Morgunblaðið - 01.12.1960, Page 15

Fimmtudagar 1. des. 1960
M OK r r’xnr 4 fíl Ð
15
Páll V.G. Kolka skrifar um
„Dægrin blá
eflir Kristmann Guðmundsson
U
ANNAÐ bindið af endurminn-
ingum Kristmanns skálds er
komið út. Það fyrsta var saga
kolbíts, sem lá í öskustó, ófús
að vinna venjuleg störf hús-
karla og jafn illa séður af hús-
bændum og þrælum. Engin
þeirra kolbítssagna, sem náð
hafa til vor úr forneskju, endar
í öskustónni og þessi ekki held-
ur. Sláninn, sem lá við langelda
og starði í glæðurnar, með öll-
um þeirra margbreytilegu mynd
um, hristir af sér draumaslenið
og heldur út yfir hafið í leit að
fé og frama.
Kristmann var svo heppinn
að fara til Noregs en ekki til
Danmerkur, eins og flestir
landar, sem framan af öldinni
fóru í önnur lönd í leit að
skáldfrægð. í Danmörku var
hinn grái realismi Brandesar-
stefnunnar ekki fjaraður út og
íslendingar voru þar ekki í
miklum metum, en í Noregi var
litskrúðug þjóðernisrómantík of-
arlega á baugi. Þar var skyld-
leikinn við íslendinga talinn til
upphefðar, skuldin við fornöld-
ina viðurkennd. Hin mikla inn-
stæða Snorra Sturlusonar 'gaf
vexti, sem urðu fátækum íslend
ingum farareyrir og gjaldmið-
ill.
Við skildum við Kristmann í
lok fyrsta bindisins, „Isold hin
svarta", sem „maladjusted" ung-
menni, hafandi allt á hornum
sér og hrakið af braut í hraun
af skilningslausum og kaldrifj-
uðum samferðamönnum. Hungr-
uðum og fleiðruðum heilsa hon-
um fjöll Noregs á sólríkum
sumardegi, „furet og vejrbidt“,
en með græna hríslu í hverri
kletta^koru. Fólkið er eins,
hrjúft til að sjá, en ylríkt og
ilmandi við nánari viðkynn-
ingu. Þetta á jafnt við um skóla
félagana á lýðskólunum, verk-
smiðjufólkið í síldarverksmiðj-
um Bjellands og heimasæturn-
ar í seljunum.
„Dægrin blá“ er velvalið
heiti á þessari bók. Það hvílir
blá hitamóða yfir fyrstu árun-
um, tíbrá titrar yfir gjánum,
svo að þær sýnast sem blikandi
vötn, hæðirnar hillir uppi. Ef
til vill er þar um nokkrar sjón-
hverfingar að ræða, þegar litið
er um öxl. Manni virðast lýs-
ingarnar framan af bókinni
nokkuð líkar gljámyndum, mað-
ur dregur í efa með sjálfum
sér, að Kristmann, sem ekki
var alveg óreyndur í óstasök-
um, þegar hann fór af íslandi,
sé svo saklaus og óhrifsinn, sem
hann vill vera láta, þegar stúlk-
urnar sækja að honum eins og
flugur í hunang. Það síðasta er
alls ekki ótrúlegt, hann er
myndarlegur að vallarsýn, ný-
stárlegur og „interessant", eins
og útlendingar eru oft í augum
kvenna. Á þeim árum * var það
líka talið miklu frækilegra að
vera skáld og rithöfundur en
gaulari eða glymskrátti á næt-
urklúbbum og dansknæpum.
Kristmann Guðmundsson
Neonljósin höfðu enn ekki
blindað menn á tign norðurljós-
anna, heilafrumur upprennandi
kynslóðar ekki verið dengdar
til óbóta með djassi.
