Morgunblaðið - 17.01.1960, Blaðsíða 22

22
MOHCTJTSJtLAÐlÐ
Sunnudagur 17. jan. 1959
Nokkur orð a
gefnu tilefni
FYRIR nokkrum dögum gekk
ég mér til yndis í fjörunni við
Eiliðaárvog.. Það var lognkyrrð
yfir öllu. Um Elliðaárbrú óku
bifreiðir á keðjum vegna hálku á
vegunum og þaðan barst mér til
eyrna þetta þunga en blæbrigða-
ríka umferðarhljóð, sem þó
breytti skyndilega um tónstiga,
er farartækin þutu yfir brýrnar
á ánni. í flæðarmálinu tístu sendl
ingar, rauðhöfðar og sandlóur, en
á milli heyrðist kurr í æðarfugli
og hvell hljóð tjaldurs. Að vit-
um mér barst ilmur fjörunnar.
Hugur minn hvarf til algjörrar
hvíldar. Ég hlýddi á óm þúsund
tónbrigða og fann angan, sem
öllum þef er sætari — En snögg-
lega var ég vakinn af hrottaleg-
um hávaða. Þrír smádrengir
sem voru í fylgd með mér höfðu
fundið gamla ryðgaða tunnu, og
voru farnir að berja hana utan
með þrennskonar ásláttartólum,
sem þeir höfðu fundið í fjörunni
hjá Keili, bambusspriki, raf-
magnsröri og steyputeini.
Hér hófst hin frumstæðasta
músik, sannkölluð náttúrusin-
fónía, er tók alllanga stund að
leika til enda, og það sem furðu-
legast var, ég, sem aldrei hef
skilið „æðri tónlist" í útvarpinu,
skildi þessa meðfæddu túlkun
drengjanna á „Náttúrudýrkunar-
sinfóníu“ þeirra. Jafnvel ryðguð
tunna getur gefið tilefni til hrifn
ingar. Það var einmitt það, sem
mér kom fyrst í huga, er ég sat
við útvarpsviðtæki mitt s.l. mánu
dagskvöld og heyrði Högna
Torfason, fréttamann skamma
listamennina okkar blóðugum
skömmum fyrir allar þeirra hel-
vítis ekki sen „fljótfærnis-‘-sam-
þykktir, en gerist sjálfur þrátt
fyrir það svo dómhvatur að gefa
það ótvirætt til kynna að þeir
sæki efnivið til verka sinna á
ruslahauga borgarinnar, hreyki
draslinu einhvern veginn upp og
segi: „Gerið svo vel, góðir með-
borgarar, hér hafið þið listaverk,
eins og listaverk eiga að vera“.
Svo virtist mér, sem Högni
Torfason, kynni sér ekki hóf i
vandlætningarræðu sinni í garð
listamanna. Ég er honum um
margt sammála. Kann því frem-
ur illa, að listamenn séu með
þetta samþykkta fargan og inn-
byrðis dóma á verkum hvers
annars. En gott og vel. Þeir um
það. Sennilega er það örvandi
sköpunargáfum þeirra, að engin
lognmolla sé í kringum þá. En
óþarft er, að vera með skítkast
í garð þeirra fyrir því.
Jafnvel ryðguð tunna í öllum
sínum einfaldleik getur orðið
þess valdandi að maður finni til
hrifningar á öllu því sem í kring
um mann hrærist.
Sannur gagnrýnandi dæmir
verk listamanns vegna verksins
sjálfs og þeirra kennda sem það
vekur í huga þess, sem kann að
skilja það, annað sæmir ekki.
Vel má vera að öll sú list sem
af járnarusli er til orðin, angri
listasmekk fréttamannsins, en
óneitanlega hefði þó verið smekk
legra hjá honum, að láta persónu
legt mat sitt liggja á milli hluta,
eftir það sem á undan var farið í
erindi hans. Og allra sízt átti
bann að sýna það mat, með því
að víkja að verkum okkar örfáu
myndhöggvara, er trúlega voru
engir nærstaddir, er samþykktir
listamannanna voru gerðar.
