Morgunblaðið - 10.02.1961, Blaðsíða 17

Föstudagur 10. febrúar 1961
MORCUNBLAÐIÐ
17
— ÓJafur Lárusson
Framh. af bls. 11.
fyrr og síðar. Embættispróf sitt
itók hann á fyrsta ári Háskóla
íslands, og leið ekki á löngu,
áður en hann varð þar kennari
[(settur prófessor 1915—17, skip-
aður 1919) og gegndi hann því
starfi allt til 1955, er hann lét
af embætti af aldurs sökum. Sem
ikennari mótaði hann því nálega
alla íslenzka lögfræðinga, síðan
■Háskólinn var stofnaður. En
Ikennarinn seildist þó út fyrir sitt.
þrönga svið, bæði var, að hann
vann margvísleg störf í þágu
þjóðlífsins í kringum sig, m.a.
mikil dómarastörf í Hæstarétti,
og þrívegis var hann rektor Há-
skólans — og hann vann mikil og
mikilsverð fræðistörf í grein
sinni. Var hann eigi aðeins kunn-
ur hér á landi fyrir þau, heldur
og í öðrum löndum; til marks
um álit það, sem hann naut þar,
er það, að hann var gerður heið-
ursdoktor í Ósló 1946, en í Hels-
ingfors 1955, auk þess sem hann
var að vonum félagi eða heiðurs-
félagi í ýmsum erlendum vísinda
félögum.
Hitt er þó einkennilegra, að
Heimspekideild Háskóla íslands
gerði hann heiðursdoktor í sín-
um fræðum árið 1945. Svo mikils
verðar taldi Heimspekideildin
rannsóknir hans í íslenzkri sögu,
menningarsögu og yfirleitt ís-
lenzkum fræðum.
Ólafur Lárusson hafði óvenju
hreina og fölskvalausa ást á ís-
landi, íslenzku þjóðinni og menn
ingu hennar. Þessi ást hans kem
ur víða fram í hvatningarræðum
hans og greinum um íslenzkt
þjóðerni og sjálfstæði. En það er
einnig ylurinn í öllum ritsmíð-
um hans um íslenzk fræði og
raunar öllum störfum hans. En
menn gæti vel að því, að þessi
ást villti honum þó ekki sýn í
vísindarannsóknum hans. Þær
einkenndust af eftirtakanlegu
iraunsæi, um leið og ritsmíðarnar
yljuðust af hans heila hug.
Eins og Ari fróði forðum daga
beindist athygli Ólafs einkum að
hinum heildstæðu öflum í sögu
jþjóðarinnar og rás þróunarinnar
hann ritaði um þjóðfélag og þjóð
líf, lög, stofnanir, byggðina og
breytingar hennar, trú og þjdS-
trú, hann hugði að fjárhag og
stéttum. Þegar hann ritaði um
ættfærslur, skýrðist það með því,
hve ættin var lengi vel mikill
jþáttur. Skrá um rit hans og rit-
gerðir má finna meðal annars í
Afmælisriti hans 1955, í
skrám um rit háskólakennara; er
Iþví ekki ástæða til upptalningar
hér. Nefna má, að tvívegis komu
út bækur með úrvali greina eftir
hann, hét önnur Byggð og saga,
hin Lög og -saga. Hugsa hefði
mátt sér líka safn með heitinu
„Nöfn og saga“, því að Ólafur
rannsakaði mikið bæði manna-
nöfn og örnefni — þegar feng-
inn var maður til að rita um is-
lenzk örnefni í Nordisk kultur,
ritsafn það er svo heitir, varð
hann fyrir valinu, og síðasta bók
frá hans hendi, sem nú er að
koma út hjá Bókmenntafélaginu,
var um manntalið 1703. Mikið
yndi var honum að sjá, hve lítið
íslenzk mannanöfn voru þá enn
spillt.
Gott dæmi um vinnubrögð
hans er greinin Úr byggðarsögu
íslands (fyrst pr. í Vöku 1929).