Lýsingin á ýmsum viðbrögð-
um Kristmanns kémur nokkuð
flatt upp á mann með köflum,
en „einn er hver sér of sefa“
og má hún því vel vera sönn,
enda alls ekki óskiljanleg, þegar
dýpra er rýnt. Ef til vill ber
þessi sískotni, margkvænti og
mislukkaði eiginmaður, afkom-
andi annálaðra kvennamanna,
það mikla virðingu fyrir ást-
inni, að hann finnur hana of góða
til fíflaskapar, bæði í orði og
verki. Það má Kristmann eiga,
að hann ber sínum fyrrverandi
óstmeyjum og eiginkonum vel
söguna, fer mjúkum höndum
um þá ágalla þeirra, sem Ieiddu
til hjúskaparslita, a, m. k. svo
langt sem þessi bók nær. Hann
stenzt þá freistingu að bera lík
þeirra á markaðstorg, kryfja
þau þar og halda sýningu á
þeirra innri pörtum gegn að-
gangseyri forvitinna lesenda.
Það er meira heldur en hægt
er að segja um ýmis önnur
skáld.
Ekki reynir hann heldur til að
varpa allri sökinni af sjálfum
sér, jenda væri það hlálegt að
skoða sig sem alfullkominn ekta
mann, en svo glámskyggnan á
galla kvenna að draga núllin
hvert af öðru í happdrætti j
hjónabandsins. Það þarf drjúg-.
an skammt af heilagri einfeldni |
til að verða methafi í hjóna-
böndum með heilli þjóð, en trúa
því alltaf jafnstöðugt, að hin
sanna hamingja bíði bak við
næsta húshorn. Til þess þarf
maður að vera skáld og sveim-
hugi. Ég tek hér ekki með í
reikninginn þá Hollywood-tízku,
sem varla á skylt við ást, að
skipta um konur eins og skitnar
flíkur, þótt slík fataskipti þyki
nógu merkileg til að fylla marga
dálka í blöðum og tímaritum
með fréttum af þeim.
Ég tæpti á því í ritdómi mín-
um um ísold hina svörtu, að
bernskureynsla Kristmanns
myndi hafa mótað ástalíf hans
síðan, enda væri maður illa
kunnugur Freud, ef maður léti
sér ekki detta það í hug. Hann
fór á mis við móðurblíðu í
bernsku og hafði ósjálfráðan
viðbjóð á henni, þegar hún loks-
ins bauðst honum á gelgjuskeiði
hans, og hann var sviptur þeirri
sælu reynslu og haldgóða trausti
á konunni, sem sveinbarn öðlast
við hlýtt og gjöfult móðurbrjóst.
Hann hefur fundið sig svikinn
um þá vöggugjöf, sem lífið
skuldar hverjum hvítvoðungi,
Eðlilegar hvatir og undirvituð
tilfinning um þennan órétt
heyja síðan stríð um hann og
hann gerir hverja hqiðarlega
tilraunina af annarri til að brúa
þessa gjá í sínu eigin sálarlífi.
Vel má vera, að það takist í
áttundu tilraun, eins og tatara-
nornin spáði, og skal óskin um
það vera brúðargjöf nú.
Við þessar aðstæður hefna
margir sín á kvenkyninu með
því að gerast flagarar, ef ekki
annað vérra, og við fyrstu sýn
heldur maður það hræsni, þeg-
ar Kristmann lýsir því, hve lítið
veiðibráður hann var oft og tíð-
um, þótt tækifærið blasti við.
En í vitund hans — eða undir-
vitund — lifði lika minningin
um þann órétt, sem móðir hans
varð að þola meðan hún bar
hann undir belti, og hann hefur
dulda hvöt til að afplána þá
misgerð. Syndir feðranna geta
stundum orðið til varnaðar,
verkað sem hemill á mann, sem
hefur réttlætistilfinningu og
samúð skáldsins með öllu því,
sem lifir, ekki hvað sízt því,
sem er breyzkt eða brothætt.
Konan og listin eru bæði sam-
herjar og afbrýðisamir andstæð-
ingar, en listin hefur átt sterk-
ari tök á lífi Kristmanns en
nökkur ein kona. Hann er frá
því fyrsta trúaður á skóldköllun
sína og hefur reynzt henni trúr.
