Morgunblaðið - 05.01.1961, Blaðsíða 11

Fimmtudagur 5. janúar 1961
MORGJJTSBLÁÐIÐ
II
Landbúnaður í
LANDBÚNAÐUR er mikilvæg-
asti atvinnuvegur hverrar þjóð-
ar. Ræktanleg jörð setur þjóð-
unum stærðarmörk. Nýlega hef-
ur islenzkur fræðimaður látið í
Ijós þá skoðun sína, að ræktan-
legt land á íslandi sé 2—3
milljónir ha. Þó er ekki vafi á,
að í framtíðinni munu koma
fram aðferðir til að nýta landið
enn betur. Samkvæmt þessu get
ur landsmönnum fjölgað að
minnsta kosti að 10 milljónum,
áður en hér skapast Malthusar-
ástand. íslenzkt sveitafólk, eig-
endur og yrkjendur g-róðurmold-
arinnar, á því mikla framtíð og
öruggari en nokkur önnur at-
vinnustétt.
Fólksflutningur úr sveitum
síðustu áratugi hefur verið eðli-
leg afleiðing af nýjum þjóð-
félagsháttum og skeð með sama
hætti og meðal annarra fram-
faraþjóða. Þessi þróun mun
halda áfram; unz jafnvægi er
máð, en það er komið, þegar
menn hafa náð fullkominni
vinnunýtingu með fullkomnustu
framleiðsilutækjum. Samkvæmt
ástandi og málefnaþróun í ná-
grannalöndunum lítur út fyrir,
að jafnvægi sé í nánd, þegar
5—7% af þjóðunum lifir á bú-
vöruframleiðslu. Nú býr um
fimmti hluti þjóðarinnar í j
sveitum, og menn spyrja, hvort j
ennþá eigi eftir að fækka í |
þeim. Kaupstaðir landsins vaxa
stöðugt, og sé ætlunin að stofna
til stóriðju með virkjunum í
Þjórsá og Hvítá, að gera Húsa-(
vík við Skjálfanda að eins
konar „Nýja kastala við Tíni“j
að aflokinni tröllslegri virkjun j
á Dettifossi, reisa kaupstað með ,
efnaiðnaði í Reykjahlíð við Mý-1
vatn og gera Þorlákshöfn að
mikilli verstöð og viðskiptahöfn,
þá er spurningunni auðsvarað;
Sveitafólki mun halda áfram að
fækka og afskektar jarðir munu
fara í eyði. Hvorki styrkir né
aukin lán til framkvæmda á
þeim stöðum geta komið í veg
fyrir það.
Tómstunda-búskapur
Borgarlífið skapar í flestum
tilvikum svo miklu þægilegra líf
og betri afkomu en sveitabú-
skapur, að það mætti vera
mönnum umhugsunarefni, hvers
vegna svo margir una enn við
sveitabúskap, þar sem aðstaða
er örðug, fábrotin heimilisþæg-
indi, slæmar samgöngur og ó-
veruleg framleiðsla. Ekki er
nokkur vafi á, að hér er um
arfgengt eðli að ræða, snar þátt
ur í fari germanskra þjóða.
Sumir menn una aðeins við
frjálsræðið í náttúrunni og sam-
skiptum við dýrin. Margt borg-
arfólk er kvalið af þessari þrá,
og þeir, sem komast í efni, verja
sumir miklum fjármunum til að
láta draum sinn um fallegt
sveitabýli rætast, þar sem þeir
geta alið börn sín upp og notið
sveitasælunnar. Þjóðhöfðingjum
þykir hlýða að eiga heimili sín
á fögrum sveitabýlum, og jafn-
vel í löndum Kommúnista er
þessi „kúlakka“-draumur ásæk-
inn, og minnist ég í því sam-
bandi sveitaseturs Stalíns sál-
aða. Sveitalífið leysir augljós-
lega margvísleg uppeldis- og
sálfræðivandamál, sem borgar-
lífið ræður ekki við.
í sambandi við þennan sveita-
draum borgarbúans er merkileg
þróun að hefjast í Bandaríkjurt-
um, og er ég viss um, að margur
íslenzkur bæjarmaður „fær
sting í hjartað“; þegar hann hef-
ur kynnt sér það mál.