Að vonum er hér stuðzt við sögu
legar heimildir, bæði sögur og
skjöl og lög, en auk þess er
margt ráðið af staðháttum (Ólaf
ur hafði víðtæka 'þekkingu á stað
fræði íslands) og ekki sízt er
hér stuðzt við yfirgripsmiklar
örnefnarannsóknir. Þessi notkun
margra fræðigreina einkennir
vísindamennsku hans; þar sem
ein grein sér getur ' ekki gefið
nóga fræðslu eða örugga vissu,
geta þær allar saman gert það.
Ólafi var jafn sýnt um skiln-
íng á meginstraumum og smáat-
riðum. Oft var mjög gaman að
fylgjast með smárannsóknum
hans. Hann rakst einhvers staðar
á einkennilegt smáatriði, sem
menn höfðu lítt veitt athygli,
skeiðað framhjá, eða grunað um
að væri markleysa eða innskot.
Ólafur lofaði þessu „vitni“ að
tala, spurði, hvað í vitnisburðin
um fælist, án þess að dæma hann
í svip. Síðan fór hann að skyggn
ast eftir öðrum vitnisburðum og
var furðu athugull og vandvirk-
ur í þeirri leit. Að því búnu
grófst hann eftir eldri kenning-
um eða skýringum; vó síðan allt
og mat og felldi sinn dóm. Þann-
ig gróf hann úr gleymskunni
margan vitnisburð og gaf vís-
indunum marga nýjung. Og
oft varð þá smáatriðið að lokum
vitni um eitthvert meginatriði.
Um bókmenntir skrifaði Ólaf
ur lítið, en hafði þó miklar mætur
á þeim, ekki sízt kvæðum. Til
bókmenntasögu má þó telja
sumt af ritverkum hans. Nefna
má hina einkar skemmtilegu
grein Undan Jökli, um Bárðar
sögu Snæfellsáss, Egilssögu varð
ar ritið Ætt Egils Halldórssonar
(1937), Landnámu bækurnar
Landnám í Skagafirði (1940) og
Landnám á Snæfellsnesi (1945),
og mjög mikiisverðar nýjungar
til skýringar á Grágás eru í fyrir
lestri þeim, er það nafn ber (pr.
í Lögum og sögu og víðar).
Ánægjulegt' var það, að nú litlu
fyrir áramót kom út á norsku
úrval ritgerða (,„Lov og ting“)
eftir Ólaf í safni þýðinga ís-
lenzkra vísindarita, sem Universi
tetsforlaget í Ósló hefur hafið út
gáfu á. Hefur sú bók án efa
glatt hann síðustu daga sevi
hans.
Eins og þegar var sagt, var Olaf
ur Lárusson mikill vitsm'unamað-
ur, og kom það jafnt fram í vís-
indum hans sem hversdagslífi.
Ef hann kunni skil á bókum, þá
kunni hann ekki síður skil á
mönnum, mannglöggur og fljót
ur að sjá, hvað í mönnum bjó.
En mest var vert um mannkosti
hans. .Hann var í verunni geð-
rikur, en stilltur vel, grandvar
maður, alvörumaður með fasta
lífsstefnu, góðviljaður maður,
sem vildi af heilum hug láta gott
af sér leiða. Hann lagði það til
mála, sem hann vissi bezt, var
velviljaður samferðamönnum, og
leysti margs manns vandræði.
Hlýr var hann og hjálpsamur
lærisveinum sínum, svo sem fað-
ir væri, og tók hann málstað
þeirra, ef á þá var hallað. Hann
var vinfastur, langminnugur; ef
hann festi tryggð við mann, bil
aði vinátta hans aldrei. Þó að
hann væri alvörumaður, var
hann gleðimaður, þegar svo bar
við, og gæddur mikilli kímni
gáfu, og má vera, að þess vari
þá menn sízt, sem aðeins þekkja
rit hans.
Ólafur var á efri árum nokkuð
veill til heilsu, en vann þó af
miklu kappi lengi vel. Mikil sorg
var honum, þegar hann missti
1952 konu sína, Sigríði Magnús-
dóttur, ágæta konu, sem hann
unni af öllum hug, og mun hon-
um síðan hafa þótt minna vert
um gleði og frægð þessa heims.
