Morgunblaðið - 13.12.1959, Blaðsíða 6

6
MORCUNBLAÐIÐ
Sunnudagur 13. des. 1959
“ Frá hjaríanu
H IN N frægi hljómsveitar-
stjóri, Henry Swoboda, hefur
dvalizt hér um þriggja vikna
skeið, æft mikið með sinfóníu-
hljómsveitinni' okkar og
stjórnað tvennum hljómleik-
um hennar, sem þóttu takast
mjög vel. — Swoboda er að
líkindum víðkunnastur þeirra
hljómsveitarstjóra, sem hald-
ið hafa á tónsprota fyrir hina
ungu hljómsveit okkar — e.
t. v. að dr. Thor Johnson ein-
um undanskildum. — Hann
fór flugleiðis til Kaup-
mannahafnar fyrir tæpri
viku, en næstu mánuði
mun hann koma fram víðs
vegar um Evrópu með ýms-
um beztu hljómsveitum álf-
unnar.
Blaðamaður Mbl. hitti Swoboda
sem snöggvast fyrir skömmu og
átti við hann stutt rabb. Hann er
Tékki að uppruna, en er nú banda
rískur ríkisborgari. — Ég fór frá
Tékkóslóvakíu rétt í tæka tíð,
segir hann. — f>að var árið 1938.
Swoboda virðist sérkennilegur
persónuleiki við fyrstu kynni og
er sýnilega mikill ákafa- og til-
finningamaður. Oft er honum
mikið niðri fyrir — en gengar
ekki alltaf vel að koma orðum að
því, sem hann vill segja. Þá baðar
hann út höndunum milli slitr-
óttra setninga, lýtur áfram, potar
í mann með vísifingri eða gpfur
olnbogaskot og segir snöggt, með
ákafa í augunum: — Skiljið þér?
— vitið þér hvað ég á við? Ef það
hefir ekki skilizt, reynir hann á
ný: slitróttar setningar — einstök
áherzluorð — handapat. — Og þá
rennur oftast upp ljós.
spurði blaðamaðurinn fyrst,
hvernig honum hefði líkað að
starfa með Sinfóníuhljómsveit-
inni. — Swoboda spratt úr sæti
sínu og sló saman höndunum:
— Hljómsveitin? — Ágæt — ég
er mjög ánægður! Það er andinn.
sagði hann með áherzlu — andinn
og músíkgleðin — viljinn, að
leggja sig fram til þess að ná því
bezta, jafnvel þótt það takist ekki
alltaf. Það er þetta, sem mér
finnst aðalsmerki hljómsveitar-
innar. Auðvitað er hún ekki full-
komin — mörgu ábótavant, sem
sízt er að undra, svo ung sem hún
er. En þið eruð á réttri leið —
vissulega — og nú er að halda í
horfinu og sækja fram.
— Þegar ég hugsa um það, hélt
Swoboda áfram .... 70 þúsund
• Það er andinn ...
Til þess að byrja á einhverju
H/%LL

Clefsur úr spjalli
við tékknesk-
bandaríska hljóm-
sveitarstjórann,
Henry Swoboda
manna borg með sinfóníuhljóm-
sveit .... Hann yppti öxlum og
fórnaði höndum til merkis um,
að hann ætti engin orð — en svo
kom það: Furðulegt! — Ég hefi
veitt því athygli, að fólki finnst
hljómsveitin ómissandi — næst-
um því tilheyra daglegum
nauðsynjum. Framtíð hennar
ætti því að vera tryggð. Og þó —
ég efast um, að fjárhagsgrund-
völlurinn sé nógu traustur. Fólk-
ið, sem ekki vill missa hljóm-
sveitina, verður að gera sér ljóst,
að slíkt „fyrirtæki" má ekki berj-
ast í bökkum, sjáið þér til.
