Morgunblaðið - 31.05.1960, Blaðsíða 15

Þriðjudagtir 31. maí 1960
MORGUNnr AfílÐ
15
(5LAND
Uppdráttur þessi sýnir rannsóknarskipin níu og leiðarlínur hvers um sig, sem liggja suðaustur
frá Færeyjum og norðvestur til íslands, á og i kringum hrygginn milli þessara eyja. — Hrygg-
urinn sjálfur er merktur með öðrum lit og einnig dýptarlínur. —
Rannsóknir á íslands- Fær-
eyjarhryggnum oð hefjast
9 skip frá 6 Jb/oðum v/ð rannsóknirnar
T annskemmdirl
og söluturnar
EFTIR athugunum Norð-
manna eru í hverju barni að
meðaltali þrjór fulorðinstenn-
ur skemmdar og 80—90% af
3 ára börnum hafa skemmdar
tennur. Að því er 7 ára börn-
um viðkemur eru þetta líkar
tölur og hafa fengizt við skoð-
un hér heima. Munu Skand-
inavisku þjóðirnar vera einna
hæstar á istanum að því er
tannskemmdum viðkemur,
enda er sykurneyzla hjá þeim
mjög mikil og höfum við Is-
lendingar þar forustuna, því
að engin þjóð í heiminum neyt
ir tiltölulega meiri sykurs.
En hver er orsök fyrir hinni
miklu sykurneyzlu hér á
landi?
Ekki er ósennilegt að hinn
mikli fjöldi söluturna og ann-
arra veitingastaða, sem selja
hliðstæðar vörur, en þeim
ÍSLENDINGAR taka nú, í júní-
mánuði, þátt í rannsóknarleið-
angri til að rannsaka hafstrauma
við hrygginn milli Islands og
Færeyja. Er María Júlía á leið
til Vestmannahafnar í Færeyjum,
þar sena hún kemur til móts við
9 rannsóknarskip frá 6 þjóðum,
og þaðan leggja skin öll af stað
samsíða, en með vissu millibili,
norð-vestur eftir. Leiðangurs-
stjóri á íslenzka skipinu er Unn-
steinn Stefánsson, efnafræðingur.
Einstæður rannsóknarleiðangur
Hér er um að ræða einstæðan
og sögulegan rannsóknarleiðang-
ur, því þess munu engin dæmi að
svo mörg skip vinni samtímis að
rannsóknum á takmörkuðu
svæði. Með þessum umfangs-
miklu mælingum gera menn sér
vonir um að geta ákvarðað með
sæmilegri nákvæmni bæði víð-
áttu og magn hins kalda botn-
sjávar, sem streymir yfir hrygg-
inn, straumhraðinn á ýmsum
stöðum og sveiflur í rennslinu.
Gera menn sér vonir um mikils-
verðar niðurstöður, en hversu vel
tekst til fer að verulegu leyti
eftir veðrinu.
I leiðangrinum taka þátt 9
rannsóknarskip frá 6 þjóðum:
Norðmenn hafa 2, íslendingar 1,
Englendingar 2, Skotar 1, Rúss-
ar 1 og Þjóðverjar 2, en Danir
urðu að hætta við að senda 1
skip. Öll eru skipin stór og vel
útbúin sem rannsóknarskip, utan
María Júlía.
Skipstjóri á Maríu Júlíu í leið-
angri þessum verður Gunnar Ól-
afsson, og frá Fiskideild fara auk
leiðangursstjórans þeir Birgir
Halldórsson, Heimir Þorleifsson
og Sven Aage Malmberg.
Djúpbylgjur myndast við
hrygginn
Undirbúningur að þessum leið-
angri hefur nú staðið í rúmlega
3 ár, því að haustið 1956 var
fyrst um það rætt á fundum
Alþjóðahafrannsóknarráðsins að
efna til slíkrar samvinnu. Nokkru
áður höfðu verið gerðar merkar
rannsóknir á botnstraumum í
norðanverðu Norður-Atlantshafi.
Bentu niðurstöður rannsóknanna
til þess, að slíkir botnstraumar
myndu víða vera allsterkir, eink-
um á hryggjunum milli íslands
og Færeyja og íslands og Græn-
lands. Þessi niðurstaða vakti
mikla athygli, og kom mörgum
á óvart, því að almennt hafði ver
ið álitið, að botnstraumar væru
veikir, sérstaklega á miklu dýpi.
Voru menn á einu máli um, að
rennslið yfir áðurnefnda hryggi
myndi hafa mikil áhrif á ástand
sjávar í djúplögum Atlantshafs-
ins. Einnig þótti sýnt, að sveiflur
á rennslinu gætu haft örlagarík
áhrif á ástand sjávar og gróður-
skilyrði á nálægum hafsvæðum,
þar sem víða eru einhver beztu
fiskimið í Norður-Atlantshafi.
