Morgunblaðið - 13.12.1959, Blaðsíða 4

4
MORCU NBLAÐÍB
Sunnudagur 13. des. 1959
Nýju fötin keisarans
Sigurður A. Magnússon: —
Nýju fötin keisarans.
Greinar og fyrirlestrar;
290 bls. Bókarforlag Odds
Björnssona.-, Akureyri ’59.
ÓHÆTT mun að fullyrða, að
hækkað hafi risið á bókmennta-
gagnrýni Morgunbláðsins, þegar
Sigurður A. Magnússon tok að
láta þar að sér kveða, enda voru
þau mál þá komin í óefni hjá
blaðinu, umsagnir ekki annað en
stuttar kvittanir gagnrýnandans
til forlaga fyrir mótteknar bóka-
sendingar.
Hvað sem annars má um bók-
menntagagnrýni segja, nauðsyn
hennar og gildi, þá er ekkert
áhorfsmál, að sé hún iðkuð á
annað borð, >á verður það að
vera með alvöru. Þetta hefur
Sigurður gert sér ljóst og auð-
sjáanlega lagt sig fram um að
gera veg Morgunblaðsins í þess-
um efnum meiri en verið hafði,
og hefur það tekizt. Einkum
kveður þar við annan tón en áð-
ur, þegar rætt er um bækur
yngrL höfunda, og efast ég um,
að nokkurt dagblað bæjarins hafi
tekið verk þeirra eins alvarlega
síðustiu tvö árin og Morgunblað-
ið.
Sigurður hefur reynzt mjög
afkastamikill bókmenntagagnrýn
andi. Þegar hann tók saman efn-
ið í bók sína, hafði hann skritf-
að um 60 ritdóma í blað sitt. —
Nokkrum af þessum ritdómum,
ásamt öðrum greinum og fy.ir-
lestrum, hefur hann nú safnað í
bók og gefið út undir nafninu
Nýju fötin keisarans. Um bókina
kemst hann sjálfur svo að orði:
„Greinarnar sem hér er safnað
saman á einn stað eru tilkomn-
ar af ólíkum tilefnum og undir
ýmsum kringumstæðum. Að
sjálfsögðu spegla þær ekki allar
sömu viðhorf, enda taka þær yf-
ir tæpan áratug á umbrotatím-
um. Hinsvegar finnst rnér sjón-
armiðin sem fram koma vera í
fullu gildi“.
Langflestar af greinum bókar
innar fjalla um bókmenntir, eink
um ljóðlist, erlenda og innlenda
nútímaljóðagerð. Með þessum
greinum sínum segist höfundur
í formála stefna að því „að skýra
frá nokkru af því sem mesta at-
hygli hefur vakið í skáldskap og
öðrum listum útí heimi“ og von-
ast til að geta glætt „áihuga eða
skilning einhverra á því sem
ungir menn á íslandi eru að leit
ast við að gera og segja“.
Greinum bókarinnar er skii't
í fimm meginkafla. Sá fyrsti,
Snilldarmenn, flytur 14 greinar |
um ýmsa erlenda höfunda, sem
efst eru á baugi nú. Annar kafl- I
inn heitir Á víðavangi, þar eru 7
blaðagreinar af ýmsu tæi. Um
íslenzka ljóðagerð heitir sá 1
þriðji og hefur að geyma 4 j
greinar um nýrri skáldskap. —
Síðan koma 11 bókadómar, vald- |
ir úr um það bil 60, sem Sigurð-
ur ritaði í Morgunhlaðið á tíma-
bilinu 1957—’58. Lestina reka
Fjórar erlendar greinar (á
dönsku og ensku) um bókmennt-
ir, trú og siðfræði.
Af þessu yfirliti sést, að lang-
mestur hluti greinanna fjallar
um bókmenntir, eins og áðan
segir, erlendar og innlendar. Að
vísu eru það mestmegnis stuttar
blaðagreinar, en ekki ýtarlegar
bókmenntaritgerðir, sem kostað
hafa rannsókn og yfirlegu, en
þær eru allar um skáldskap og
höfunda, sem nú eru á dagskrá,
og eiga því erindi til þeirra, sem
eitthvað fylgjast með í bók-
menntum. Reyndar má um það
deila, hvort ástæða hafi verið til
að safna þeim nú þegar í bók,
þar sem flestar birtust í víðlesn-
,asta blaði landsins fyrir tveimur
til þremur árum. Hvað um það,
hér er komið á einn stað allt það
helzta sem Sigurður hefur látið
frá sér fara í lausu máli, annað
en „Grískir reisudagar“ (1953),
og hlýtur bókin því að sýna vel,
hvað honum býr í hug, jafnframt
því sém hún ber vitni um stíl
hans og alla hæfni til að túlka
sitt mál.