Við vítum flest verknað þann,
sem framinn var á „hlut þeim,
sem settur var upp í Tjörninni“
á sínum tíma og okkur ber að
svara slíku fólskuverki með því
að koma þessu verki frk. Nínu
Sæmundsson upp aftur hið allra
fyrsta. Um það ættu allir borg-
arar þessa bæjar að sameinast,
hvað svo sem þeim um listaverk-
ið sjálft. Skoðanir manna verða
og eru ávallt misjafnar um flesta
hluti. Um staðarval fyrir lista-
veik er oít erfitt að dæma, fyrr
en listaverkið hefur staðið nokk-
urn tíma á þeim stað, er fyrst er
álitin heppilegastur, og vitanlega
er þá sjálfsagt að prófa nýjan
stað fyrir verkið, ef sýnt þykir
að það falli ekki inn í það um-
hverfi, sem það var upphaflega
álitið eiga heima í, við fyrstu
athugun. Umhverfið er svo þýð-
ingarmikið fyrir höggmynd, að
hún getur jafnvel staðið og fallið
fyrir áhrif þess. Þannig gæti t.d.
Hafmeyjan, þótt hin fríðasta
mær, ef hún stæði í beljandi
straumiðu Elliðaánna, á sama
hátt og hún þótti mesta óþokka-
gyðja á lygnum fleti Tjarnar-
innar.
Mér skilst að öllu fremur hafi
verið deilt um staðarval fyrir
Hafmeyna,- en myndina sjálfa.
Við höfum flutt flestar þær högg
myndir, sem í dag prýða Reykja-
vík, úr einum stað í annan.
Þannig var Thorvaldsen látinn
víkja af Austurvelli suður í Tjarn
argarð, vegna þess að stytta Jóns
forseta þótti henta þar betur, en
upp á Stjórnarráðstúni. Jónas
Hallgrímsson var fluttur einnig
úr Lækjargötu suður í Tjarnar-
garð. Járnsmiðurinn frá Iðnskóla
húsinu að Snorrabraut. Þannig
mætti nefna fleiri flutninga á
listaverkum.
Þeir menn, sem þola ekki ein-
hver ákveðin listaverk, hafa eng
an rétt til að eyðileggja þau
fyrir öðrum, sem njóta þeirra.
Við eigum ekki að dæma lista-
verk á sama hátt og fjöll, sem
standa þar óbifanleg, sem þau
eru komin, hvort sem þau eru
fögur eða ljót eftir mannlegri
myndskynjun. Það er fremur fá-
títt, að menn þoli ekki einhvern
ákveðinn blómalit, en sé svo, eru
menn yfirleitt fátalaðir um slíka
ónáttúru og leitun mun um heims
byggð alla að dæmi, sem því, er
gerðist hér í Reykjavík fyrir
tveimur árum, er maður einn
traðkaði niður öll blóm á Austur
velli ,er báru sterkbláan lit,
vegna þess að hann kvaðst „ekki
þola þennan helvítis bláma-‘. A
sama hátt mun óvíða í veröldinni
finnast hliðstæðara við eyðilegg-
ingarathöfn þá er gerðist á
Reykjavíkurtjörn, þegar ópóli-
tísk stytta var af brjálsemi
sprengd í sundur.
Slíkan verknað trúir enginn
heilbrigður maður, að listamenn
þjóðarinnar leggi blessun sína
yfir. Hvað þá heldur, að þeir
eigi þar nokkra hlutdeild að.
Slíkt væri þeim og listsköpun
þeirra verra en dauðadómur.
Hafliði Jónsson,
garðyrkj ust j óri.
Sveinbjörn Árnason
Hin gömlu kynni
gleymast ei"
ÞAÐ spurðist fyrir nokkru, að
Sveinbjörn Árnason ætti 40 ára
starfsafmæli í dag. Hann hefur
starfað í Haraldarbúð nær 40 ár
og mun því mörgum Reykvík-
ingum að góðu kunnur. En nú
hefur Sveinbjörn keypt verzlun-
ina Fatabúðina á Skólavörðustíg
og hyggst halda þar áfram verzl-
unarrekstri.
Fréttamaður Mbl. brá sér upp
Skólavörðustíginn og sá í gegn-
um glugga verzlunarinnar, hvar
S^einbjörn stóð með stórt skilti
í höndunum, og stóð á skiltinu
„Kynningarsala.
Sveinbjörn tók vel á móti
fréttamanni, sýndi honum skyrt-
ur og slifsi, kvaðst vera orðinn
allvanur að meðhöndla slík
klæði. Báðum við hann að segja
okkur eitthvað um störf sín á
þessum fjörutíu árum.
— Ég byrjaði hjá Haraldi
Arnasyni sem sendill 17. janúar
1920 og var þar æ síðan við ýmis
Störf. Arið 1926—1927 var ég í
London að kynna mér útstilling-
ar og verzlunarstörf og vann eftir
það jöfnum höndum við afgr.
og útstillingar ,eins og gerist í
svona verzlun, unz önnur og
meiri aðkallandi störf tóku allan
minn tíma.