íslenzk sveitamenning var í
æsku hans byrjuð að fó í kinn-
ar hektiskan roða tæringarsjúkl
ingsins, en hún reyndist honum
samt góð fóstra. Mál hans er
hreint og tært, stíll hans laus
við trúarbrögð sirkusfíflsins Og
andstuttan ákafa Broadway-
mennskunnar. Með námi af vör-
um norskrar alþýðu nær hann
snilldartökum á erlendu máli
eins og Pólverjinn Joseph Con-
rad í samvistum við enska far-
Framh. á bls. 16.
4
LESBÓK BARNANNA
CRETTISSAG A
73. Fundu þeir þá ekki
Skálann, en sáu bar ösku-
hrúgu mikla, og þar í fundu
þeir mannabein mörg, þótt-
ust nú vita, að sæluhúsið
mundi hafa brunnið allt upp
©g þeir menn, sem þar höfðu
í verið, þeir spurðu, hvort
Grettir hefði valdið þessu ó-
happi, og sögðu þetta hið
mesta illvirki. Grettir kvað
Hú það fram komið, er hann
grunaði, að þeir myndu hon-
um illa eldsóknina launa, og
segir illt ódrengjum lið að
veita. Kaupmenn sögðu, hvar
sem þeir komu, að Grettir
hefði þessa menn inni brennt.
74. Varð Grettir nú svo fyr
irlitinn, að nær engir vildu
honum gott gera. Vildi hann
nú fyrir hvern mun komast á
konungs fund og hélt norður
til brándheims.
hað var einn dag, þá er
konungur sat að málstefnu,
að Grettir gekk fyrir konung-
inn og kvaddi hann vel.
Konungur leit við honum
og mælti: „Ertu Grettir hinn
sterki?“
Hann svarar: „Kallaður hefi
ég svo verið, og er ég af því
hér kominn, að ég vænti af
yður nokkurrar linunar um
það illmæli, er mér hefir
kennt verið, en ég þykist
þessa eigi valdur“.
7B. ólafur konungur mælti:
*Ærið ertu gildur, en eigi
Veit eg, hverja gæfu þú berð
tál að hrinda þessu máli af
þér. En líkara væri, að þú
hefðtr eigi viljandi mennina
tnni brennt“.
Grettir kvaðst gjarna vilja
•f sér koma þessu ámæli, ef
konungi þætti það vera mega.
„Vil eg bjóða mig til slíkrar
undanfærslu, sem yður þykja
lög til standa“.
Ólafur konungur mælti þá:
„Unna viljum vér þér að
bera járn fyrir þetta mál, ef
þér verður þess auðið“.
76. Gretti líkaði það allvel.
Tók hann nú að fasta tii
járnsins, og leið tii þess, er
sá dagur kom, er skírslan
skildi fram fara. Þá gekk
konungur tii kirkju og bisk-
UP og fjöldi fólks, því að
mörgum var forvitni á að sjá
Gretti, svo mikið sem af hon
um var sagt. Síðan var Grett-
ir til kirkju leiddur. Og er
hann kom til kirkju, litu þeir
margir til hans, er fyrir voru,
og töluðu þeir, að hann væri
ólíkur flestum mönnum sak-
ir afls og vaxtar. Gekk Grett-
ir nú innar eftir gólfinu.
|
J
l
|
I
I
1
I
I
I
I
1
I
I
Stefán frá Hvítadal;
^JJciuótiÁ ncí (cjciót
Sólin blessuð sígur rauS til viðar,
glóa á lofti gullin ský,
grátklökk áin niðar.
Haustið nálgast, hríð og vetrar-
rosinn,
senn er ekki sólar von,
senn er áin frosin.
Lóan horfin, lokið söngvafulli,
rökkvar hér, en suðræn sól
sveipar hana gulli.
Ógnar myrkrið oss á norður-
ströndum,
innra grætur óðfús þrá
eftir suðurlöndum.
Eigum vér þá aðeins myrkar
nætur,
enga fró né innri hvíld,
engar raunabætur?
Himinn yfir. Huggast þú. sem
grætur.
Stjörnur tindra, geislar guðs,
gegn um vetrarnætur.
Vetrarnóttin varla mun oss saka,
fyrst að ijósin ofan að
yfir mönnum vaka.
f
fk
f
I
t
t
%