• Ómælanleg fortíð
Svo var Swoboda skyndilega
kominn út í aðra sálma. — Ég er
svo sár yfir því að hafa ekki
heldur komið hér að sumri til,
þegar náttúran er í blóma. Ég
hefi aðeins séð íslenzka sumarið
á kvikmynd og venjulegum ljós-
myndum — en, ó .... hann lok-
aðiaugunum og dró djúpt andann
eins og hann fyndi ilm sumar-
blómanna .... mikil er sú fegurð
— litirnir, tærir og tindrandi.
Mig skal ekki furða, þótt þið eigið
góða málara — og skáld .... ís-
land! — sagði hann svo skyndi-
lega í upphrópunartón og leit
hvasst á blaðamanninn — en það
öfugmæli! Það er svellþykk ullar
peysa þarna niðri í töskunni
minni — ég hefi aldrei þurft að
taka hana upp. Nei, ísland — það
gengur bara ekki. Hann gretti
sig.
— Swoboda varð hugsi um
stund — gekk um gólf. — Það er
annars undarlegt. — Þögn. —
Áhrifin, sem maður verður fyrir
af landinu — eða fólkinu — ég
veit ekki hvort heldur er. Mér
skilst, að þjóðin hafi ekki búið
hér nema rúm þúsund ár, en samt
er eins og maður finni alls staðar
— ja, hvernig á ég að segja það —
finni áhrifin af einhverri ómæl-
anlegri fortíð. Kannski það sé
náttúran sjálf. Mér virðist hún
hafa varðveitt uppruna sinn í rík
ara mæli og með einhverjum öðr-
um hætti hér en ég þekki
annars staðar. Skiljið þér? —
— Sjáið þér- til — það er ekki
hægt að segja það með orðum —
þetta er tilfinning.
— —
Talið barst nú aftur að tónlist.
Blaðamaðurinn ympraði á því,
hvort það Væru ekki mikil við-
brigði að koma frá hinum stóru,
langþjálfuðu hljómsveitum til
þess að stjórna „nýgræðingi“ eins
og Sinfóníuhljómsveit íslands.
• Óvelkominn gestur
— Auðvitað er að ýmsu leyti
mikill munur þar á, — við skul-
tttnttV SWOBODA: — Við stöndum á þröskuldi einhvers,
sem við vitum ekki hvað er .„ ... ...
þjálfuðu hljómsveitum — skiljið
þér, hvað ég meina? Sko, mikil
leikni — að gjörþekkja hlutina og
þurfa lítið sem ekkert fyrir þeim
að hafa, það leiðir menn gjarna
í farveg vanans — andinn bregð-
ur vöku sinni, og áhuginn dofn-
ar. Við megum vara okkur á
til heilans
um segja „Filharmoníu" í Lon-
don og hljómsveitinni hér. Lund-
únahljómsveitin er að mínum
dómi einhver sú bezta, sem um
getur — en samt verður saman-
burðurinn ekki að öllu óhagstæð-
ur ykkaT litlu hljómsveit. — Ég
á við — maður rekur sig stund-
um á eins konar andegan slapp-
leika hjá hinum stóru og þraut-
Qólavörur

TERYLENE SKYRTUR
— BOUBLE T W O —
FÖT — FRAKKAR
STAKAR BUXUR
MINERVA-
ESTRELLA-
N O V I A -
SKYRTUR
SÍMI:
1-2-3-4-5
fullkomnuninni — sjáið þér. Full-
komin leikni á einhverju sviði er
í ætt við vélamennskuna, og hún
er óvelkominn gestur á heimili
listarinnar — að mínum dómi.
Hið vélræna drepur bamslega
gleði listamannsins yfir því að
gefa — leggja sig fram og gefa
allt, sem hann á til. Skiljið þér
nú, hvað ég átti við, þegar ég
var að tala um andann í litlu
hljómsveitinni ykkar?
— ýr —
Loks spurði blaðamaðurinn
Swoboda, hvað hann vildi segja
um nýjustu „stefnur“ í tónlist —
og tæpti víst m. a. á orðum, sem
hann hafði einhvem tíma heyrt,
þótt hann hefði aðeins óljósa
hugmynd um merkingu þeirra —
„elektrónisk tónlist“.
