Morgunblaðið - 20.07.1960, Qupperneq 10

10
MORGVNBLAÐIÐ
Miðvik'udagur 20. júlí 1960

■Crtg.: H.f. Arvakur Reykjavík.
Framkvæmdastjóri: Sigfús Jónsson.
Ritstjórar: Valtýr Stefánsson (ábm.)
Sigurður Bjarnason frá Vigur.
Matthías Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Lesbók: Arni Óla, sími 33045.
Auglýsingar: Arni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn: Aðalstræti 6.
Auglýsingar og afgreiðsla: Aðalstræti 6 Sími 22180.
Askriftargjald kr. 45.00 á mánuði innanlands.
í lausasölu kr. 3.00 eintakið.
SVEITARFÉLÖGIN
JT'RÁ því hefur verið skýrt,
að hinn 15. þ. m. hafi í
fyrsta sinn verið greiddur
hluti sveitafélaganna af hin-
um nýja söluskatti. Voru þá
greiddar í Jöfnunarsjóð
sveitarfélaga rúmar 18 millj.
króna, en alls er gert ráð fyr-
ir að sveitarfélögin fái á þessu
ári 56 millj. króna af sölu-
skattinum.
Það hefur um langt skeið
verið baráttumál Sjálfstæðis-
flokksins að útvega sveitarfé-
lögunum nýja tekjustofna,
svo að þau þyrftu ekkl nær
eingöngu að vera háð útsvör-
um um tekjuöflun til nauð-
synlegra starfa og fram-
kvæmda. Við setningu lag-
anna um söluskatt náðist svo
samkomulag um það milli
stjórnarflokkanna að fimmti
hluti skattsins skyldi renna
til sveitarfélaganna.
Á því leikur ekki minnsti
vafi, að það er mjög heppi-
legt fyrir alla framþróun í ís-
lenzku þjóðlífi að fjárhagur
sveitarfélaganna sé styrktur,
og þau gerð sem óháðust
ríkisvaldinu. Sú dreifing
valdsins, sem því er samfara,
að hinar ýmsu stofnanir þjóð-
félagsins, sem í heild mynda
hið lýðræðislega þjóðfélag,
séu sem sjálfstæðastar, er
hvarvetna talin mjög mikil-
væg fyrir farsæla framþróun.
Þess vegna var það orðið
mikið áhyggjumál, hve slæm-
ur f járhagurinn var hjá f jölda
sveitarfélaga og þau háð góð-
vild ríkisvaldsins. Með hinum
nýja tekjustofni er veruleg
bót ráðin á þessu vandamáli.
Menn deila um það, hvort
heppilegri séu beinir eða ó-
beinir skattar, og er ekki
nema eðlilegt, að slíkar rök-
ræður eigi sér stað. Nú er
gerð víðtæk tilraun með nýja,
óbeina skatta, en dregið úr
beinu sköttunum að sama
skapi. Bezt er að láta reynsl-
una skera úr því, hvernig
þessi háttur muni reynast, en
eitt atriði má taka til sérstakr
ar athugunar.
Fyrir þá sem telja mikil-
vægt að eíla sjálfstæði sveitar
félaga og byggðarlaga, en
draga að sama skapi úr ofur-
valdi ríkisins, er þessi nýi
háttur ánægjulegur. Þegar
áður hefur átt að styrkja
sveitarfélög fjárhagslega, hef-
ur vart verið til þess önnur
leið en sú að auka álögur á
útsvarsgreiðendur. Slíkar ráð
stafanir hafa að sjálfsögðu
verið óvinsælar, þar sem
menn vilja yfirleitt komast
hjá miklum skattgreiðslum.
Af því hefur svo leitt, að erf-
itt hefur reynzt að afla þeirri
skoðun nægilegs fylgis að
auka bæri sjálfstjórn sveitar-
félaganna og tryggja betur
fjárhag þeirra. Þvert á móti
hafa menn hneigzt að því að
segja sem svo: Við skulum
reyna að sleppa með sem
lægst útsvör og velta sem
mestu af byrðunum yfir á
ríkisvaldið.
Af slíkum hugsunarhætti
hefur það svo leitt, að vald
ríkisins hefur síaukizt á kostn
að byggðarlaganna og þunga-
miðja þess flutzt í vaxandi
mæli til höfuðborgarinnar. Á
meðan slíkur hugsunarháttur
er ríkjandi og beinlínis á hon-
um alið af þeim, sem í fram-
boðum eru eða leitast við að
afla sér áhrifa í héruðunum,
er tilgangslítið að tala um
Reykjavíkurvaldið. Það eru
einmitt þeir, sem mest fjand-
skapast gegn því, sem eru vís-
vitandi eða óafvitandi að
vinna að eflingu þess dag
hvern.
