn-
ast samhengisins í menningu
okkar. Nýtt dæmi þess er bók,
sem Matthías Jóhannessen blaða-
maður hefur skrifað og nefnist
„Njála í íslenzkum skáldskap“.
Hið íslenzka bókmenntafélag hef-
ur gefið ritið út og er það hluti
af Safni til sögu íslands, en er þó
fáanlegt eitt út af fyrir sig.
-------------------------Y
1 bók þessari rekur Matthías1
á skemmtilegan og fjörlega skrif-
aðan hátt áhrif Njálu í íslenzkum
skáldskap. Oft hefur verið sagt,
að varhugavert væri að sækja
yrkisefni í listaverk, sem erfitt j
væri að betrumbæta. Matthías ■
sýnir, að svo er þessu farið um
margt, sem um Njálu eða út af
henni hefur verið orkt. En til
hennar hefur einnig verið sótt
efni í sum beztu kvæði, sem á
íslandi hafa verið kveðin. Allt er
þetta rakið skilmerkilega og sýnt
fram á mismunandi skilning
manna á persónum sögunnar á
ólíkum tímum og hversu við-
fangsefnin breytast, eftir því
sem tímar líða. Þá færir Matthías
rök að því, hvílíka hvatningu
menn sóttu í sjálfstæðisbarátt-
unni til Njálu og gefur það
nokkra bendingu um, í hverjum
anda hún sjálf var skrifuð,
skömmu eftir að Islendingar
misstu sjálfstæði sitt á 13. öld.
Loks hefur Matthías dregið sam-
an margháttan fróðleik um það,
með hverjum hætti Njálu-
kvæði eru til orðin og lýsir þar
með vinnubrögðum skálda, bæði
ýmissa, sem löngu eru látin, og
annarra, sem enn eru á lífi. .
Lækkun útsvara
Fjárhagsáætlun Reykjavíkur-
bæjar var samþykkt fyrir hér
um bil 10 dögum. Umræður um
hana hafa nú verið raktar í blöð-
um og flest þeirra eitthvað lagt
til málanna af sjálfsdáðum. Ó-
hagganlegt er, að þó að sjálf
útsvarsupphæðin hækki sem
svarar 10 milljónum króna frá
því í fyrra, þá verður útsvars-
stiginn í ár lægri en hann var
þá. Þetta stafar af því, að gjald-
endur 1959 eru fleiri en þeir
voru 1958 og að tekjur manna
voru meiri 1958 en 1957. Borgar-
stjóri hefur sýnt fram á, að
þetta muni nema a. m. k. 5%
lækkun útsvarsstiga. Þegar haft
er í huga, að þrátt fyrir verð-
lagsstöðvunina nú, eru laun
1959 hærri en þau voru 1958,
og metnar allar þær kröfur, sem
vöxtur bæjarins hefur í för með
sér, þá verður því ekki á móti
mælt, að lækkun útsvarsstigans
er glöggt vitni góðrar stjórnar
bæjarmálefna. Gagnrýni and-
stöðuflokkanna var að vísu marg
orð en efnislega með öllu mátt-
laus og hröktu borgarstjóri og
bæjarfulltrúar Sjálfstæðismanna
hana lið fyrir lið.
23 sýslur -
14 kaupstaðir
Hér á landi eru nú 23 sjálfstæð
sýslufélög og 14 kaupstaðir. —
Sumir tala eins og þessi skipt-
ing landsins í sýslur eða lög-
sagnarumdæmi sé óaðskiljanleg
kjördæmaskipuninni. Hvílík fjar
stæða það er sést, ef athugað er,
að kjördæmi eru einungis 28.
Hér hefur sem sé fyrir löngu
alveg slitnað á milli. Óhugsandi
er og, að nokkrum manni, sem
athugar það mál, komi til hug-
ar, að hvert einstakt sýslufélag
eða kaupstaður geti gerzt sér-
stakt kjördæmi. í Austur-Barða-
strandasýslu eru t. d. aðeins 573
íbúar og í Ólafsfirði eru 872. —
Hverjum getur í alvöru komið
til hugar að láta Austur-Barða-
strandasýslu fá sérstakan þing-
mann? Gullbringusýsla, að
slepptum Kópavogi, Hafnarfirði,
Keflavík og Kjósarsýslu, hefur
5208 íbúa og hefur þó engin til-
laga heyrzt um að hún fengi
nema einn þingmann, þótt hún
yrði gerð að sérstöku kjördæmi.
Á Akureyri eru nær 10 sinnum
fleiri íbúar en Ólafsfirði, eða
8420 á móti 872. Vill nokkur verja
það, að þessir tveir ágætu norð-
lenzku kaupstaðir hafi sinn þing-
manninn hvor? Allt tal um að
byggja kjördæmaskipun á sýslu-
skiptingu með þessum hætti er
óraunhæft, enda hefur jafnvel
Framsóknarflokkurinn ekki
treyst sér til að bera fram neinar
heillegar tillögur um lausn máls-
ins á þeim grundvelli.
J