í mjög vaxandi mæli þróast
nú í ýmsum löndum, sérstaklega
þó í Bandaríkjunum, það, sem
kalla mætti tómstundabúskap
(part-time-farming). Starfsmenn
í iðngreinum og viðskiptum og
verkafólk reisir sér heimili,
venjulega einbýlshús, á stórum
lóðum utan borganna. Stærð lóð
anna getur verið allt frá 2000
fermetrum upp í hektara. Vegna
hins stutta vinnudags gefst nóg-
ur tími til að stunda þar fram-
leiðslustörf með fjölskyldu
sinni. Frumorsök þessa hátta-
lags mun vera borgarlífssálsýki
eða borgarlífsleiði, sem þjáir
margan íbúa skýjakljúfanna og
annarra sambýlishúsa, athafna-
leysi og þrengsli. Að öðru leyti
eru hvatirnar að baki þessum
nýja lífnaðarhætti margvíslegar*
sumir eru að skapa sér fjöl-
breyttara líf ög svala starfs- og
sköpunarþrá sinni, aðrir eru að
leita sér að fegurra og rýmra
umhverfi og betri uppeldisskil-
yrðum fyrir böm sín^ frelsa þau
af götum stórborganna, en fólk
er nú í vaxandi mæli farið að
stunda þennan tómstundabú-
skap til betri nýtingar á starfs-
deginum og til tekjuöflunar.
Það hefur sýýnt sig, að margir
þessara manna hafa fundið
leiðir til að stórauka tekjur sín-
ar með tómstunda- og fjölskyldu
vinnu. 1 Bandaríkjunum þykir
þessi þróun stefna til mannfé-
lagsbóta á margan hátt. Sem
dæmi hér um má geta þess, að
stóriðjuverið Champion Paper
Co. í Canton N. C. hefur gefið
um það skýrslu, að helmingur
af 4000 starfsmönnum fyrir-
tækisins séu tómstundabændur.
Á sama hátt er það nú orðið
algengt, að smábændur um-
hverfis iðjuver hafa gerzt full-
vinnandi starfsmenn í þeim og
stunda áfram búskap að ein-
hverju leyti á jörðum sínum, en
selja lóðir til verðandi tóm-
stundabænda. Ríkisstjórnin í
Wisconsin hefur t. d. upplýst, að
helmingur bænda í héruðum
umhverfis Michigan vatnið séu
daglaunamenn á fullum launum
í iðjuverum og borgum.
Það er einkabifreiðin, sem
gerir þessa þróun möigulega.
Framleiðslugreinar henta mis-
jafnlega þessu búskaparlagi. Hér
á landi eru miklir möguleikar
til tómstundabúskapar og ann-
arrar tómstundavinnu. I þorp-
um víða um land hentar trillu-
útgerð mjög vel á sumrum fyrir
kennara og aðra launamenn með
langt sumarfrí. Eftirtaldar bú-
greinar henta mjög vel til að
nýta fjölskylduvinnu og tóm-
stundiir: garðyrkja og gróður-
húsaræktun, eggjaframleiðsla*
kjúklingaeldi, svínaeldi og sil-
ungaeldi í tjörnum. Einnig tel
og skapar hagkvæmar aðstæður,
þá selur hann frá þessu búi sinu
árlega eigi minna en 3 tonn af
svínakjöti, en það er álíka mik-
ið kjöt og fæst af 200 kinda búi.
Að hirða 300 hænur þykir líka
mjög hægt tómstundastarf, ef
rétt er að farið, og þær gefa 3
tonn af eggjum árlega, en fyrir
það fæst góður aukaskildingur,
sem bættist við tekjur venjulegs
launþega, sem vinnur 7—8
stundir daglega.
Til að koma á tómstundabú-
skap þarf gótt skipulag og for-
ystu hins opinbera, og það gæti
orðið hagsmunamál bæði ein
staklinga og borga. Til að koma
slíku af stað þarf fólk að
mynda með sér félagssamtök,
stofna kvöldskóla og hafa ráðu-
nauta í þjónustu sinni. Borgar-
völdin velja þessum hverfum
stað og skipuleggja lóðirnar, og
það þarf að leggja rafmagn,
vegi, vatnsleiðslur og skolpleiðsl
ur um þau.
Rétt hugsun — réttar fram-
kvæmdir
Undirstaða þess að fram-
kvæma rétt er að hugsa rétt, og
rétt hugsun krefst þekkingar.
Því miður hafa margar fram-
kvæmdir hér á lahdi á síðustu
árum, ekki síður í sveitum en
annars staðar, verið illa gerðar
og vanhugsaðar, atorkan og
Nautgriparækt er nú mikilvægasti þáttur landbúnaðar á íslandi.
kúm um 600 árlega að meðal-
tali. Tvær meginorsakir eru fyr-
ir því, að bændur fjölga ekki
í voða. Með nýjustu sæðinga-t
tækni getum við einnig án á-
^ hættu flutt inn holdanaut til
mjólkurkúm. Önnur er sú, að i þessarar starfsemi. Ég hef fram
menn fá ekki nógu há og ekki að þessu verið hræddur við inn-
nógu hagkvæm lán til að byggja
fjós, en hin er sú, að skortur
er á mjalta- og fjósamönnum í
landinu, og hygg ég hið síðar-
nefnda sé alvarlegasta vanda-
mál mjólkurframleiðslunnar. —
Seðja má nú, að ræktunin sjálf
sé enginn alvarlegur þröskuldur
í veginum. Finnst mér mjög
koma til mála að breyta um
stefnu í fjárfestingum og styrkj-
um, draga úr eða fella niður
jarðræktarstyrkinn, þó ekki
styrk til framræslu, en setja
fjármagnið í þess stað í fjós-
byggingar. Þetta má reyna og
sjá, hvaða áhrif það hefði á
mj ólkurframleiðsluna.