Rannsóknir Breta og Þjóðverja
leiddu að því sterk rök, að mikl-
ar djúpbylgjur muni myndast, er
hinn kaldi og eðlisþungi sjór
Norðurhafs streymir yfir neðan-
sjávarhryggina og steyptist niður
í Atlantshafsdjúpið. Slíkar djúp-
bylgjur geta borizt langa vegu
um hafið. Mæti þær fyrirstöðu,
eins og við landgrunnsbrúnir
geta þær valdið mikilli lóðréttri
blöndun, og séu þær nægilega
öflufear jafnvel náð upp til yfir-
borðslaganna og endurnýjað þau
af næringarsöltum úr djúplögum
sjávar.
Þegar haustið 1956 var á veg-
um Alþjóðahafrannsóknaráðsins
sett á laggirnar nefnd til þess að
kanna möguleika á því að efna
til samstarfs meðal fiskveiði-
þjóða Norður-Evrópu um athug-
anir á rennslinu úr Norðurhafi í
Atlantshaf. Að athuguðu máli
var ákveðið, að fyrsti áfangi þess
arar sámvinnu skyldi ná til ýtar-
legra rannsókna á neðansjávar-
bryggnum milli íslands og Fær-
eyja. Nefndin hélt undirbúningi
áfram næstu ár, en á þeim tíma
gerðu nokkrar þjóðir, einkum
Danir, Þjóðverjar og Skotar und
irbúningsrannsóknir á nefndu
hafsvæði.
Tilhögun rannsókna
Leiðarlínur flestra skipanna
liggja samsíða í stefnu frá suð-
austri til norðvesturs. Þegar
komið er norður undir íslenzka
landgrunnið, snúa skipin við og
halda til baka eftir línum, sem
liggja samsíða fyrri leiðarlínun-
um í 10—15 sjómílna fjarlægð
frá þeim. Á þessari leið verða
gerðar athuganir á 8—9 sjómílna
millibili. Mælt verður hitastig og
sýnishorn til efnagreininga tekin
á mismunandi dýpi frá yfirborði
tl botns. Þéttastar verða mæling-
arnar gerðar í sjávarlaginu næst
botni, en þar mun aðalrennslið
yfir hrygginn eiga sér stað. Jafn-
framt verða gerðar almennar veð
urathuganir og mælingar á gegn-
sæi sjávarins. Þegar skipin hafa
lokið þessari fyrstu yfirferð,
munu þau hittast aftur í Vest-
mannahöfn og leiðangursmenn
bera saman gögn sín. Verður þá
tekin ákvörðun um það, hvort á-
stæða sé til þess að breyta áætl-
uninni. Að því búnu láta skipin
aftur úr höfn og endurtaka fyrri
rannsóknir. Því næst fer hvert
skip á tiltekinn stað á hryggn-
um, þar sem það heldur kyrru
fyrir í 2 sólarhringa og mælir
straum eða endurtekur mælingar
á hitastigi og seltu á klukkutíma
fresti. Loks verður svo farin
þriðja yfirferðin fram og aftur
eftir hryggnum og mælingar því
næst endurteknar í annað sinn á
hinum föstu stöðum. Rannsókn-
unum lýkur hinn 18. júní.
ekki síður vel fjárhagslega
fyrir bæinn. Mun því ekki of-
sagt að bærinn fái sína 1 millj
ón króna á ári 1 leyfisgjöld
fyrir þessa starfsemi, en það
er álíka upphæð og veitt er til
allra skólatannlækninga í bæn
um.
Starfandi tannlæknar hér í
bæ eru um 40 á 32 stofum. Eru
því tæplega þrisvar sinnum
fleiri söluturnar hér í bæ en
tannlæknastofur og áreiðan-
lega starfa fimm sinnum fleiri
við þá heldur en á tannlækna
stofunum. Er þá ótalinn sá
fjöldi sem starfar við fram-
leiðslu sælgætis, en sælgætis-
framleiðsla er mjög arðsöm
hér og alltaf fjölgar verksmiðj
unum, þó að enn sé þetta
stundað, sem hálfgerður heim
ilisiðnaður hjá sumum.
Engin þjóð hversu rík, sem
hún er, mun vera fær um að
þjálfa nægilega marga tann-
lækna og standa undir nauð-
synlegri þjónustu til að veita
nægilega meðhöndlun öllum
íbúunum, ef tekið er tillit til
hve tannskemmdir eru algeng
ar í dag. Eina lausnin er að
hefur fjölgað mjög ört undan-
farin ár, séu að stóru leyti or-
sök þess.