• Abstraksjón
__ Hm — stefnur .... Swo-
boda yppti sér í sætinu, nuddaði
hökuna og varð hugsi — stóð
snöggt á fætur og gekk um gólf.
— Ja, sjáið þér til — við skulum
þá t. d. halda okkur við elektrón-
músíkina. Hún er ónáttúrleg —
skiljið þér — notar ekki aðeins
náttúrlega tóna, líka „tilbúna“.
— Þetta er hliðstæða þess, sem
er að gerast í öðrum listgreinum.
Abstraksjón — sjáið þér til —
höfða til skynsemi frekar en til-
finninga. — Nútíminn stefnir frá
hjartanu til heilans. — Mín skoð-
un? Ja, ég veit ekki — þetta er
byrjun á einhverju. Það er eitt-
hvað, sem við, þér og ég, munum
ekki sjá fyrir endann á. Við get-
um ekki leyft okkur að segja:
Þetta er vont — eða þetta er gott.
Þetta bara er — hvað svo sem við
segjum.
• Tónlistin 6 ára gömul!
— En, ég skal segja yður ann-
að. Ég er dálítið hræddur við
suma ungu mennina — ekki
músíkina þeirra, heldur þá
sjálfa. Mér virðast þeir of vissir
í sinni sök — eins og þeir trúi
því, sumir hverjir, að þeir einir
hafi höndlað allt, sem nokkurs
er vert — og öll sú tónlist, sem
aðrir hafa stritað við að semja
um aldir, sé ekki annað en hjóm
og hégómi. — Ég get sagt yður
dæmi. Það var í Kaupmanna-
höfn á árunum — ég hlýddi á
tal ungs manns, sem þá þegar
var kominn í hóp þekktustu nú-
tímatónskálda. Hvað haldið þér
að hann hafi sagt — ha? — Tón-
listin er ekki nema 6 ára gömul!
— og sagði það með postullegum
alvörusvip! Það voru svei mér
fréttir — hvað finnst yður? —
Swoboda gaf blaðamanninum
hraustlegt olnbogaskot og hló
hrossahlátri. — Mér ofbauð svo,
að ég gekk steinþegjandi burtu.
— Hvenær hann byrjaði tímatal
sitt? Ég veit ekki — mætti segja
mér, að hann hefði miðað við
eigin verk — að tónlistarsagan
byrjaði með honum sjálfum! —
Smákarlar eins og Bach og Beet-
hoven og aðrir slíkir — uss, bara
slá striki yfir þá eins og þeir
hefðu aldrei verið til!
• Hrokinn
— Það er þetta, sem ég er
hræddur við —■ hrokinn. Sumir
hinna ungu eru fullir af hroka.
Ég get ekki boðið þá menn vel-
k;omna í heim listarinnar, sem
hafa klofbússur hroka og sjálfs-
þótta að andlegum fótabúnaði.
Listin krefst auðmýktar og ein-
lægni af þjónum sínum — maður
verður að nálgast hana á sokka-
leistunum, ef svo mætti segja.
Ha — vitið þér, hvað ég á við?
ýr
— En — samt. — Ef til vill
verður það þannig, að Bach og
Beethoven hætti í raun og veru
að vera til, þótt okkur gangi illa
að sætta okkur við slika tilhugs-
un? — Kannski þjónar tónlist
allt öðru hlutverki í mannlífinu
í framtíðinni en nú — ha? —
Henry Swoboda stanzaði á miðju
gólfi, gróf hendurnar í buxnavös-
unum og starði hugsi á blaða-
manninn. Sagði svo:
— Við stöndum á þröskuldi
einhvers — einhvers sem við vit-
um ekki hvað er. En einhver
gróður á eftir að vaxa upp af
öllum umbrotunum.
H. E.