Áður en ég vík stuttlega að
hverjum kafla fyrir sig, vil ég
benda á helztu einkenni Sigurð-
ar sem greinarhöfundar. Mér
virðist hann gera sér far um að
komast að kjarna þess, sem hann
ræðir um, skilgreina, analýsera,
og hefur til þess ótvíræða hæfi-
leika. Greinarnar verða því ekki
málalengingar um aukaatriði.
Hann er skeleggur, en hyllist oft
til að rita í dálitlum úppfræðslu-
tón, einkum þegar nýrri skáld-
skap ber á góma. Skoðanir hans
eru ákveðnar og skýrar, og hann
er ósmeykur við að segja það
sem honum býr í brjósti. En
stíllinn, tungutakið er yfirleitt
ekki blæbrigðaríikt, að vísu til-
gerðarlaust, en ekki nógu
snjallt; bókadómarnir eru bezt
ritaðir.
1 fyrsta kafla bókarinnar er
mestur veigur í greininni um T.
S. Eliot. Þar ræðir Sigurður eink
um um The Waste Land og gerir
nokkra grein fyrir táknmáli
verksins og byggingu. Kemur hér
fram sá kostur Sigurðar, sem
Sigurður A. Magnússon.
minnzt var á áðan, að hann gerir
jafnan skarpan greinarmun á að-
alatriðum og aukaatriðum; tekst
honum því oft í stuttum grein-
um að koma að furðu mörgu,
sem máli skiptir, t. d. þræðinum
í lífsskoðun skáldanna og ein-
kennum verka þeirra. Hins veg-
ar fannst mér stundum, meðán
ég las þennan kafla bókarinnar,
að hér væri ekki allt, sem til er
tekið, nægilega grundvallað á eig
in athugun Sigurðar, heldur
byggt á rökstuðningi, fengnum í
erlendum bókum. Vitaskuld verð
ur ekki ritað svo um erlenda höf-
unda og verk þeirra, að ekki sé
stuðzt við rannsóknir þeirra
manna, sem bezt hafa um efnin
fjallað. En þá finnst mér rétt, að
ihelztu heimilda sé getið.
í kaflanum er tekið skrítilega
til orða á stöku stað, t. d. „á aft-
anverðri síðustu öld“ (bl§. 10),
og einkennileg er þessi spurning
á bls 23: „Hvað væru hljómkvið-
ur Beethovens án þagnanna?" —
En ýmsar athuganir eru skarp-
legar. Á bls. 31: „Stíll hvers höf-
undar er sprottinn úr sýn hans á
lífinu og umhverfinu, innsæi
hans og skilningi á mannlegri
tilveru. Þessvegna verður það
ekkert nema klúður að apa eftir
öðrum, því engir tveir einstakl-
ingar hafa sömu sjón eða sama
viðhorf til lífsins".
Annar kaflinn flytur frásagn-
ir og hugleiðingar af ýmsu tæi,
m. a. um réttarhöldin yfir Art-
hur Miller, um fólksfjölgunina í
heiminum, um „glímuna við orð-
ið“ (skýringar Sigurðar við eitt
af ljóðum sínum). Þá er þar
grein, sem ég er hissa á, að Sig-
urður skyldi halda hlífiskildi
yfir, heitir hún Rökleysur. Þar
gerir hann harða hríð að rök-
ihyggiuimi. telur hana uppsprettu
flestra meina, og segir undir lok
greinarinnar: „Rök eru einsog
peningar, gervihugtak sem nað-
urinn hefur fundið upp sjálfum
sér til mikils miska. Þau eiga
enga stoð í náttúrunni og eru
’ þarafleiðandi lífsfjandsamleg".
I Þessi furðulega skoðun springur
náttúrlega í loft upp í höndum
ihöfundarins, t. d. í grein framar
Munið ú kaupa jólaskúna
hjá okkur
Fyrír karl.menn
nýkomnir eru skórnir sem alla karlmenn
hefur lengi langað til að eignast.
Fyrir kvenfólk
nýjasta tízka — margar mismunandi
gerðir — eini útsölustaðurinn er
Skóbúð Reykjavíkur h.f.
Fyrir börnin
kaupið jólaskóna á börnin meðan úrvalið
er mest og birgðir endast.
Skóbúð Reykjavíkur hf.
Aðalstræti 8, — Sími 18514
Laugavegi 20 — Sími 18515
Snorrabraut 38 — 18517.
s