Bæjaryfirvöldin hér hafa
sannast að segja verið full minnka tannskemmdirnar.
gjafmild á að veita leyfi fyrir
slíka starfsemi. Munu nú vera
um 100 slík leyfi í umferð og
gjaldið sem bærinn fær fyrir
Og margsannað er að það
má gera með ýmsu móti, en
slíkt þarf að framkvæmast
hvert leyfi 12000 kr. á árLAð skipulega svo að það nái til
vísu eru nokkrir sem ekki aljra 0* hl,ð °Pmbera verður
greiða þessa upphæð beint,
að gera sér grein fyrir því,
heldur sjá um leið fyrir bið- hve alvarlegt vandamál tann-
skýli, sem bærinn þyrfti að skemmdirnar eru.
byggja, svo að það kemur sér Frá Tannlæknafélagi íslands.

skrifar um:

KVIKMYNDIR

TJARNARBÍÓ:
Glapráðir glæpamcnn
Þessi brezka glæpamannamynd
er einstök í sinni röð. Hér er ekki
hleypt skoti úr byssu og „glæpa-
mennirnir" eru bráðskemmtilegir
og beztu skinn 'nn við beinið,
en gáfnafarið í lakasta lagi. Það
vantar ekki að þeim detta mörg
brögð í hug til þess að klófesta
eignir náungans, en þau fara allt-
af út um þúfur af einni og sömu
orsök — vitsmunaskortinum. —
En svo kem.ur til skjalanna kona
auðmannsins Billy Gordons. Þeir
félagarnir ætluðu að nema á brott
dóttur Gordons, til þess að kúga
út úr honum hátt lausnargjald,
en tóku auðvitað frúna í misgrip-
um. En þegar þeir kumpánar
heimta lausnargjaldið, segir Gord
on að þeir megi hafa frúna til ei-
lífðar sín vegna, enda er Gordon
ekki við eina fjölina felldur í
kvennamálunum. Þegar frúin
heyrir þessa afstöðu eiginmanns
síns verður hún bæði sár og reið.
Til þess að hefna sín á hinum
kaldrifjaða manni sínum gengur
hún í lið með bófunum og færist
þá sannarlega líf í tuskurnar. —
Fjárkúgunin gengur eins og í
sögu, peningar Gordons streyma
til þeirra og hann má þakka fyr-
ir að sleppa við gálgann. —
Þetta er bráðskemmtileg mynd,
fyndin og ágætlega leikin, enda
vekur hún mikinn hlátur áhorf-
enda. Leikendur fara allir prýði-
lega með hlutverk sín, en einna
skemmtilegastur er þó Bernard
Bresslaw í hlutverki hálfvitans
Snowdrops.
ADSTCRBÆJARBÍÓ:
Ákærður saklaus
Þetta er amerísk sakamála-
mynd, byggð á sönnum atburð-
um, sem gerðust í New York
árið 1953. — Maður að nafni
Manny Balestrero var tekinn fast
ur saklaus, ákærður fyrir rán.
Hann reynir að sanna sakleysi
sitt, en það er eins og allt gangi
honum á móti. Þeir sem sáu ræn-
ingjann fullyrða allir að Manny
sé sami maðurinn og jafnvei rit-
hönd hans svipar mjög til rit-
handa ræningjans. Manny er nú
tekinn til hverrar yfirheyrsiunn-
ar eftir aðra og fluttur úr einu
fangelsi í annað, en loksins er
hann látinn laus gegn tryggingu.
Hann og kona hans reyna nú eftir
mætti að safna vitnum til að
sanna sakleysi hans, en gengur
það treglega. Loks fara þau til
málfærslumanns, er trúir þeim
og tekur að sér mál Manny’s.
En allt þetta hefur orðið konu
Manny’s ofraun. Hún missir vit-
ið og er sett á geðveikrahæli. —
Eftir mikinn málarekstur og rétt-
arhöld er málinu frestað vegna
formgalla á meðferð þess, — en
skömmu síðar gerist það atvik er
tekur af öll tvímæli um sakleysi
Manny’s . . .
Alfred Hitchcock, hinn frægi
enskj leikstjóri, hefur sett myhd
þessa á svið og haft á hendi leik-
stjórn, enda er myndin, eihs og
aðrar Hitchcock-myndir afbragðs
vel gerð, þó að spenna liennar sé
ekki eins mikil og í flestum öðr-
um myndum hans. Og leikurinn
er mjög góður, einkum þeirra
Henry Fonda, sem leikúr Manhy
og Vera Miles, sem léikúr Ítöse
konu hans.