Frá þessum tímum er margs að
minnast.
Verzlunarhættir allir hafa
breytzt. Áður var verzlúnin
frjálsari, meira vöruúrval en nú
og aðallega betri vörur- Það hef-
ur gengið á ýmsu innan verzlun-
arinnar á þessu árabili, skin og
skúrir skiptast á, en leiðinlegustu
tímarnir voru skömmtunarárin.
Þá voru ekki nægar vörur til að
mæta þeim skömmtunarseðlum,
sem gefnir voru út, og ef eitthvað
kom, beið fólkið oft tímum sam-
an við dyrnar áður en opnað var,
og margir urðu að hverfa tóm-
hentir heim. Þetta kom áreiðan-
lega verst niður á þeim, sem
minnst höfðu. Ástandið þá varð
til þess, að setja svefnþorn í verzl
unarstéttina og loddi lengi við
eftir þessi ár hálfgert menningar
leysi í verzlunarháttum. Vona ég
að slíkt tímabil komi aldrei
framar.
Að sjálfsögðu hafa framfarir
orðið örar innan verzlunarstétt-
arinnar á þessum árum. Glæsi-
lega innréttaðar sérverzlanir
hafa þotið upp á síðari árum, og
ég efast ekki um, að þær standist
nútímakröfur um skilyrði og að-
búnað til starfsins. Er þá ein-
ungis eftir að fá vandaðri vörur.
Sveinbjörn Árnason hefur starf
að mikið í Verzlunarmannafélagi
Reykjavíkur. Var hann formaður
félagsins um skeið. Varð Svein-
björn fyrstur manna hérlendis til
þess að skrifa um útstillingar, en
greinar hans um það efni, birtust
í tímaritinu Frjáls Verzlun fyrir
um 20 árum.
Sveinbjörn kvað stór spor
hafa verið stigið í rétta átt í kjara
málum verzlunarstéttarinnar.
Einnig væri mikilsverð sú ný-
breytni, sem Verzlunarskólinn
gert í starfsemi sinni, að hafa
verklega kennslu fyrir afgreiðslu
fólk. Muni það í framtíðinni
hjálpa til að bæta kjör þess, —
því að góður verzlunarmaður er
gulls ígildi fyrir það fyrirtæki,
sem hann vinnur hjá og um leið
fyrir hann sjálfan, sagði Svein-
björn. — Að lokum, sagði hann,
vildi ég mega þakka öllum þeim,
sem ég hefi starfað með og haft
viðskipti við á þessum 40 árum,
góð kynni, því að — hin gömlu
kynni gleymast eL

Þjóðviljinn löðrungar
Dagsbrúnarstjórn
Skýrt frá vanrœkslu hennar við
innheimtu félagsgjalda
LÝÐRÆÐISSINNAR í Dagsbrún lögðú fram í fyrradag
framboðslista sinn við kjör stjórnar og trúnaðarmannaráðs,
sem fram fer í félaginu um næstu helgi. Voru á listanum
nöfn nokkuð á annað hundrað félagsmanna eins og til-
skilið er. —
Þjóðviljinn skýrir í gær frá framlagningu listans og er
staðfest ein alvarlegasta ásökunin, sem lýðræðissinnar hafa
borið á stjóm kommúnista í félaginu.
Andstæðingar kommúnista í Dagsbrún hafa lengi haldið
því fram að mjög stórum hópi starfandi verkamanna væri
haldið utan kjörskrár og réttindalausum í félaginu yfir-
leitt, með því að ganga algjörlega fram hjá þeim við inn-
'heimtu féiagsgjalda eða halda þeim sem aukameðlimum,
enda þótt þeir greiddu gjöld. Auðvitað er hér eingöngu
um andstæðinga kommúnista að ræða, því aldrei virðist)
gleymast að „innheimta“ hjá dyggum fylgismönnum
þeirra.
Þjóðviljinn virðist telaj þessi vinnubrögð sjálfsögð og
alvanaleg, því í frásögn sinni af lista lýðræðissinna seg-
ir blaðið:
„AÐ VANDA voru margir frambjóðendur þeirra skuld-
ugir við félagið.“
Ennfremur tekur blaðið fram, að listi lýðræðissinna sé
„mjög svipaður og á UNDANFÖRNUM ÁRUM“.
Það kemur sem sagt í Ijós, samkvæmt frásögn Þjóðvilj-
ans, að vanrækt hefur verið að innheimta hjá fjölda starf-
andi verkamanna.