Þá kemur annað til greina,
sem mjög mundi fjallað um og
rætt meðal viturra landbúnaðar-
þjóða. Það
er spurmngin
þekkingin ekki komizt að sam- hversu stór kúabúin eigi
um,
að

Sjötta grein Gunnars
Bjarnasonar á Hvann-
eyri
m
Þarfasti þjóninn
ég, að víða mætti með góðum
árangri stunda margvíslega
berjaræktun til sultugerðar, sem
þá gæti orðið heimilisiðnaður
líkt og vínframleiðsla meðal
Evrópuþjóða.
Sem dæmi um, hversu svína-
og hænsnarækt, geta gefið mikl-
ar afurðir, má benda á, að
verkamaður í Reykjavik, sem
ætti tómstundabú í hlíðum Esju
og hefði þar einar 3 gyltur, sem
er mjög auðveld tómstundaiðja,
ef hann býr yfir réttri þekkingu
komulagi. Hér er að nokkru
leyti um að kenna skipulags-
skorti. Við höfum ráðunauta í
ýmsum greinum landbúnaðar-
ins, og við höfum teiknistofu,
sem gefur leiðbeiningar um
byggingarframkvæmdir, — en
við eigum enga sérfræðinga og
enga stofnun, sem leiðbeinir og
ræður um, hvernrig eigi að starf-
rækja framleiðslumikinn stór-
búskap. Andleysið er svo full-
komið á þessu sviði, að margir
stórmerkilegir hlutir hafa gerzt
erlendis í þessum málum, án
þess að svo mikið sem grein hafi
birzt um það hér í blöðum eða
tímaritum. Ég hef ekki ennþá
séð hér neina faglega og merki-
lega grein um það, sem erlendis
er kallað „farmautomation“.
Orðið er enn ekki til í málinu.
Að vísu nota menn orðið
„tæknibúskapur", en það hefur
almennari merkingu. Þessi nýj-
ung nær yfir samverkun og nýt-
ingu bygginga, ræktunar, tækni
og vinnuskipulags. Nú eru
komnir víða um land ráðunaut-
ar um sveitabyggingar, en verk
þeirra er fyrst og fremst bygg-
ingartæknilegs eðlis. Búnaðar-
félagið, landnámsstjórn ríkisins,
teiknistofan og Búnaðarbankinn
þurfa að mynda í sameiningu
sérfræðistofnun á þessu sviði
með búnaðarkandídat, verk-
fræðing og hagfræðing í þjón-
ustu sinni.
Möguleikar einstakra búgreina
1. Nautgriparæktin er orðin og
mun í framtíðinni verða mikil-
vægasta búgrein íslenzkra
bænda. Nú er málum þannig
háttað, að mjólkurframleiðslan
hæfir neyzlu þjóarinnar. Fjölg-
un mjólkurkúa í landinu fer
þó hægt og hægar en eðlilegt
má teljast. Meðalnyt kúnna mun
hækka nokkuð ennþá, en láta
mun nærri, að næsta áratug
muni þurfa að fjölga mjólkur-
flutning holdanauta, en nú sé
ég leið til að gera þetta áhættu-
laust. Ef blendingskvígur frá
Gunnarsholti væru settar t. d.
í Engey, flutt síðan inn mikið
magn af djúpfrystu sæði úr ca.
20 nautum af erlendu holdakyni,
þá má á mjög skömmum tíma
koma upp kynsterkum blendings
nautum, sem svo smátt og smátt
má hreinrækta með innflutta
sæðinu og hreinrækta á einum
til tveimur áratugum í einangr-
uninni. Bú þetta yrði að starf-
rækja undir yfirumsjón tilrauna
stöðvarinnar á Keldum og yfir-
dýralæknis. Komi engir sjúk-
dómar í Ijós á stöðinni að 10
árum liðnum, má segja, að við
séum úr hættunni. Sæðisflutn-
inginn á aðeins að framkvæma
í eitt skipti í nógu miklum mæli
og úr nógu mörgum nautum, og
geyma sæðið djúpfryst. Frá ein-
angrunarstöðinni má svo senda
sæði til sæðingastöðva naut-
griparæktarsamtakanna í landi,
þegar blendingsnautin hafa ná3
nægum þroska.