Þó ritaði hann alla tíð nokkuð,
og sálarkröftum hélt hann, þang-
að til hann veiktist seint í janúar
vegna æðastíflu í höfði og var
síðan mikið til milli heims og
heljar, unz hann fékk hægt og
rólegt andlát morguninn 3. þ.m.,
á 76. aldursári.
Mikill sjónarsviptir er að þess
um merkilega persónuleik, mikla
vísindamanni og góða og trygga
vini. Requiescat in pace.
Einar Ól. Sveinsson.
t
Kveðja frd Orator,
fél. laganema
f DAG er til moldar borinn dr.
jur. & phil. Ólafur Lárusson
prófessor. Með honum hverfur
af sjónarsviðinu einn helzti for-
vígismaður íslenzkra lögvísinda.
Prófessor Ólafur Lárusson inn
ritaðist í lagaskólann árið 1908
og var einn af fyrstu nemend-
um hans. Hann lauk prófi frá
Háskóla íslands vorið 1912. Pró-
fessor við lagadeildma var hann
skipaður árið 1919 og gegndi því
starfi til ársins 1955, lengst allra
manna, er lög hafa kennt á fs-
landi. Tengsl prófessors Ólafs
við lagadeildina voru þyí mikil
og löng og var hann lærifaðir
nær allra þeirra lögfræðinga
sem nú eru starfandi.
Fæstir og jafnvel engir þeirra,
er lög nema nú við Háskóla ís-
lands hafa átt þess kost að njóta
kennslu prófessors Ólafs Lárus-
sonar. Hitt er víst, að allir laga-
nemar verða greinilega varir
þeirra miklu áhrifa, er hann
hefur haft á lagakennslu og
laganám.
Laganemar minnast hins látna
prófessors með þakklæti og
virðingu fyrir allt það, sem
hann hefur lagt íslenzkum iög-
vísindum til af þekkingu sinni
og vizku. Minning hans verður
bezt varðveitt með því að halda
heiðri þær réttarhugmyndir,
sem hann hefur átt svo sterkan
þátt í að þróa með íslenzkum
lögfræðingum.
Konkordía I. Stefáns-
dóttir — Minning
Allir dagar eiga kvöld um síðir,
allir dagar strangir eða blíðir.
Nokkur dagur ei svo langur er,
að eigi hafi kvöld í för með sér.
ÞANNIG hóf Valdimar Briem
erfiljóð, er hann kvað eftir mann
Guðmundur Jónsson
bifreiðastj. — Kveðja
MIG setti hljóðan, er ég spurði
;hið sviplega fráfall fornvinar
míns Guðmundar Jónssonar bif
reiðarstjóra að Barmahlíð 1 hér
í bæ, hinn 5. þessa mánaðar.
Gamlar minningar frá æsku-
dögunum austur í Landsveit rifj-
uðust upp og um leið var. ég
enn einu sinni minntur á það,
hve skammt er fótmálið milii
lífs og daða. Guðmundur kom
hem frá vinnu sinni laust eft-
ir miðnætti og lagðist til svefns
eftir vel unnið dagsverk. Hann
vaknaði eigi aftur af þeim
svefni.
Guðmundur var fæddur í
Hrólfsstaðahelli á Landi, 3. apríl
1900, og voru foreldrar hans Jón
Hannesson frá Haukadal á
Rangárvöllum og Steinunn Gunn
laugsdóttir frá Læk í Hoitum
Guðbrandssonar. Þau Jón og
Steinunn fluttust litlu siðar að
næsta bæ, Húsagarði, hinni
fornu landnámsjörð, og bjuggu
[þar allajn sinn búskap. Þeim
búnaðist vel, voru bæði annál-
uð fyrir dugnað og snyrti-
mennsku í umgengni utan húss
sem innan. Jón var m.a. fræg-
ur hleðslumaður og var feng-
inn til þess víða um sveitina að
hlaða húsveggi, sem vanda
þurfti til, háa hlöðuveggi, bæj-
argöng og því um líkt, og standa
sumar af þeim byggingum enn
í dag, en margir tóku hið stíl-
fagra byggingarlag Jóns sér til
fyrirmyndar. Auk Guðmundar
eignuðust Húsagarðshjónin þrjár
dætur, Bjarnrúnu, sem dó upp-
komin, og Sigurbjörgu og Sigur-
laugu, sem eru báðar giftar kon-
ur hér í Reykjavík.