Það er langt gengið, þegar Þjóðviljinn kemst ekki hjá
því að vekja athygli á ávirðingum sinna manna, og óþarft
að taka fram, að frásögn blaðsins," þótt greinileg sé, skýrir
aðeins brot af þeirri valdníðslu, sem kommúnistar beita
til að halda völdum í Dagsbrún.
Katla
Frh. af bls. 3.
gosunum. Árin 1625 og 1755
lagði öskuna austur yfir Skaft
ártungu, sem lagðist í eyði.
Og 1721 lagði öskuna í norð-
vestur. Þá var askan fyrir
austan Hvítá hestum í hóf-
hvarf og í Biskupstungum
sauðum upp fyrir klaufir. Tók
og af bæinn í Hjörleifshöfða
og var hann þá fluttur upp a
höfðann. Gosið var í maí.
Hefði það komið um sláttinn,
hefði það valdið óskaplegu
tjóni. Öskufall varð einnig
mikið 1918, en því skolaði
burt með snjónum um vorið.
Bæi hefur ekki tekið af síð-
an 1721. —
Um leið og Katla byrjar,
kemur vatnsflaumurinn með
gífurlegum krafti niður yfir
sandana. Kvaðst Sigurður
giska á að vatnið yrði yfir
100 þús. teningsmetrar á sek.
og yrði á meðan það stendur,
þarna stærsta á í heimi. Af
ólgunni hefur komið ylgja í
sjóinn í Grindavík og bátar
hafa skemmzt í Vestmanna-
eyjum.
Árið 1755 björguðu sex
manns sér upp í Hafursey, á
miðjum sandinum og skýldu
sér þar í helli fyrir grjótregn-
inu. Eftir mikla angist og
þrengingar í 7 daga komust
þau til bæja. í sama gosi fór-
ust 11 hestar og 2 menn, þeg-
ar eldingu sló niður í þá. Dag-
inn eftir gosið komu Eggert
Ólafsson og Bjarni Pálsson,
en þeir urðu fyrstir til að
ganga á Kötlu.
Með flóðinu berast geysi
miklir ísjakar og grjót. Norð-
an við Hjörleifshöfða liggur
t. d. steinn, sem kom með
hlaupinu 1918. Eftir stærðinni
á honum, ætti hann að vega
900 tonn og hefur hann bor-
izt 10 km. vegalengd.
—• Ef Katla færi nú að
gjósa og þið næðuð kvikmynd
um af öllu saman, eins og af
Heklugosinu, væri það ekki
alveg heimsviðburður? spurði
ég Sigurð, er við fórum að
lækka flúgið yfir Reykjavík.
— Jú, það væri alveg
„unikum“, svaraði hann. —
En það er bara svo ákaflega
lítil von til þess. Þetta geng-
ur svo fljótt fyrir sig, tekur
sennilega ekki nema hluta úr
degi.
En Katla ’’ar sem sagt sak-
leysisleg á svip og ofur mein-
leysisleg að sjá síðastliðinn
fimmtudag.
Er ég kom niður í skrifstofu
Mbl., hringdi Jón Eyþórsson:
— Heyrðu, góða, þú skoðaðir
vitlausan jökul. Skeiðará er
að vaxa og komin jöklafýla
af henni. Það eru Grímsvötn-
in í Vatnajökli, sem eru að
byrja að hreyfa sig núna.
— E. Pá.
Föndur kvenna
EINS og á sl. vetri gengst Heim-
dallur, F.U.S., fyrir föndurstarfi
kvenna. Verður það í fyrsta skipti
á þessum vetri ANNAD KVÖLD
kl. 20.30 í Valhöll við Suðurgötu.
— Verður fyrst um sinn lögð
áherzla á bastvinnu. Vanur kenn-
ari leiðbeinir þátttakendum.
Þær, sem hug hafa á að taka
þátt í þessu starfi félagsins í vet-
urí tilkynni þátttöku sína á skrif
stofu félagsins í Valhöll á morg-
un. — Sími 17102.
Annar Ísaí jarðar-
togarinn kemst út
í GÆRKVÖLDI fór Sólborg frá
ísafirði út til veiða, en það ráð
hafði verið tekið að sameina
áhafnirnar af báðum togurunum,
ísborgu og Sólborgu, til að fá
nægilegan mannskap á annað
skipið.
ísborg kom í fyrrakvöld heim
frá Færeyjum, en þangað hafði
skipið farið til að sækja færeyska
sjómenn. Kom enginn með skip-
inu. Verður ísborgu nú lagt, þar
til úr leysist um sjómannavand-
ræðin. Sólborg hafði legið við
bryggju á ísafirði vegna mann-
eklu síðan á jólum.