2. Sauðfjárræktin hefur lengst
af haldið lífi í íslenzku þjóðinni.
Um það er nú deilt, hversu
margt sauðfé öræfa-afréttirnar
geta fætt með góðu móti og án
landsskemmda. Á því þarf að
gera rannsóknir. Hitt er minna
um rætt, hversu hagkvæm fjár-
ræktin er miðað við aðra kjöt-
framleiðslu. Til að nýta hag-
láglendisins, uppgrædda
og framræst mýrlendi,
vera. Ljóst er, að ódýrara er að
byggja yfir 180 kýr í einu fjósi
en að byggja 10 fjós fyrir 18:
mjólkandi kýr hvert. Þá kemur I lendi
og hitt til greina, að 8 fjölskyld- J sanda
ur reka eitt 180 kúa bú með, munu holdanaut henta betur en
betra og auðveldara móti en 10 J Það fjárkyn, sem við nú höfum,
fjölskyldur sín 18-kúa bú, og
öll fjárfesting að öðru leyti, í
byggingum ,vélum og samgöng-
um verður miklum mun hag-
feldari og ódýrari. Einnig ber
á að líta, að „farm-automation"
(sjálfvirkni í búskap) kemur
vart til greina á einyrkjabýlum,
en verður sjálfsögð og mjög til
hagsbóta á stórbúum.
í þessum efnum á að breyta
um stefnu. Menn hafa verið1
hræddir við að stíga þetta skref
frá kotungsbúskap til stórbú-
skapar og eitt sinn var hér lög-
boðin andúð á þeirri þróun; sbr.
hin fræga 17. gr. jarðræktar-
laga. Sumir bera því og við, að
það henti ekki íslenzku þjóðar-
eðli, að margar fjölskyldur
vinni saman á einu búi. Samt
hefur það sýnt sig, að við gátum
með góðum árangri farið úr ára-
bátum um borð í togara, og ís-
lenzkt fólk kemst af í borgum
og þéttbýli engu síður en fólk
af öðium þjóðstofnum. Að^ Evrópn. Smábörn þrífas.t mun
minnsta kosti getur enginn hald
ið því fram, að málið sé ekki til
raunar vert. Það verður hins
sem er fastmótað fjallafé. Ef
fjárræktin er borin saman við
svínarækt að framleiðni til, þá
þarf að stækka fjárbúin til mik-
illa muna, til þess að þau gefi
sama arð og geti greitt svipað
kaup. Einyrkjabú þyrfti að hafa
um það bil 800 ær til að stand-
ast samanburðinn.
3. Hrossaræktin er óðum að
dragast saman, þar sem vinnu-
hestar eru úr sögunni og hrossa-
kjötsneyzla fer minnkandi. Þessi
búgrein nálgast það að eiga
heima í flokki með þjóðlegum
listum og íþróttum og á þannig
örugga framtíð, en þjóðhagslegt
gildi hrossaræktarinnar er orðið
hverfandi lítið. Mjög er þó senni
legt, að á næstu árum verði tek-
in upp framleiðsla kaplamjólk-
ur handa smábörnum. Hér er
um að ræða vísindalega nýjung,
sem nú þegar hefur gildi í
Rússlandi og farið er að gefa
verulegan gaum í vestanverðri
vegar ekki gert án opinberrar
forystu, og faglegrar leiðbein-
ingar. Tó.garaverð og togara-
lánskjör mundu duga myndar-
legu stórbýli.
Ljóst er, að mjólkurframleið-
endur gætu aukið arðsemi búa
sinna nokkuð, ef þeir ala hálf-
blóðs-kálfa til frálags sam-
hliða mjólkurframleiðslunni. —
Með sterku eftirliti ráðunauta
og sæðingastöðva og lokun ís-
lenzku kúaættbókarinnar má
vafalaust stunda hér einblend-
ingsrækt til kjötframleiðslu, án | munum
þess að kúastofninum yrði stefnt
betur, verða kvillaminni og
framfarabetri á kaplamjólk en
kúamjólk.
4. Svínarækt og hænsnarækt,
bæði til framleiðslu kjöts og
eggja, á sennilega meiri fram-
tíð hér á landi en margur hyggur.
Nýjasta tízka nú erlendis er að
framleiða fitulítið flesk. Þetta
tekst einna bezt með því að ala
svínin á blöndu úr grasmjöli og
byggi. Einnig er allt útlit fyrir,
að við munum geta framleitt
grasmjöl í fremsta flokki, og auk
þess höfum við til fóðurblönd-
unar ágætt fiskimjöl og þang-
mjöl. Með nokkurri byggrækt
við auðveldlega geta
Framhald á bls. 19.