Næstu tvö árin fyrir ferm-
't inguna var ég snúningadrengur
í Hrólfstaðahelli, en þar bjó þá
hinn mikli fróðleiksmaður Árni,
bróðir Jóns í Húsagarði. Vorum
við Guðmundur þá nágrannar,
og tókst með okkur vinátta og
félagsskapur, enda vorum við á
líku reki og gengum í skóla
saman. Kom þá þegar í ljós kapp
og dugnaður Guðmundar bæði
við nám og vinnu, og varla mun
hinu eldra fólki hafa getað dul-
izt það, að þar óx upp gott
mannsefni, sem hann var.
Nokkru eftir fermingu tók
Guðmundur að leita eftir at-
vinnu syðra á þeim tímum árs,
sem minnst var að gera heima,
stundaði þá sjó á vertíðum og
önnur störf þess í milli, en vann
heima á búi foreldra sinna á
sumrum. Er mér sagt, að nær
hafi hann verið tveggja manna
maki til sláttar og annarrar hey
vinnu. Hinn 22. sept. 1923 gekk
hann að eiga eina af efnilegustu
ungum stúlkum í heimasveit
sinni, Kristínu Lýðsdóttur frá
Hjallanesi. Þau fluttust alfarin
til Reykjavíkur þá um haustið,
reistu þar heimili og þar bjuggu
þau síðan.
Þegar eftir að Guðmundur
settist hér að, gerðist hann sjó-
maður og var á togurum í um
það bil 15 ár. Reyndist hann þar
hinn ötulasti og skiprúm stóðu
honum jafnan opin. Er hann
hætti sjómennsku, réðst hann í
húsabyggingar hér í bænum um
skeið og reisti að eigin framtaki
þrjú íbúðarhús. Gerði hann
þetta á svo hagstæðum tíma, að
hann varð stórefnaður. Síðan
vann hann um tíma við kjöt-
verzlun Hjalta Lýðssonar, mágs
síns, en á stríðsárunum gerðist
hann atvinnubílstjóri hér i bæ
og hafði þann starfa með hönd-
um síðan. Hann var einn af
stofnendum Borgarbílstöðvarinn
ar og í stjórn hennar frá upp-
hafi.
Guðmundur var maður dulur
og fáskiptinn um annarra hagi
og dró sig nokkuð í hlé. Engu
að síður var hann vinsæll meðal
starfsbræðra sinna og naut ó-
skoraðs trausts þeirra. Hann var
hygginn og ráðdeildarsamur og
jafnframt greiðvikinn og hjálp-
fús. Þegar fundum okkar bar
saman á seinni árum, fann ég
fyrir sama góða drenginn, sem
ég kynntist í æsku.
Þau Guðmundur og Kristín,
kona hans, áttu fallegt og vel
búið heimili, þar sem góður andi
ríkti. Gestrisni þeirra var frá-
bær, hvort sem að garði bar
skylda eða vandalausa, og áttu
þar gamlir sveitungar margir
öruggt athvarf, því að tryggð
þeirra við æskustöðvamar var
ávallt söm og jöfn. Um þetta
| voru þau hjón öldungis sam-
hent, þótt hlýja og höfðings-
lund húsfreyjunnar fengi síður
dulizt.
Börn þeirra hjóna voru tvö:
Björgvin bifreiðastjóri, kvæntur
Kristínu Jónsdóttur frá Flateyri,
og Bryndís, gift Guðjóni B.
Jónssyni skrifstofumanni. Þau
eru bæði búsett hér í Reykja-
vík.
Um leið og ég þakka Guð-
mundi gömul og góð kynni,
sendi ég ástvinum hans, konu,
börnum og öðru venzlafólki inni
lega samúðarkveðju frá okkur
hjónum og Nínu, dóttur okkar.
í dag göngum við á vit góðra
minninga.
Guðni Jónsson.