Þótt söluskatturinn sé
stórt ’spor í áttina að því að
tryggja sjálfstæði sveitarfélag
anna, þá er spurning um það,
hvort ekki væri heilbrigt og
eðlilegt að ganga mun lengra
inn á þá þraut að tryggja
fjárhag sveitarfélaga án auk-
inna útsvarsgreiðslna og raun
ar virðist nú tímabaert að
hefja umræður um það, hvort
ekki ætti að gera róttækar
breytingar í þá átt að efla
vald byggðarlaganna. Hin
nýja kjördæmaskipun býður
einmitt heim slíkum umræð-
um. Kjördæmin eru nú orðin
það stórar og öflugar heildir
að tilvalið virðist vera að fela
þeim aukin völd í eigin hér-
aðsmálefnum. Vísir að slíkum
samtökum er þegar fyrir
hendi í ákveðnum laridshlut-
um og nú ættu íbúar hinna
dreifðari byggða að vinda að
því bráðan bug að rannsaka,
hvort þeir gætu ekki náð sam-
stöðu í mikilvægum málum
og heimt til sín aukið áhrifa-
vald og yfirráð yfir ákveðn-
um málaflokkum.
Sjálfstæðisflokkurinn telur
í senn mikilvægt að dreifa
valdinu í hinu litla, íslenzka
lýðræðisþjóðfélagi og efla
áhrif byggðanna. Fyrir þær
sakir geta áhugamenn um
þessi málefni treyst á stuðn-
ing stærsta stjórnmálaflokks
þjóðarinnar. Ef skynsamlega
er að þessum málum unnið
verður því að gera ráð fyrir
að finnast megi leið, sem
happadrjúg verði um alla
framtíð.
UTAN UR HEIMI
★
Þ A Ð var hinn 9. maí árið
1941. í fjallasetri þýzka „for-
ingjans“ var setið að te-
drykkju. Auk Hitlers sjálfs,
voru þarna staddir nokkrir af
nánustu samstarfsmönnum
hans. Það var miðnætti og
nasistaherrarnir ■ —• Keitel
marskálkur, Otto Dietrich,
Robert Ley og staðgengill
Hitlers, hinn dularfulli Mart-
in Bormann —• sátu makinda-
lega með tebolla sína í djúp-
um, leðurklæddum hæginda-
stólunum — og lagskona „for-
ingjans“, Eva Braun, gekk um
beina og setti kvenlegan
„huggulegaheitablæ“ á sam-
kvæmið.
— ★ —
Rætt var um gang styrjaldar-
innar — m. a. töluðu menn um
London, milljónaborgina „sem
ekki vildi deyja“ .... Nasista-
foringjarnir ræddu fram og aft-
ur um baráttuanda og þrek
Bretanna — og til hvaða ráða
þyrfti að grípa til þess að buga
þá. Stórárás á London? Já, reglu-
leg stórárás — harðvítugri en
nokkru sinni. — Hugmyndin
iljdnaborgin

varð til þarna yfir tebollunum —
eins og af tilviljun.
• Bjuggust ekki við neinu
óvenjulegu
Skömmu síðar hringdi sím-
inn hjá Sperrle, yfirforingja
þriðju deildar þýzka flughersins
í París. 1 símanum var Hans
Jeschonnek, yfirforingi flughers-
ins. — Skipunin var gefin — og
hinn harðsvíraði Sperrle tók að
hugleiða málið — og varð stór-
hrifinn af þessari snjöllu hug-
mynd. Þarna fékk hann hið
gullna tækifáeri til þess að sýna
skipulagshæfileika sína og her-
kænsku sína. — Er sá óvinur til,
sem ekki er hægt að brjóta á bak /
aftur með sprengjum — sprengju
regni í bókstaflegri merkingu?
hugsaði Sperrle. — Hann lét
tíu og hundrað vélar í hverri
sveit.
í höfuðstöðvum brezka flug-
hersins hringdi síminn ákaft
þetta kvöld. Frá leyniþjónustu
flughersins var kalað: Gott
kvöld — „radíó-bylgjunni“ er
stefnt að London. Hættuboðið
gekk áfram. Ef „radíó-bylgjunni“
„sem ekki
vildi deyja
66
SPERRLE: — Er sá óvinur til,
sem ekki er hægt að brjóta á
bak aftur með sprengju?
skipunina ganga áfram. A
nokkrum klukkustundum var
skipulögð árás á London — með
500 sprengjuflugvélum, sem
fljúga skyldu yfir Ermarsund í
nokkrum flokkum — milli fimm-
var beint að London, þýddi það,
að sprengjuflugvélar voru á leið-
inni eftir „geislanum" til milljóna
borgarinnar — með tugi og
hundruð lesta af sprengiefni ....
Kl. 17:17 um kvöldið var óskað
eftir því í höfuðstöðvum slökkvi-
liðsins, að minnst 1000 bruna-
slöngur yrðu til taks í og við
borgina þetta kvöld. — En menn
bjuggust svo sem ekki við neinu
óvenjulegu. Brunaverðir og
hjálparflokkar mættu aðeins „á
sínum stöðum" — eins og venjan
var á hverju kvöldi.
— ★ —
Fáum klukkustundum síðar
var Lundúnaborg sem eitt eld-
haf. Brezki flugherinn var alltof
liðfár til pess að geta barizt af
nægilegri hörku gegn óvinunum,
sem komu yfir borgina í stórum
hópum, með skömmu millibili.
Þessi mikla árás var feikilega vel
skipulögð. Fyrst var varpað nið-
ur íkveikjusprengjum —■ til þess
að vísa leiðina fyrir sprengju-
flugvélarnar, sem á eftir komu.
Síðan dundi sprengjuregnið —
stórar og smáar sprengjur, og
ráðizt var að hverjum borgar-
hlutanum af öðrum, samkvæmt
fyrir fram gerðri áætlun.
• „Sorglegir skopleikir"
Þessi nótt var nótt hetjudáða
og hörmunga. Fjöldi manns beið
bana og óbætanleg verðmæti
voru eyðilögð. Kl. 12:15 var
Eldsúlurnar stóðu til him- I
ins um alla borgina. — Hér |
er hin gamla kirkja, St. '
Clement Danes, að brenna.
1
hver einasta brú yfir Thames-
fljót milli Lambeth og Tower
„skorin" úr sambandi vegna
rústa, sem fylltu nærliggjandi
götur — 29 mílur af neðanjarðar-
járnbrautunum voru ófærar —
sex símstöðvar í miðri London
höfðu verið sprengdar í loft upp
— borgin var orðin algerlega raf-
magnslaus — hin mikla Beckton-
gasstöð var einnig eyðilögð og
700 af aðalgaslögnum borgarinn-
ar höfðu sprungið — eldsúlur
stóðu til lofls upp af strætunum
og vatnsþrýstingurinn lækkaði
hvarvetna. 1 sumum hverfum
varð jafnvel algerlega vatnslaust.
— Þannig var ástandið þegar
snemma nætur — en baráttuandi
Lundúnabúans harðnaði við
hverja raun. Menn reyndu að
bjarga því, sem bjargað varð —•
þótt það væri þá ekki alltaf það
verðmætasta. — Bakari nokkur
í Lewisham kom hlaupandi út úr
verzlun sinni, í sama bili og
sprengja féll rétt hjá. Hann hélt
á heljarstórum smjörpakka í
fanginu og lagði hann ofur var-
lega á gangstéttina. — I Hamp-
stead hætti frú Monica Pitman
lífi sínu til þess að bjarga nýju,
gráu dragtinni sinni út úr rúst-
um hússins. Við Norwood Junc-
tion sá frú Henrietta Catwright
mann nokkurn ganga sem í
svefni um götuna — sem’var upp
lýst af bjarmanum frá brenn-
andi húsum — allsnakinn. I hend
inni hélt hann dauðahaldi á —
tveim herðatrjám! I Gordons-
ginverksmiðjunum gengu for-
stjórinn, Walter Greaves, og
menn hans ötullega fram við að
bjarga nokkrum tonnum af eini-
berjum út úr brennandi húsun-
um. Þannig mátti hvarvetna sjá
„sorglega skopleiki" gerast í
milljónaborginni þessa afdrifa-
ríku nótt.
• Faraday House
Slökkviliðsmennirnir gengu
berserksgang í örvílnunaræði —
en dælurnar voru of fáar, og
vatnsskortur var mjög víða.
Einna verst var ástandið við St.
Framhald á bls. 12.