EGGERT CLAESSEN og
GÚSTAV A. SVEINSSON
hæstaréttarlögm en.j.
Þórshamrj við Templarasund.
Samkomnr
Frá Guðspekifélaginu
Reykjavíkurstúkan heldur
fund í kvöld föstud. 10. þ.m. kl.
8,30 á venjulegum stað. Fundar-
efni: Hvað er synd? Grétar Fells
svarar þeirri spurningu og fleir
um. Gesttir velkomnir. Kaffi að
lokum.
einn, sem lengi hafði verið
blindur og átt við vanheiisu að
búa. — Mér flaug þetta erindi í
hug, er ég frétti lát Konkordíu
Stefánsdóttur, sem í dag verður
til moldar borin hér í Reykjavík
og kvödd hinztu kveðju. Hún
var háöidruð orðin. Sjúkdóms-
leiðin hafði verið löng og stund-
um ströng — og lausnin frá lík-
amsfjötrunum vissulega kærkom-
in.
Konkordía sál. var fædd 13.
júní 1876, að Kúfustöðum í Svart-
árdal, A.-Húnavatnssýslu, og
þar ólst hún upp, en ættir henn-
ar kann ég ekki að rekja. Tvít-
ug að aldri fluttist hún til Skaga-
fjarðar, og fáum árum síðar, eða
tuttugu og þriggja ára 'gömul,
giftist hún bigurði Björnssyni frá
Hofstöðum í Viðvíkursveit.
Reistu þau bú á Syðribrekkum í
Akrahreppi, en fluttust þaðan að
fjórum árum liðnum, árið 1903,
að Hofstaðaseli í Víðvíkur-
sveit. Þar bjuggu þau rausnar og
myndarbúi til ársins 1939, en þá
andaðist Sigurður.
Þau Kondordía og Sigurður
eignuðust eina dóttur, Björgu að
nafni, og til hennar fluttist
Konkordía sama árið og maður
hennar dó, en hún var þá búsett
hér í Reykjavík, gift Sigurði
Gíslasyni lögregluþjóni, sem
mörgum Reykvíkingum er að
góðu kunnur — og raunar fleiri
landsmönnum, sem komnir eru
á efri ár. Hjá dóttur sinni og
tengdasyni átti Kondordía nú
heimili til ársins 1947, er Sigurð-
ur lézt. Arið eftir 1948 varð hún
vistmaður á Elliheimilinu Grund
og dvaldist þar um fimm ára
skeið, en fluttist aftur til dóttur
sinnar fyrir tæpum átta árum,
og dó á heimili hennar 25. janúar
síðastliðinn.
Þetta er í örfáum dráttum ævi-
saga Kondordíu sálugu, einföld
og óbrotin, vistaskiptin ekki
mörg eða víða farið. Sjálfsagt
er hún í höfuðatriðum æði svip-
uð sögu margra kvenna, sem
fæddust á síðara helmingi 19.
aldar, áður en skóla og breyt-
ingatímarnir hófust á Islandi og
ungar voTu manni gefnar.
Eg gat þess í upphafi máls
míns, að Konkordía hefði átt við
langvarandi sjúkleik að stríða.
Arið 1911 herjaði skæð barna-
veiki Skagafjarðarhérað. Barst
veiki þessi að Hofstaðaseli og
veiktist dóttir hjónanna og fleira
heimilisfólk. Hjúkraði húsfreyja
sjúklingunum eins og að líkum
lætur og lagði á sig vökur og
erfiði, en er fólkinu fór að batna,
tók hún veikina sjálf, þá sár-
þreytt. Hún var þá aðeins tæpra
35 ára gömul, en eftir þessa
sjúkdómslegu náði hún aldrei
fullri heilsu.
Eg kynntist Konkordíu ekki
fyrr en hér í Reykjavík á heim-
ili dóttur hennar, en þá var hún
þrotin mjög að heilsu og kröft-
um. En faðir minn heitinn, Jón
G. Sigurðarson, sem ólst upp á
Skriðulandi í Kolbeinsdal og
föðurfrændur mínir þar, höfðu
miklar mætur á heimilinu í
Hofstaðaseli, og var hin kærasta
Frh. a bls. 23